Ад лінгвістычнага атласа да квадратаў Мандрыяна

- 11:03Адукацыйная прастора

Міжнародная навукова-практычная канферэнцыя “Адукацыя ў полікультурным свеце: ад навукі да практыкі”, арганізаваная Мінскім гарадскім інстытутам развіцця адукацыі, прайшла ў дыстанцыйным рэжыме і аб’яднала навукоўцаў, метадыстаў, кіраўнікоў устаноў дашкольнай, агульнай сярэдняй, прафесійнай і дадатковай адукацыі, педагогаў-практыкаў, студэнтаў. У цэнтры ўвагі яе ўдзельнікаў былі пытанні дыялогу культур, выхавання полікультурнай асобы, фарміравання асяроддзя міжкультурнага ўзаемадзеяння і інш. Педагогі падзяліліся вопытам работы па гэтых пытаннях.

Фота носіць ілюстрацыйны характар.

Настаўніцы рускай мовы і літаратуры гімназіі № 17 Мінска Наталля Гурэцкая і Святлана Пастанкевіч прадставілі аўтарскі прыём “Лінгвістычны атлас”, які дазваляе навучэнцам падарожнічаць па ўсім свеце, вывучаючы моўны матэрыял. Так, на ўроках рускай мовы навучэнцы ўяўляюць, што на неасвоенай геаграфічнай карце свету жывуць лінгвістычныя паняцці, раздзелы мовазнаўства. Навучэнцы падчас такога ўрока падарожнічаюць па свеце і запаўняюць белы атлас лінгвістыкі. Вынікам гэтай дзейнасці з’яўляецца, з аднаго боку, работа над лінгвістычнымі паняццямі, з другога — пашырэнне ўяўлення вучняў аб палітычнай карце свету і культурным складніку розных краін.

Пры вывучэнні тэмы “Галоўныя і даданыя члены сказа” ў 5 класе вучні запаўняюць лісты лінгвістычнага атласа, уявіўшы, што кожны член сказа жыве ў адной з абласцей Рэспублікі Беларусь. Гімназісты, атрымаўшы незапоўненую контурную карту Беларусі, пазначаюць каляровымі алоўкамі межы абласцей нашай краіны, паказваюць абласныя гарады і населеныя пункты, а таксама атрымліваюць тэксты на гістарычную і культурную тэму пра кожную вобласць. Пры гэтым адпрацоўваюцца навыкі і ўменні вучняў вызначаць і правільна выкарыстоўваць члены сказа пры складанні тэкстаў. Такая арганізацыя ўрока дазваляе выхоўваць павагу і любоў да сваёй Радзімы.

Пры вывучэнні тэмы “Простая мова” ў 5 класе ўрок уяўляе сабой падарожжа да далёкай Паўднёвай Амерыкі, дзе, па правілах вучэбнай гульні, амерыканскія індзейцы схавалі скарб — залатыя манеты, якімі гатовы падзяліцца з гімназістамі за выкуп, гэта значыць, за іх веды па гэтай тэме. На гэты раз кожны навучэнец індывідуальна запаўняе сваю старонку лінгвістычнага атласа, якая ўяўляе сабой старонку бартавога журнала карабля. Старшакласнікам прапаноўваюцца розныя заданні лінгвістычнага характару: марская арфаграфічная размінка, работа над устанаўленнем лексічнага значэння невядомых слоў, вывучэнне новай тэмы і знаёмства з рэаліямі жыцця індзейцаў Паўднёвай Амерыкі, іх звычаямі. Такая работа, на думку педагогаў, спрыяе выхаванню талерантнага стаўлення да прадстаўнікоў іншых культур.

Перад правядзеннем урокаў рускай мовы з выкарыстаннем прыёму “Лінгвістычны атлас” навучэнцам даецца апераджальнае дамашняе заданне: падрыхтаваць цікавае паведамленне, віктарыну, крыжаванку і г.д. пра тую ці іншую краіну, куды запланавана чарговае лінгвістычнае падарожжа, пра яе гістарычныя каштоўнасці, славутасці, пра лю­дзей, якія там жывуць. Практыка паказвае, што нярэдка навучэнцы ўносяць ва ўрок інтэрактыўны складнік: апранаюцца ў элементы нацыянальнага касцюма, іграюць на музычных інструментах або выконваюць нацыянальныя песні той ці іншай краіны. Прыемна, што ў такіх выпадках да вучэбна-выхаваўчага працэсу далучаюцца і бацькі, якія дапамагаюць сваім дзецям рыхтавацца да выступлення. Безумоўна, пры такой арганізацыі ўрока неабходна ўлічваць узрост вучняў, іх інтарэсы і светапогляд. Асноўная задача настаўніка — каардынаваць работу на ўроку, сачыць, каб гарманічна спалучалася развіццё лінгвістычнай і культуралагічнай кампетэнцыі навучэнцаў.

