Адной з найважнейшых задач нашага грамадства з’яўляецца выхаванне працавітага і творчага чалавека, які спалучае ў сабе духоўнае багацце, маральную чысціню і фізічную дасканаласць. Школа павінна перш за ўсё вучыць моладзь тэарэтычным ведам, фарміраваць практычныя ўменні і навыкі.
Калі гаварыць пра значэнне ўрокаў геаграфіі ў сучаснай школе, то, бясспрэчна, трэба адзначыць іх вялікае адукацыйнае, выхаваўчае і практычнае значэнне. Авалодваючы геаграфічнымі ведамі, навучэнцы атрымліваюць магчымасць пашырыць свае веды пра навакольны свет, сучасную рэчаіснасць. Урокі геаграфіі спрыяюць прывіццю любові да роднага краю, раскрываюць навучэнцам свет прыгожага, духоўныя пошукі народаў свету, фарміруюць разуменне жыцця, актыўныя адносіны да рэчаіснасці, ідэйна-маральныя пазіцыі, высокую агульную культуру.
Сучасная школа павінна падрыхтаваць школьніка да актыўнай самастойнай дзейнасці, а значыць, узброіць іх навыкамі карыстацца дадатковымі крыніцамі ведаў (энцыклапедыямі, даведнікамі, слоўнікамі, статыстычным матэрыялам, перыядычным друкам і інтэрнэтам) у такой ступені, у якой гэта будзе неабходна для актыўнай творчай і грамадскай дзейнасці, для дасягнення пастаўленых перад сабой мэт.
За доўгія гады выкладання геаграфіі ў сярэдняй школе я прыйшла да высновы пра эфектыўнасць выкарыстання дадатковых крыніц ведаў на ўроках для пашырэння кругагляду навучэнцаў, павышэння актывацыі да вывучэння прадмета, развіцця пазнавальнай актыўнасці, павышэння агульнага ўзроўню культуры. Бо работа па выкарыстанні дадатковых крыніц ведаў і ўменні іх прымяняць на ўроках, конкурсах, алімпіядах, ды і проста ў жыцці, з’яўляецца, на маю думку, асноватворнай у выкладанні гэтага вучэбнага прадмета ў школе. А работа, звязаная з фарміраваннем ведаў навучэнцаў, — гэта перш за ўсё фарміраванне асобы, выхаванне розуму і сэрца дзіцяці, аказанне яму дапамогі ў магчымасці прадставіць свае погляды на свет, культуру розных краін і народаў.
Цяжка пераацаніць выхаваўчае значэнне ўрокаў у фарміраванні асобы навучэнца: яго светапогляду, ідэйнай пазіцыі, умення абараніць свой пункт гледжання; у развіцці культуры зносін, маральных арыенціраў, развіцці маўлення. Усё гэта спрыяе ўмацаванню памяці, выпрацоўвае вобразнае і лагічнае мысленне, актывізуе маўленчую дзейнасць навучэнцаў, развівае навыкі маналагічнай гаворкі навучэнцаў, дапамагае выбудаваць дыялог. Уменні атрымліваць і выкарыстоўваць дадатковую інфармацыю дазваляюць навучэнцам стаць актыўным удзельнікам у вытворчым і грамадскім жыцці краіны.
Геаграфія — старажытная навука. Гэта адзіны прадмет у школе, які вельмі глыбока вывучае прыроду і грамадства ў іх узаемадзеянні. Цяжка назваць прадмет, які валодаў бы такім дыяпазонам міжпрадметных сувязей і такімі магчымасцямі выкарыстання разнастайных сродкаў і метадаў навучання як на ўроку, так і ў пазакласнай рабоце.
Адным з галоўных напрамкаў у рабоце з навучэнцамі з’яўляецца развіццё пазнавальнага інтарэсу з выкарыстаннем дадатковых крыніц ведаў. Пазнавальны інтарэс выклікае ў навучэнцаў эмацыянальны ўздым, здзіўленне, пачуццё чакання, якія пераходзяць у творчую дзейнасць. Для яго развіцця трэба актывізаваць дзейнасць навучэнцаў у вучэбным працэсе, творча прымяняць даследчы падыход да навучання, развіваць патрэбу ў самаадукацыі, прымяняць нетрадыцыйныя прыёмы і сродкі навучання.
На ўроках вучань з’яўляецца суб’ектам працэсу навучання, уключаецца ў пастаянныя зносіны, пазнавальную дзейнасць і самастойную работу. Шырока практыкую даследчыя заданні па краязнаўстве, праблемах навакольнага асяроддзя, асваенні прыродных рэсурсаў — гэта развівае ў дзяцей лагічнае мысленне, вучыць разуменню прычынна-выніковых сувязей шляхам параўнання, аналізу, класіфікацыі і сістэматызацыі. Шырока выкарыстоўваю розныя віды праблемнага навучання. Работа ў парах, узаемакантроль, дзелавыя гульні, завочныя падарожжы, групавая работа, сімпозіумы, навукова-практычныя канферэнцыі — усе гэтыя віды работ даюць свой станоўчы вынік.
