У БДПУ імя Максіма Танка прайшло другое пасяджэнне рабочай групы, створанай пры Савеце Міністраў, якая вывучае стан спраў у сістэме адукацыі нашай краіны. На мінулым тыдні глыбока і сістэмна быў прааналізаваны ўзровень дашкольнай адукацыі, а на гэты раз для абмеркавання было вынесена пытанне падрыхтоўкі педагагічных кадраў. У размове прынялі ўдзел намеснік прэм’ер-міністра А.А.Тозік, першы намеснік начальніка ўпраўлення адукацыі і сацыяльна-культурнай сферы апарату Савета Міністраў І.Я.Пяткевіч, першы намеснік міністра адукацыі В.А.Богуш, намеснік міністра адукацыі В.А.Будкевіч, кіраўнікі ўпраўленняў адукацыі галіновага міністэрства, рэктары навучальных устаноў педагагічнага профілю, настаўнікі.
— Тэма, якую мы сёння абмяркоўваем, — ключавая не толькі для адукацыйнай сферы, але і для краіны ўвогуле, — заявіў на пачатку сустрэчы Анатоль Афанасьевіч Тозік. — І гэта зразумела. Наколькі адукаваным, выхаваным будзе сёння наш настаўнік, такім будзе наш выпускнік і ў цэлым наша нацыя. Таму сёння трэба прыкласці ўсе намаганні, каб узняць прэстыж педагагічнай працы ў нашай краіне і павысіць аўтарытэт настаўніка. Нам неабходна стварыць у нашым грамадстве арэол выключнасці педагагічнай прафесіі.
На жаль, як адзначыў віцэ-прэм’ер, сёння недапушчальна нізкі прэстыж педагагічных ВНУ і педагагічных спецыяльнасцей сярод абітурыентаў. Туды ідуць паступаць слаба падрыхтаваныя выпускнікі школ, якія, магчыма, у апошні момант вырашылі выбраць педагагічны профіль. У гэтым негатыўную ролю адыгрывае пасіўнасць некаторых кіраўнікоў педагагічных ВНУ, якія зусім не клапоцяцца аб паступленні не выпадковых, а лепшых абітурыентаў, матываваных на выбар педагагічных спецыяльнасцей. А гэта яшчэ раз пацвярджае, што пакуль не створана ў краіне дакладна вызначаная і прадуманая сістэма прафесійнай арыентацыі таленавітай моладзі на выбар педагагічных спецыяльнасцей.
— Засмучае і нездавальняючая работа мясцовых улад, заказчыкаў кадраў па замацаванні маладых спецыялістаў на месцах, — паведаміў А.А.Тозік. — Сёння 14 ВНУ рыхтуюць педагагічныя кадры, і штогадовы выпуск складае ў сярэднім каля 10 тысяч чалавек, з якіх звыш паловы атрымліваюць адукацыю на бюджэтнай аснове. Але пры ўсім гэтым штогадовую патрэбнасць у кадрах мы закрываем з цяжкасцю. У асобных раёнах краіны замацаванне маладых спецыялістаў складае менш за 50 працэнтаў ад колькасці прыбыўшых. Напэўна, наспеў час устанавіць заказчыкаў кадраў, якія б адказвалі за замацаванне спецыялістаў. Не сакрэт, што многія з іх не замацоўваюцца на месцах размеркавання, а адразу ад’язджаюць пасля адпрацоўкі абавязковага тэрміну. Гэта адбываецца ў большасці толькі таму, што мясцовыя ўлады не захацелі ім дапамагчы ў вырашэнні сацыяльна-бытавых пытанняў, у матэрыяльным стымуляванні іх працы. Прыкра гаварыць, але ў многіх рэгіёнах дзейнічае прынцып: маўляў, гэтыя педагогі пакінуць працу, а мы накіруем заяўку, і прышлюць новых.
