Чаму без дыстанцыйных тэхналогій у адукацыі ўжо не абысціся?

Вясной, калі як снег на галаву звалілася пандэмія, установы адукацыі былі вымушаны хутка шукаць рашэнні, каб, з аднаго боку, мінімізаваць кантакты паміж людзьмі, а з другога — захаваць якасць вучэбнага працэсу. Выйсцем сталі дыстанцыйныя тэхналогіі. Гэта быў сапраўдны прарыў у адукацыі — тое, што напрацоўвалася і выспявала гадамі, раптам стала масава запатрабаваным. Усе — ад студэнтаў да прафесараў — уключыліся ў адзіны працэс, што дазволіла бяспечна камунікаваць і не перапыняць заняткаў. За некалькі месяцаў актыўнай работы ў фармаце анлайн людзі ацанілі і іншыя перавагі дыстанцыйных тэхналогій. І гэта ўказвае на перспектыву іх больш шырокага прымянення ў “мірны час”.

Пра перавагі і недахопы дыстанцыйных тэхналогій, а таксама пра іх месца ў элітарным універсітэце гутарым з начальнікам Цэнтра інфармацыйных тэхналогій БДУ Віктарам КОЧЫНЫМ.

— У дыстанцыйнага навучання заўсёды былі пры­хільнікі і апаненты. Пандэмія, верагодна, змяніла стаўленне людзей. Віктар Паўлавіч, як у БДУ бачаць баланс паміж вочнай і дыстанцыйнай адукацыяй?

— Дыстанцыйныя тэхналогіі выкарыстоўваюцца ў БДУ даўно, але мы перакананы: цалкам дыстанцыйная адукацыя не можа быць якаснай. Для элітарнага ўніверсітэта (а БДУ менавіта такі) яна непрымальная.

З іншага боку, цалкам вочная адукацыя таксама саста­рэла і ўжо рызыкуе скаціцца на абочыну, стаць неканкурэнтаздольнай. Уся моладзь — у інтэрнэце, у сацыяльных сетках. Тэхналогіі для іх — лад жыцця, асяроддзе, соцыум. Гэты факт таксама нельга ігнараваць.

Таму, на мой погляд, аптымальным з’яўляецца спалучэнне 80% вочнага навучання і 20% — дыстанцыйнага.

— Дыстанцыйныя тэхналогіі маюць на ўвазе іншую метадалогію, іншыя часавыя рамкі правядзення заняткаў, іншыя крытэрыі ацэньвання і г.д., што істотна адрозніваецца ад аўдыторнай работы. Наколькі хутка і лёгка выкладчыкі, асабліва пажылыя, і студэнты асвойваюцца ў новых умовах?

— Сапраўды, дыстанцыйныя тэхналогіі — гэта не толькі і не столькі тэхнічная, колькі арганізацыйна-педагагічная частка. Выкладчыкі, асабліва старэйшага пакалення, прывык­лі да класічных лекцый, праводзяц­ь іх на вельмі высокім узроўні. Вядома, ім складана пераходзіць на новыя рэйкі. Таму вельмі важна змяніць псіхалогію людзей, іх стаўленне да гэтых тэхналогій і навучыць правільна ўбудоўваць інавацыі ў вучэбны працэс.

Тое ж і ў арганізацыйным плане. Ёсць устойлівы працэс, з устаноўленым раскладам лекцый, семінарскіх, практычных заняткаў. І ў гэтую структуру трэба ўкараніць яшчэ і дыстанцыйную форму. Пры гэтым усё павінна быць афіцыйна, у рамках вучэбнага плана, і каб быў цалкам кіруемы вучэбны працэс. Гэта таксама нетрывіяльная частка, якую не так проста рэалізоўваць.

Работа ў месенджарах не мае нічога агульнага з дыстанцыйнымі тэхналогіямі. Гэта ні метадычна, ні арганізацыйна не кладзецца ў рамкі нашай парадыгмы.

Універсітэт вельмі вялікі: у нас шматтысячны калектыў студэнтаў і выкладчыкаў, многа розных падраздзяленняў. Каранавіруса ніхто не чакаў. І калі ўсе адначасна былі вымушаны перайсці на дыстанцыйныя тэхналогіі, паўстала задача забяспечыць масавы доступ людзей да ўсіх рэсурсаў. Гэта дало каласальную нагрузку на інфраструктуру. Тым не менш наша каманда справілася з гэтым выклікам.

— БДУ вядомы сваімі навацыямі. Напэўна, у такім асяроддзі калектыў ахвотней адгукаецца на розныя ідэі і прасцей рэалізоўвац­ь інавацыйныя праекты?

