Як ніколі раней, дзеці, якія не чуюць, маюць сёння шанс стаць паўнавартаснымі членамі грамадства. Вельмі часта мне даводзіцца кансультаваць па розных пытаннях бацькоў, чые дзеці з’яўляюцца кандыдатамі на аперацыю па кахлеарнай імплантацыі. Ёсць праблемы, якія хвалююць іх больш за ўсё. Прапаноўваю азнаёміцца з найбольш актуальнымі пытаннямі.
1. Ці неабходна рабіць аперацыю па кахлеарнай імплантацыі?
У выпадку выяўлення ў дзяцей цяжкай тугавухасці і глухаты бацькам прапаноўваецца аперацыя па кахлеарнай імплантацыі. Асаблівая ўвага ўдзяляецца дзецям ва ўзросце да 3 гадоў.
Асноўнымі паказаннямі да кахлеарнай імплантацыі з’яўляюцца:
1. Двухбаковая глыбокая сенсанеўральная глухата (сярэдні парог слыхавога ўспрымання на частотах 0,5, 1 і 2 кГц большы за 95 дБ).
2. Адсутнасць выяўленага паляпшэння слыхавога ўспрымання і маўлення ў працэсе карэкцыйна-педагагічнай работы з бінаўральна пратэзаваным дзіцем, слых якога кампенсаваны аптымальна падабранымі і правільна настроенымі слыхавымі апаратамі пры высокай ступені двухбаковай сенсанеўральнай тугавухасці (сярэдні парог слыхавога ўспрымання большы за 90 дБ) пасля карыстання апаратамі на працягу 3—6 месяцаў.
3. Адсутнасць кагнітыўных праблем.
4. Адсутнасць псіхалагічных праблем.
5. Адсутнасць сур’ёзных адначасовых саматычных захворванняў.
Нават у дзяцей з цяжкай стратай слыху і глухатой, якія маюць спадарожныя парушэнні, пасля правядзення аперацыі па кахлеарнай імплантацыі і рэабілітацыйных мерапрыемстваў паляпшаецца якасць жыцця.
У размове з бацькамі стараюся асвятляць усе плюсы і мінусы гэтага метаду пратэзавання дзяцей з парушэннем слыху. У цяперашні час настройка і абслугоўванне імпланта ажыццяўляецца толькі ў Мінску, куды нялёгка дабрацца сям’і з маленькім дзіцем. Пастаяннае функцыянаванне апарата таксама патрабуе матэрыяльных сродкаў сям’і.
Але найбольш важным з’яўляецца вялікі ўдзел бацькоў і ўсіх родных дзіцяці ў працяглым працэсе рэабілітацыі пасля аперацыі. У многіх бацькоў існуе меркаванне: дзіця прааперыравана, імплант падключаны, настроены, дзіця рэабілітуецца ў моўным асяроддзі, з ім займаюцца настаўнік-дэфектолаг і выхавальнікі, а значыць, для дзіцяці ўжо зроблена многае, і далей, маючы слых, яно будзе развівацца, як усе дзеці, асаблівых намаганняў прыкладаць бацькам не трэба. Гэты падыход памылковы. Для атрымання больш эфектыўнага выніку аднаму з бацькоў неабходна на нейкі час пакінуць работу, каб быць побач з дзіцем больш часу, асабліва ў першыя гады. Ён навучаецца адначасова з дзіцем, прысутнічаючы на занятках у дэфектолага і выхавальнікаў, назірае, як маюць зносіны з дзіцем педагогі ў розных сітуацыях і ў рэжымных момантах. Толькі праз перабудову і наладжванне камунікацыі бацькоў з дзіцем, праз развіццё маўленчых і камунікатыўных здольнасцей малога, наладжванне нармальных, натуральных маўленчых зносін бацькоў з дзіцем, якое пачало чуць, можна дасягнуць значных вынікаў з дапамогай гэтага метаду кампенсацыі слыху.
2. На якое вуха нам рабіць гэтую аперацыю: якое чуе лепш ці горш?