З улікам існуючых рэалій Анатоль Афанасьевіч прапанаваў устанавіць жорсткі прынцып размеркавання выпускнікоў з улікам таго, як замацоўваюцца ў тым ці іншым рэгіёне маладыя спецыялісты. Акрамя таго, трэба выкарыстоўваць матэрыяльны стымул у замацаванні маладых педагогаў, даплачваючы сумы, памер якіх залежаў бы ад тэрміну заключанага кантракта. Віцэ-прэм’ер заўважыў і тое, што змест праграм падрыхтоўкі педагагічных кадраў не зусім адпавядае сучасным патрабаванням, па-ранейшаму прэваліруюць лекцыйныя формы навучання на шкоду практыцы, і ўрэшце ў школы прыходзяць непадрыхтаваныя да практычнай дзейнасці педагогі. У гэтым кірунку трэба тэрмінова заняцца пераглядам вучэбных праграм і скіроўваць навучанне ў бок практыкі будучых педагогаў на базе ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі. Вострай застаецца кадравая праблема ў саміх педагагічных ВНУ. На працягу апошніх гадоў па асобных педагагічных спецыяльнасцях не абаронена ніводнай кандыдацкай і доктарскай дысертацыі.
Было адзначана і тое, што сёння неабходна прагназаваць патрэбнасць у педагагічных кадрах на перспектыву згодна з запытамі заказчыкаў кадраў, працуючы ў цесным узаемадзеянні непасрэдна з мясцовымі ўладамі, канкрэтнымі ўстановамі. Самі ВНУ педагагічнага профілю павінны падтрымліваць цесныя сувязі са школамі і органамі кіравання адукацыяй у рэгіёнах.
Працягваючы размову аб павышэнні якасці падрыхтоўкі педагагічных кадраў рэктар БДПУ імя Максіма Танка А.І.Жук вызначыў асноўныя праблемы, якія неабходна вырашаць у бліжэйшы час. У першую чаргу рэктар пацвердзіў, што сёння неабходна прагназаваць падрыхтоўку педагогаў у разрэзе спецыяльнасцей з улікам дэмаграфічнай сітуацыі, рэгіянальных аспектаў замацавання кадраў. Згодна з прагнозам, можна было б больш дакладна вызначаць аб’ём прыёму абітурыентаў на педагагічныя спецыяльнасці.
Аляксандр Іванавіч пацвердзіў значнасць павышэння якасці падрыхтоўкі будучых педагогаў. Але, на жаль, як сёння канстатуюць усе педагагічныя ВНУ, як правіла, на педагагічныя спецыяльнасці паступаюць слаба падрыхтаваныя выпускнікі школ, а прахадны бал пры паступленні вельмі нізкі. Частка абітурыентаў педагагічных ВНУ не могуць патлумачыць, чаму яны выбралі менавіта педагагічную спецыяльнасць.
Усе гэтыя фактары — вынік нізкай, арганізаванай у большасці традыцыйнымі метадамі прафарыентацыйнай работы, якая звычайна праводзіцца ў апошні момант і, безумоўна, не мае карысці. Таму нельга пакідаць ВНУ сам-насам з гэтай праблемай, а больш цесна далучаць рэгіянальныя органы кіравання адукацыяй, непасрэдна дырэктараў школ.
— Неабходна адрасная, сістэмная, індывідуальная работа са школьнікамі,— заявіў Аляксандр Іванавіч. — Трэба пачынаць яе не ў выпускных, а яшчэ ў сярэдніх класах. Павышэнню матывацыі школьнікаў паспрыяла б стварэнне педагагічных класаў, якім можна было б прадугледзець ільготы пры паступленні ў педагагічныя ВНУ.
— Ствараючы педагагічныя класы, а потым і педагагічныя гімназіі, акрамя вырашэння праблем прафарыентацыі, мы вырашым і задачу аптымізацыі структуры бесперапыннай педагагічнай адукацыі, калі выбудоўваецца вертыкаль ад школы да ВНУ і сістэмы павышэння кваліфікацыі, — адзначыў рэктар БДПУ.