Па перакананні настаўніцы рускай мовы і літаратуры гімназіі № 6 Мінска Таццяны Шуставай, выхоўваць полікультурную асобу неабходна на ўсіх этапах школьнай адукацыі. Вялікія магчымасці для фарміравання культуралагічнай кампетэнцыі навучэнцаў, выхавання ў іх талерантнасці дае вывучэнне такіх прадметаў, як “Руская мова”, “Руская літаратура”, “Мастацтва” (айчынная і сусветная мастацкая культура).

Так, падчас вывучэння ў 5 класе тэмы “Фразеалагічныя звароты” настаўнік можа прапанаваць разгледзець карціну Пітэра Брэйгеля Старэйшага “Нідэрландскія прыказкі” (“Свет дагары нагамі”), якая адлюстроўвае літаральныя значэнні нідэрландскіх прыказак. Частка прыказак будзе супадаць з існуючымі ў сучаснай рускай мове. Напрыклад, такімі як “біцца галавой аб сцяну”, “глядзець скрозь пальцы”, “як карта ляжа”. Большая частка прыказак будзе адрознівацца. Для сучаснага рускамоўнага суб’екта выразы “крыть крышу тортами”, “жарить всю сельдь до одной икринки”, “надеть на голову крышку”, “убегающие из хлева свиньи” гучаць бессэнсоўна. Цікава пагаварыць з навучэнцамі пра тое, што ж яны могуць азна­чаць, чаму ў кожнага народа свае фразеалагічныя адзінкі. Можна прапанаваць дзецям падабраць эквіваленты з беларускай мовы.

Таксама ў 5 класе пры вывучэнні апавядання Льва Талстога “Каўказскі палонны” можна звярнуць увагу на побыт у ауле і расказаць пра асаблівасці веравызнання мусульман. На думку Таццяны Шуставай, настаўнік павінен быць вельмі асцярожны, падбіраючы матэрыял, таму што нельга паказваць, звяртаць увагу на дэталі пад ракурсам “дзіўна, незразумела, няправільна”, акцэнт неабходна зрушыць у бок “цікава, пазнавальна”.

Маляўнічыя карціны побыту і нораваў украінскага народа паўстаюць перад дванаццацігадовымі навучэнцамі пры вывучэнні аповесці М.В.Гогаля “Ноч перад Калядамі”. Размаўляючы пра твор, настаўнік можа ўявіць увагу на традыцыі ўкраінскага народа і параўнаць іх з беларускімі. Нягледзячы на тэрытарыяльную блізкасць братняга ўкраінскага народа, адрозненні можна знайсці. Настаўнік можа падабраць тэксты, асобныя сказы, у якіх змяшчаецца інфармацыя пра тое, як сустракаюць Новы год у розных краінах, на розных кантынентах, што дазволіць уявіць карціну намнога паўней, а таксама дапаможа шасцікласнікам усвядоміць, што ўсе мы розныя, традыцыі ў нас розныя, але да чужых традыцый неабходна ставіцца з павагай, разумець іх.

Пры вывучэнні прадмета “Мастацтва” настаўніца звяртае ўвагу на творчасць знакамітага беларуска-яўрэйска-французскага мастака Марка Шагала, які нават у цяжкія 40-я гады не адрокся ад сваёй нацыянальнасці і назаўсёды захаваў на сваіх палотнах многія традыцыі яўрэйскага народа, візуалізаваў яго быційны свет і ідышскі фальклор.