Аперыруецца вуха з меншым астаткавым слыхам, а вуха з большымі астаткамі слыху пратэзуецца аптымальна падабраным і правільна настроеным слыхавым апаратам — тады дзіця мае бінаўральнае ўспрыманне. Але вопыт работы паказвае, што рэдка хто з дзяцей пратэзаваны слыхавым апаратам на неаперыраванае вуха. Пры кахлеарным імпланце на адно вуха дзіця пратэзавана манаўральна, яно пазбаўляецца прасторавага, аб’ёмнага слыху, лакалізуе гукі, гаворку толькі адным вухам і павінна падстройвацца да гаворачых імплантаваным вухам. Гэтая праблема таксама павінна клапаціць бацькоў.
3. Дзе і як будзе арганізавава рэабілітацыя дзяцей дашкольнага ўзросту з парушэннем слыху пасля правядзення аперацыі па кахлеарнай імплантацыі?
Работу па развіцці вуснага маўлення дзяцей ранняга і дашкольнага ўзросту з кахлеарным імплантам ажыццяўляюць настаўнік-дэфектолаг (сурдапедагог, лагапед), выхавальнікі і бацькі (якім належыць вядучая роля). У ідэале з дзіцем павінны займацца сурдапедагог і лагапед. Але лагапед не можа замяніць сурдапедагога, ён дапаўняе яго работу. Добра, калі лагапед валодае методыкай работы па развіцці слыхавога ўспрымання і слыхамаўленчага развіцця, а сурдапедагог — лагапедычнымі прыёмамі работы. Настаўнік-дэфектолаг і выхавальнікі групы праводзяць штодзённыя заняткі з дзіцем і кансультуюць бацькоў па пытаннях развіцця маўлення ў розных відах дзейнасці малыша на працягу дня, абмяркоўваюць дасягнутыя вынікі.
У цяперашні час імплантацыю робяць усё большай колькасці дзяцей, якія нідзе не навучаліся або займаліся ў спецыяльных дашкольных групах (дзіцячых садах). Існуе патрабаванне: пасля кахлеарнай імплантацыі дзеці павінны знаходзіцца ў маўленчым асяроддзі, але з імі павінны праводзіцца спецыяльныя заняткі — па развіцці маўленчага слыху, маўлення, фарміраванні камунікатыўных уменняў, мыслення і г.д. Часткова гэтае патрабаванне рэалізоўваецца, але далёка не ў той ступені і не так, як гэта неабходна. Дзяцей ранняга ўзросту (да 3 гадоў) не бяруць у інтэграваныя групы масавых дзіцячых садоў. Суправаджэнне дзяцей гэтага ўзросту арганізоўваецца ва ўмовах Цэнтра карэкцыйна-педагагічнай дапамогі, але не заўсёды там ёсць спецыяліст, які валодае методыкай, мае вопыт работы з гэтай катэгорыяй дзяцей.
4. Дзіця праімплантавана бліжэй да 3 гадоў, яго ўзялі на рэабілітацыю ў інтэграваную групу, дзе дэфектолаг не валодае методыкай работы па развіцці слыхавога ўспрымання і слыхамаўленчага развіцця. Ці будзе эфектыўнай рэабілітацыя дзіцяці ва ўмовах гэтай групы? Як займаюцца з імплантаванымі дзецьмі?
Тут узнікае шмат праблем, якія робяць цяжкім працэс рэабілітацыі дзяцей. Дэфектолагі не ведаюць, як трэба змяніць методыку для работы з гэтымі дзецьмі. А некаторыя не хочуць гэтага ведаць і не хочуць нічога мяняць у сваіх падыходах. Усё застаецца па-ранейшаму. Ва ўмовах інтэграванай групы, куды часцей за ўсё на рэабілітацыю трапляюць дзеці названай катэгорыі, адсутнічае дактылалогія, але тэматычны падыход да работы па развіцці слыхавога ўспрымання ўсюды выкарыстоўваецца, часта ўключае словы толькі назыўнога слоўніка, адсутнічае сістэматычная работа над разуменнем сэнсу гаворкі, сэнсу тэкстаў, дзеці 5—6 гадоў часта не ўмеюць чытаць. Некаторыя педагогі ўпэўнены, што дзяцей з кахлеарным імплантам можна навучыць чытаць толькі з дапамогай дактыльнай азбукі.