Акрамя таго, важнай задачай у павышэнні якасці адукацыі з’яўляецца ўдасканаленне зместу, форм і метадаў навучання будучых педагогаў. Перш-наперш трэба дакладна абазначыць, якім павінен быць педагог заўтрашняга дня, якімі новымі кампетэнцыямі ён павінен валодаць. З гэтай мэтай павінен быць распрацаваны праект прафесійнага стандарту педагога на кампетэнтнаснай аснове, з улікам чаго будуць мадэрнізаваны адукацыйныя стандарты, перагледжаны змест адукацыі ў разрэзе ўсіх спецыяльнасцей, а таксама ўзмоцнены практычны складнік у падрыхтоўцы будучых педагогаў.
Аляксандр Іванавіч адзначыў, што важным момантам у павышэнні якасці падрыхтоўкі настаўніка з’яўляецца рэсурснае забеспячэнне развіцця сістэмы педагагічнай адукацыі, якое ўключае кадравае, матэрыяльна-тэхнічнае, фінансавае, навукова-метадычнае забеспячэнне. Актуальным кірункам можа стаць развіццё бізнес-партнёрства, прыклады чаго сёння ўжо ёсць.
Аляксандр Эдуардавіч Шастапалаў, начальнік упраўлення арганізацыйна-кадравай работы галіновага міністэрства, паведаміў, што сёння ва ўстановах агульнай сярэдняй адукацыі працуе каля 100 тысяч настаўнікаў. Кадравая сітуацыя за апошнія гады застаецца стабільнай. Цякучасць педагагічных работнікаў складае ў сярэднім 6—8%. Вядзецца сістэмная работа па забеспячэнні ўстаноў адукацыі маладымі спецыялістамі. У 2014 годзе падрыхтавана 5070 маладых спецыялістаў на бюджэтнай аснове, у тым ліку 4300 з вышэйшай адукацыяй. Замацаванне маладых спецыялістаў — прыярытэтная задача кадравай палітыкі на месцах. Сёння вынікі гэтай работы розныя. Калі ў Глыбоцкім раёне Віцебскай вобласці 86% маладых спецыялістаў застаецца працаваць у школах, то ў Лёзненскім і Сенненскім 43 і 42% адпаведна. За некалькі гадоў у 2 разы вырас працэнт замацавання маладых спецыялістаў у Дзятлаўскім раёне Гродзенскай вобласці і склаў 62%. Замацаванню кадраў, стымулам для іх прафесійнага росту паслужаць прынятыя дзяржавай меры па павышэнні заработнай платы педагагічным работнікам. Акрамя таго, на ўзроўні рэгіёнаў неабходна пашырыць пакет сацыяльных гарантый для педагогаў, у тым ліку і маладых спецыялістаў. Сістэма работы па сацыяльнай падтрымцы педработнікаў дазволіць звесці да мінімуму кадравы дэфіцыт настаўнікаў пачатковых класаў, замежнай мовы, фізікі і матэматыкі. Сёння гэтыя праблемы носяць кропкавы характар. У школах Мінска існуе высокая патрэбнасць настаўнікаў пачатковых класаў. Аднак з 62 выпускнікоў БДПУ імя Максіма Танка гэтага года толькі 10 чалавек з Мінска. Аналагічная сітуацыя была і ў мінулым годзе. Пры гэтым недабор у педуніверсітэт на гэтую спецыяльнасць адсутнічае. Гэты прыклад яскрава дэманструе нізкую якасць прафарыентацыйнай работы.
Як было заўважана, апошнім часам назіраецца станоўчая дынаміка ў павелічэнні колькасці студэнтаў, якія навучаюцца на ўмовах мэтавай падрыхтоўкі. Аднак гэты паказчык пакуль недастатковы. Улічваючы тое, што мэтавая падрыхтоўка з’яўляецца гарантыяй для наймальніка ў атрыманні спецыяліста па канкрэтнай спецыяльнасці, аблвыканкамам неабходна ўзмацніць работу па падрыхтоўцы спецыялістаў на ўмовах мэтавай падрыхтоўкі.