— Сучасную тэхналогію “Навучанне ў супрацоўніцтве” можна таксама назваць элементам полікультурнага выхавання. Тэхналогія мае на ўвазе сумесны запыт, вынікам якога з’яўляецца тое, што навучэнцы працуюць разам, калектыўна канструюючы або набываючы новы вопыт. Гэтая тэхналогія вучыць падлеткаў разумець, што існуюць розныя пункты гледжання і іх трэба прымаць. Пры фарміраванні групы па правілах тэхналогіі павінна ўлічвацца наступнае: у склад групы ўваходзяць 2 чалавекі, якія адрозніваюцца чымсьці ад іншых удзельнікаў. Напрыклад, 3 хлопчыкі і 2 дзяўчынкі або 3 паспяховыя па прадмеце навучэнцы і два менш паспяховыя. Гэта значыць, склад груп павінен быць разнастайным, бо разнастайным з’яўляецца наша полікультурнае грамадства, — адзначае Таццяна Шустава.

Для рэалізацыі кампетэнтнаснага падыходу і фарміравання камунікатыўнай кампетэнцыі настаўніца нямецкай мовы сярэдняй школы № 16 Мазыра Гаянэ Блізнік выкарыстоўвае інтэрактыўныя прыёмы. Педагогам распрацавана сістэма работы, якая заключаецца ў прымяненні інтэрактыўных прыёмаў на розных этапах урока.

Пры развіцці навыкаў пісьма і пісьмовай мовы мэтазгодным настаўніца лічыць выкарыстанне прыёму Laufdiktat (“Спартыўны дыктант”). Навучэнцы дзеляцца на пары. Тэкст, які павінен быць прадыктаваны, размешчаны на дошцы або на сцяне за 3—5 метраў ад навучэнца. Адзін вучань з пары сядзіць за партай, другі — бяжыць да дошкі, запамінае першы сказ і бягом вяртаецца да партнёра, надыктоўвае яму сказ, затым яны мяняюцца месцамі. Задача партнёраў — сачыць за адсутнасцю памылак адно ў аднаго. Пасля заканчэння задання яны мяняюцца лістамі і правяраюць адно аднаго, атрымліваючы агульную адзнаку.

Пры развіцці навыкаў дыялагічнага маўлення і навыкаў успрымання і разумення замежнай мовы на слых эфектыўнымі інтэрактыўнымі прыёмамі з’яўляюцца Wechselspiele (гульні-ўзаемадзеянні) і Autogrammjagd (“Паляванне за аўтографамі”). Wechselspiele служаць для стымулявання размовы і замацавання граматычных канструкцый. Прыём выкарыстоўваецца ў малых групах па 3—4 чалавекі. Кожны з вучняў атрымлівае рабочы ліст, што змяшчае інфармацыйныя прабелы, якія можна запоўніць толькі праз сітуацыі зносін. Autogrammjagd падыходзіць з невялікімі зменамі для кожнай узроставай групы, каб даведацца штосьці новае пра клас або членаў групы і хутка пачаць размову. Гульня можа быць з лёгкасцю выкарыстана і ў вельмі вялікіх групах. Усе ўдзельнікі бяруць шарыкавую ручку і атрымліваюць рабочы ліст. Мэта гульні заключаецца ў тым, каб як мага хутчэй атрымаць подпіс навучэнца для кожнага апісання на лісце. Важна, каб уласцівасць (напрыклад, калі-небудзь спаў у палатцы) адносілася да чалавека, які падпісвае. Не дазваляецца адной і той жа асобе двойчы ставіць подпіс на адным аркушы. Хто першым сабраў усе подпісы, гучна крычыць “стоп”, ва ўсіх астатніх ёсць усяго адна хвіліна, каб атры­маць усе аўтографы.

Анлайн-сэрвіс для стварэння апытанняў і віктарын Quizzi дае настаўніцы выдатную зваротную сувязь. З яго дапамогай яна стварае тэсты і віктарыны па розных тэмах школьнай праграмы, арганізоўвае інтэлектуальныя гульні і экспрэс-апытанні навучэнцаў на ўроку, прапаноўвае тэсты ў якасці дамашняга задання. Усе вучні атрымліваюць аднолькавыя заданні, але кожны з іх на сваёй мабільнай прыла­дзе бачыць выпадковую паслядоўнасць пытанняў і працуе з тэстам у сваім тэмпе. На дысплэі з’яўляецца пытанне з выявай, якую пры жаданні можна павялічыць, і сімвалы адказаў. Настаўнік можа адсочваць работу кожнага вучня і атрымліваць поўную карціну работы класа.