У выніку многія дзеці, якім гэты метад кампенсацыі страты слыху даў вялікія магчымасці для апоры на слых, для больш якаснага “жыцця ў слыху”, чуюць горш за неімплантаваных дзяцей, а іх вымаўленне не адпавядае новым магчымасцям іх маўленчага слыху. Дыскрэдытуецца сам метад кахлеарнай імплантацыі.
У бацькоў такое становішча рэчаў выклікае вялікую трывогу. Яны разумеюць, што нешта павінна змяніцца, няхай не адразу, але час ідзе, а змены мінімальныя. Не атрымліваючы неабходных кансультацый, бацькі не ведаюць, у чым павінна заключацца іх дапамога дзецям.
Суправаджэнне дзяцей дашкольнага ўзросту з парушэннем слыху, кампенсаванага кахлеарным імплантам, якое ажыццяўляецца ва ўмовах спецыяльнай дашкольнай групы школы-інтэрната, уключае:
- індывідуальныя заняткі па развіцці слыхавога ўспрымання і вымаўленчага боку маўлення;
– комплексныя франтальныя заняткі па пазнавальным развіцці дзяцей і развіцці маўленчага слыху;
– развіццё вымаўленчага боку з дапамогай прыёму фанетычнай рытмікі;
– франтальныя музычна-рытмічныя заняткі;
– франтальныя фізкультурныя заняткі;
– комплексныя франтальныя заняткі па азнаямленні з навакольным светам і развіцці маўленчага слыху;
– комплексныя франтальныя заняткі па выяўленчай дзейнасці і развіцці маўленчага слыху;
– сістэматычнае назіранне медыцынскімі спецыялістамі школы-інтэрната;
– назіранне за развіццём дзяцей у рамках школьнага медыка-псіхолага-педагагічнага кансіліуму;
– кансультацыі для бацькоў усімі спецыялістамі школы-інтэрната;
- аказанне псіхалагічнай падтрымкі дзіцяці з кахлеарным імплантам і яго блізкім;
– кансультацыі педагогаў і іншых спецыялістаў школы-інтэрната па пытаннях рэабілітацыі дзяцей пасля кахлеарнай імплантацыі;
- узаемасувязь педагогаў групы пры планаванні карэкцыйна-развіццёвай работы ў рознаўзроставай групе для дзяцей з кахлеарным імплантам;
– узаемасувязь у працэсе рэабілітацыі дэфектолага са спецыялістамі Мінска (аўдыёлаг і дэфектолаг) і педагогамі і сурдолагамі Віцебскага абласнога дыягнастычнага цэнтра.
***
Людзі, якія займаюцца з дзіцем з КІ, павінны мець выдатныя веды па псіхалінгвістычных працэсах, якія адбываюцца ў нашым мозгу, веды па структуры мовы на пэўных узроўнях. Яны павінны ўмець распрацоўваць сістэматычныя планы для падтрымкі працэсу навучання слыху і маўленню, якія неаддзельны адно ад аднаго. Кахлеарная імплантацыя робіць магчымым навучанне глухога ад нараджэння дзіцяці слуханню і маўленню падобна да дзіцяці з нармальным слыхам. У выніку яно можа наведваць звычайны дзіцячы сад і школу, калі правесці імплантацыю ў раннім узросце. Наведванне звычайнай школы з’яўляецца ўмовай для выбару добрай прафесіі і для нармальнага жыцця ў грамадстве.
Іна МЯДЗВЕДСКАЯ,
настаўнік-дэфектолаг дашкольнага аддзялення
Віцебскай спецыяльнай школы-інтэрната
для дзяцей з парушэннем слыху.