Дзяніс Аляксандравіч Канапацкі, начальнік аддзела павышэння кваліфікацыі і перападрыхтоўкі кадраў Міністэрства адукацыі, адзначыў, што неабходна прыняць меры, накіраваныя на ўдасканаленне зместу навучання з улікам рэальных патрэб педагагічных кадраў у прафесійным удасканаленні. Традыцыйная мадэль існуючай сістэмы павышэння кваліфікацыі недастаткова мабільная. Фарміраванне заказу на ўтрыманне павышэння кваліфікацыі ў асноўным заключаецца ў сістэматызацыі прапаноў з боку ўстаноў дадатковай адукацыі. У выніку гэтага змест планаў павышэння кваліфікацыі ўстаноў адукацыі арыентаваны не столькі на рэальныя патрэбнасці рэгіянальнай сістэмы адукацыі, колькі на магчымасці гэтых устаноў. У сувязі з гэтым у асобных выпадках напаўненне груп слухачоў ажыццяўляецца разнарадкай, спушчанай зверху.
Па меркаванні Дзяніса Аляксандравіча, план павышэння кваліфікацыі, які распрацоўваецца ўстановамі адукацыі, павінен складацца з дзвюх частак. Першая частка — інварыянтная. Яе вывучэнне забяспечвае падрыхтоўку кадраў да вырашэння тых задач, якія заяўлены рэгіянальным органам кіравання адукацыяй. Другая частка плана — варыятыўная, і яе змест павінен фарміравацца на конкурснай аснове ў адпаведнасці з запытамі работнікаў устаноў адукацыі. План павышэння кваліфікацыі ўстаноў адукацыі ўяўляе сабой, як правіла, пералік тэматыкі курсаў з фіксаванымі паказчыкамі: колькасцю слухачоў і аб’ёмам адукацыйнай праграмы павышэння кваліфікацыі. Пры гэтым якіх-небудзь жорсткіх патрабаванняў і ўмоў да вынікаў асваення адукацыйнай праграмы не прад’яўляецца. Як вынік, кіраўнікі і педагогі, якія засвоілі “новыя” веды, не нясуць адказнасці за іх ўкараненне ў практыку работы. У сувязі з гэтым патрабуецца стварэнне дзейснай сістэмы маніторынгу вынікаў павышэння кваліфікацыі педагагічных кадраў. Пры гэтым меркаваныя вынікі гэтага навучання павінны быць першапачаткова зафіксаваныя і даведзены да зацікаўленых. Акрамя гэтага, мяркуецца мэтазгодным разгледзець пытанне аб атэстацыі педагагічных кадраў ва ўзаемасувязі з вынікамі іх павышэння кваліфікацыі. Павышэнне кваліфікацыі настаўніка павінна ажыццяўляцца не эпізадычна — адзін раз у 3 гады, а на пастаяннай аснове. З улікам гэтага неабходна выпрацаваць новыя падыходы да сучаснай дадатковай педагагічнай адукацыі. Гэтыя падыходы магчыма рэалізаваць праз укараненне крэдытна-модульнай сістэмы павышэння кваліфікацыі. Выкарыстанне модульных адукацыйных праграм у сістэме дадатковай адукацыі дае педагогу магчымасць канструяваць індывідуальны адукацыйны маршрут і праграму павышэння кваліфікацыі з улікам сваіх інтарэсаў і ўзроўню кваліфікацыі. Слухач можа выбраць змест, тэрміны і формы навучання. Вопыт укаранення модульнай сістэмы павышэння кваліфікацыі досыць шырока выкарыстоўваецца за мяжой, а таксама ў Расійскай Федэрацыі і Казахстане. Развіццё сістэмы павышэння кваліфікацыі педагагічных кадраў у сучасных умовах не павінна выключаць рыначных механізмаў, канкурэнцыі і ўдзелу зацікаўленых бакоў у гэтым працэсе. Патрэбнасць у гэтым ужо наспела. Укараненне такіх механізмаў дасць магчымасць павысіць якасць адукацыйных паслуг, задаволіць запыты педагагічных кадраў у сваіх прафесійных інтарэсах, аптымізаваць фінансаванне сістэмы павышэння кваліфікацыі кадраў для сістэмы адукацыі.