Выніковасць і эфектыўнасць работы педагога пацвяр­джаецца стварэннем прафарыентацыйнай гульні “Падарожжа ў Хогвартс”, якая заняла 1-е месца ў намінацыі “Інтэрактыўная гульня” на раённым, занальным і абласным этапах конкурсу “Хачу быць педагогам”.

—Патэнцыял матэматыкі проста неабходна выкарыстоўваць у полікультурным развіцці навучэнцаў, бо яе ўзаемасувязь з жывапісам, музыкай, архітэктурай, літаратурай, заснаваная на паняццях “залатая прапорцыя”, “залатое сячэнне”, “залатая сярэдзіна”, “пераўтварэнне плоскасці”, “паркеты”, “функцыя”, асабліва наглядна праяўляецца ў задачах прыкладнога характару з прыгожым рашэннем, што дапамагае педагогу ажыццяў­ляць дыялог культур на ўроку, — лічыць настаўніца ма­тэматыкі і інфарматыкі сярэдняй школы № 111 Мінска Людміла Вароніна.

Геніяльны італьянскі мастак эпохі Адраджэння Леанарда да Вінчы прыцягнуў увагу навукоўцаў да шэрага сваіх твораў, у прыватнасці, самай каштоўнай карціны ўсяго чалавецтва “Мона Ліза” (“Джаконда”). Даследчыкі выявілі, што кампазіцыя малюнка заснавана на залатых трохвугольніках, дакладней, на трохвугольніках, якія з’яўляюцца часткамі правільнага зорчатага пяцівугольніка. Метад залатога сячэння дазваляе ствараць найбольш гарманічную кампазіцыю. Прапорцыі піраміды Хеопса, барэльефаў, храмаў, прадметаў побыту і ўпрыгажэнняў з грабніцы Тутанхамона гавораць пра тое, што егіпецкія майстры карысталіся суадносінамі залатога сячэння пры іх стварэнні. У фасадзе старажытнагрэцкага храма Парфенона таксама прысутнічаюць залатыя прапорцыі.

Вывучаючы тэму “Правільныя многавугольнікі”, педагог звяртае ўвагу вучняў на тое, што яны выкарыстоўваюцца ў вырабе паркетаў. Кладка паркету — гэта мастацтва, якое ўпрыгожвала ў мінулым і ўпрыгожвае зараз цудоўныя залы многіх замкаў і палацаў. Першыя паркетныя падлогі з’явіліся ў сярэдневякоўі як неад’емная частка палацаў, замкаў, храмаў і дамоў. Паркет становіцца адным з важных складнікаў цэласнай мастацкай прасторы, пры яго стварэнні ўлічваюцца агульныя стылістычныя тэндэнцыі мастацтва і архі­тэктуры канкрэтнай эпохі. Падлогі выкладваюцца рознакаляровымі зоркамі і многавугольнікамі з дрэва, на некаторых малююцца жанравыя сцэнкі, фантастычныя звяры і птушкі, геральдычная сімволіка і вензелі ўладальнікаў.

На адным з урокаў настаўніца прапануе навучэнцам практычную работу: падабраць узоры паркетаў. Выканаўшы яе, вучні сутыкаюцца не толькі з матэматычнай задачай вылічэння вуглоў і плошчы плітак, з якіх будзе вырабляцца паркет, але і з праблемай выбару колеру і колераспалучэння плітак.

Нідэрландскі мастак Піт Мандрыян у сваіх работах выкарыстоўваў рознакаляровыя прамавугольнікі розных плошчаў. Натхніўшыся яго карцінамі, матэматыкі прыдумалі лагічную задачу.

Квадраты Мандрыяна

Запоўніць палатно памерам 8×8 прамавугольнікамі, якія не накладваюцца адзін на адзін.

Усе прамавугольнікі павінны быць унікальнымі (калі выкарыстоўвалі 3×1, 1×3 ужо нельга).

Стораны прамавугольніка — цэлыя лікі.

Малюнкі П.Мандрыяна, якіх вельмі шмат у інтэрнэце, дапамагаюць Людміле Варонінай у падрыхтоўцы набору розных трафарэтаў. Апошнія прапаноўваюцца вучням для малявання формуламі ў графічным калькулятары Desmos або ў бясплатнай дынамічнай матэматычнай праграме Geogebra — уласных варыянтаў коўдраў з абрэзкаў.

Наталля КАЛЯДЗІЧ.
Фота аўтара.