Даўно заўважыла, што пазнавальны і пошукавы інтарэс у навучэнцаў шмат у чым залежыць ад ілюстраванага і дыдактычнага матэрыялу, які выкарыстоўваецца на ўроках. Дзеці актыўна, з цікавасцю выкарыстоўваюць інтэрнэт, энцыклапедыі, матэрыялы перыядычнага друку і іншыя дадатковыя крыніцы ведаў.
У фарміраванні пазнавальнага інтарэсу асаблівую ўвагу звяртаю на выкарыстанне геаграфічных ведаў і сувязі з навакольным светам у штодзённым жыцці. Адной з форм развіцця пазнавальнага інтарэсу з’яўляецца тыдзень геаграфіі, дзе ёсць прастора для выкарыстання дадатковых крыніц ведаў.
Першы дзень тыдня геаграфіі прысвячаецца земляку — магіляўчаніну Герою Савецкага Саюза О.Ю.Шміту, пакарыцелю Паўночнага марскога шляху (можна правесці канферэнцыю, а пасля яе прадэманстраваць дакументальны фільм пра героя). На другі дзень праводзім дыспут на тэму: “Жыву ў Беларусі і тым ганаруся”. Задача дыспуту — запаліць іскру цікавасці да падзей, з’яў грамадскага і культурнага жыцця нашай краіны. Гэты від дзейнасці фарміруе ў навучэнцаў актыўную грамадзянскую пазіцыю і адказнасць за тое, што адбываецца ў прыродзе, эканоміцы рэспублікі, родным горадзе, выхоўвае патрыятызм. Трэці дзень прысвечаны знаёмству з навукай нумізматыкай. Праводзіцца работа на выстаўцы значкоў, дзе асаблівая ўвага ўдзяляецца значкам — эмблемам гарадоў Савецкага Саюза, маркам характэрных галерэй і музеяў розных краін свету. На чацвёрты дзень праводзім інтэлектуальныя гульні “Разумнікі і разумніцы”, “Конкурс знаўцаў”. Навучэнцы па паралелях набіраюць ачкі пераможцаў. Гэта выклікае пастаянную цікавасць у школьнікаў, зараджае дзяцей станоўчай энергіяй. На пяты дзень праводжу брэйн-рынг па класах на веданне наменклатуры карты — вось тады і выяўляюцца наймацнейшыя вучні ў веданні геаграфічнай карты. На шосты дзень праходзіць мерапрыемства пад назвай “Дыскатэка людзей”. У час выканання песень (музычных твораў) школьнікам неабходна запомніць і ўзнавіць як мага больш геаграфічных назваў, тэрмінаў, паняццяў, геаграфічных з’яў. У канцы вечара падводзяцца вынікі:
* самы актыўны
* самы цікаўны
* самы разумны
* самы загадкавы іншапланецянін (нічога не адказаў).
Асаблівую ўвагу ў педагагічнай рабоце ўдзяляю падрыхтоўцы школьнікаў да ўдзелу ў прадметнай алімпіядзе. Алімпіяды дазваляюць выявіць найбольш адораных, таленавітых дзяцей, спрыяюць іх далейшаму развіццю. Імкненне школьніка да лідарства, дэманстрацыі ўласных дасягненняў з’яўляецца адной з асноватворных умоў для ўдзелу ў алімпіядным руху.
Зразумела, пры падтрымцы асобаснай матывацыі навучэнца настаўнікам-прадметнікам тых, хто жадае працаваць, знаходзіцца дастаткова. Працавітыя дзеці, а таксама тыя, якія не баяцца паражэнняў і не ставяць перад сабой канкрэтных мінімальных мэт, праходзяць спачатку тэарэтычны тур, які ўключае разнастайныя заданні па форме і змесце (тэсты, інтэлектуальныя заданні, заданні на знаходжанне адпаведнасці), а потым і практычны тур, які дазваляе выявіць ступень развіцця прасторавага ўяўлення і абстрактнага мыслення.
Вялікую ролю адыгрывае работа з дзецьмі не толькі ў перыяд падрыхтоўкі да алімпіяды, але і пасля яе, асабліва для тых, хто не стаў пераможцам. Гэтая работа спрыяе вырашэнню аналітычных і рэабілітацыйных задач. Настаўніку абавязкова неабходна выпрацаваць рэкамендацыі дзецям па далейшай рабоце і выкарыстанні атрыманага вопыту ў алімпіядах.
Лічу, што перамога навучэнца на алімпіядзе — гэта асабістая перамога настаўніка. Бо вельмі многае залежыць ад актыўнасці настаўніка. Трэба быць мабільным. Адна справа — правесці ўрокі, а дапамагчы вучню дасягнуць поспеху — гэта перамога над сабой, пераадоленне сваіх унутраных бар’ераў і страхаў, пашырэнне свайго ўласнага як прафесійнага, так і асобаснага гарызонту. Не ўсё атрымліваецца адразу. Тут трэба жаданне, упартасць, цярплівасць і праца. Гэта і ёсць формула поспеху.
Галіна ГАРДЗЕЕВА,
настаўніца геаграфіі ясляў-сада — сярэдняй школы № 44 Магілёва.
Фота Алега ІГНАТОВІЧА.