Жанна Анатольеўна Ждановіч, намеснік начальніка ўпраўлення адукацыі Гомельскага аблвыканкама, расказала, што ў рэгіёне тэма падрыхтоўкі педагогаў стаіць на першым месцы. Сёння ў якасці вядучых напрамкаў работы па кадравым забеспячэнні вобласці вызначыліся такія, як поўнае кадравае забеспячэнне на аснове прагнозу патрэбнасці ў працоўных рэсурсах; карэкціроўка аб’ёмаў і структуры падрыхтоўкі кадраў у педагагічных установах адукацыі, замацаванне кадраў на месцах працы і стварэнне ім умоў прафесійнага росту.
Згодна з рашэннямі аблвыканкама і ўпраўлення адукацыі была зацверджана праграма кадраў для рэгіёна, а аналагічныя прыняты ў кожным раёне вобласці. Абавязковымі напрамкамі развіцця кадравай палітыкі ў рэгіёне сталі прафесійная арыентацыя на педагагічныя спецыяльнасці і даўніверсітэцкая падрыхтоўка. З кожным годам у вобласці ўмацоўваецца сувязь з рэгіянальнымі ўстановамі вышэйшай адукацыі, якія рыхтуюць кадры для педагагічнай галіны. Універсітэты дасылаюць спісы будучых выпускнікоў з інфармацыяй аб тым, адкуль яны прыбылі на вучобу. Пры фарміраванні заяўкі на маладых спецыялістаў аддзелы адукацыі, спорту і турызму вобласці маюць магчымасць прыцягнуць на працу пераважна ўраджэнцаў раёна. Пасля заканчэння двухгадовага перыяду да 98% педагогаў застаюцца працаваць у галіне. Замацаванне ў асобна ўзятых рэгіёнах складае ад 50% да 98%. Напрыклад, у Светлагорскім раёне замацаваліся 97,8% маладых спецыялістаў 2012 года выпуску, у Кармянскім — 92,6%. У Кармянскім раёне акцэнт зроблены на самазабеспячэнні кадрамі. За 5 гадоў — 59 “мэтавікаў” па ўсіх запатрабаваных спецыяльнасцях. У 2014 годзе 90% маладых спецыялістаў з’яўляюцца выхадцамі раёна. У калектыўных дагаворах прадугледжаны меры матэрыяльнага стымулявання маладых спецыялістаў, у тым ліку частковая кампенсацыя аплаты за жыллё, бясплатны падвоз да месца працы.
Адным з напрамкаў работы па матэрыяльным стымуляванні настаўнікаў стала ўстанаўленне надбавак тым настаўнікам, выпускнікі якіх паступілі на педагагічныя спецыяльнасці. Пад эгідай “Настаўнік, выхавай сабе дастойную замену” шэраг навучэнцаў настаўніцы рускай мовы і літаратуры Скрыгалаўскай сярэдняй школы Мазырскага раёна Юліі Міхайлаўны Супаненка паступілі ў гэтым годзе на педагагічныя спецыяльнасці. Таксама частка выхаванцаў Марыі Ануфрыеўны Бяляк, настаўніцы фізічнай культуры і здароўя Валаўскага дзіцячага сада — сярэдняй школы Ельскага раёна, таксама вырашылі стаць настаўнікамі.
Свае прапановы па павышэнні якасці падрыхтоўкі педагагічных кадраў на пасяджэнні выказалі рэктар МДЛУ Н.П.Баранава, рэктар Баранавіцкага дзяржаўнага ўніверсітэта В.І.Качурка, рэктар БрДУ імя А.С.Пушкіна Г.М.Сендэр, дырэктар Нясвіжскага дзяржаўнага каледжа імя Якуба Коласа А.В.Жураўлёва і шэраг іншых. Усе меркаванні ўдзельнікаў пасяджэння былі зафіксаваны рабочай групай і будуць разгледжаны ў далейшым больш дэталёва.
Ала КЛЮЙКО.