— Гэта так. Напрыклад, БДУ першым у краіне ўкараніў ін­тэлектуальны студэнцкі білет, сумешчаны з поўнафункцыянальнай банкаўскай картай. Таксама мы першымі ўвялі электронную заліковую кніжку, адмовіўшыся ад папяровай версіі. Стварылі партал дыстанцыйнага навучання. Пытанне было нават не ў тым, каб яго стварыць (тэхнічныя рашэнні ёсць), а каб зрабіць яго маштабіруемым і адмоваўстойлівым. Задача была вырашана, і гэта нас выратавала ў перыяд каранавіруса.

Мы ўкаранілі ў сябе дзве сістэмы для аддаленага чытання лекцый, відэазносін і інш.: Skype for Business і BigBlueButton. Выкладчыкі самі выбіраюць платформы, на якіх працаваць, але большасць з іх перайшла на рэсурсы БДУ. Гэта адна з нашых ідэй — выкарыстоўваць уласныя, а не нейкія пабочныя сервісы.

Працуе партал крэатыўнай адукацыі, дзе можна абменьвацца меркаваннямі, практыкамі прымянення тых ці іншых тэхналогій і г.д. А ў канцы мая быў запушчаны новы праект “Педагагічная майстэрня”, які ўзначаліў рэктар А.Д.Кароль. Ідэя заключаецца ў тым, каб акумуляваць назапашаны вопыт і дзяліцца лепшымі практыкамі з іншымі выкладчыкамі.

— Эпідэмічная сітуацыя не толькі аказала ўплыў на вучэбны працэс, але і прымусіла перафарматаваць шматлікія навуковыя мерапрыемствы. Статусныя міжнародныя канферэнцыі праходзілі ў рэжыме анлайн. Наколькі эфектыўнае такое ўзаемадзеянне паміж навукоўцамі?

— Калі межы закрылі і стала зразумела, што пандэмія хутка не скончыцца, мы мусілі перабудавацца і правесці навуковыя мерапрыемствы анлайн. За гэты час у БДУ прайшло (і будзе праходзіць) шмат буйных канферэнцый міжнароднага ў­зроўню. Зразумела, не хапае чалавечых зносін. Але ёсць і свае плюсы: не трэба нікуды ехаць, выдаткі істотна меншыя, а якасць прадстаўленых навуковых матэрыялаў — на такім жа высокім узроўні, як звычайна.

Некаторыя канферэнцыі праходзілі на платформах пабочных распрацоўшчыкаў, а частка — на нашых. Увогуле я прыхільнік таго, каб максімальна задзейнічаць уласныя рэсурсы. Гэта ў тым ліку пытанне бяспекі. Трэба разумець, што, выкарыстоўваючы, напрыклад, пабочную пошту для карпаратыўнай перапіскі, мы аддаём кантэнт чужым кампаніям. Банальны прыклад: студэнт апошняга курса выконвае работу па пэўнай навуковай тэматыцы і перапісваецца са сваім кіраўніком па пабочнай пошце. Гэта значыць, што яго вынікі (а гэта могуць быць цікавыя распрацоўкі, даныя аб укараненні і да т.п.) загружаны на серверы чужаземнай кампаніі. Аддавац­ь такое за межы краіны ня­правільна. Таму мы стараемся выкарыстоўваць сваю інфраструктуру, каб увесь кантэнт заставаўся ў нас.

— На адным з факультэтаў БДУ праводзілася апытанне студэнтаў наконт дыстанцыйных форм навучання. Якія цікавыя думкі прагучалі?

— Так, студэнтаў факультэта радыёфізікі і камп’ютарных тэхналогій папрасілі адказаць, “якая форма лекцыйных заняткаў у бягучых умовах здаецца ім найлепшай”. І 80% апытаных адзначылі, што гэта “вывучэнне відэалекцый і іх наступнае абмеркаванне анлайн”.

Студэнту, які сядзіць перад камп’ютарам, не надта цікава слухаць традыцыйныя лекцыі. Манатоннае чытанне закалыхвае, ёсць спакуса выключыць камеру, папіць гарбаты і г.д. А вось калі студэнт самастойна вывучае матэрыял, у яго ўзнікаюць пытанні, якія ён гатовы задаваць і абмяркоўваць.

Без лічбавых тэхналогій не абыходзіцца ні адна багатая краіна. Але масавае прымяненне лічбавых тэхналогій — прымета бедных краін.

Па-першае, адказаць на іх можа выкладчык, а па-другое, завязваецца дыскусія паміж студэнтамі. І гэта цікава ўсім удзельнікам працэсу. Таксама можна уцягваць студэнтаў у дробныя групы для вырашэння пэўных задач, і тут дыстанцыйныя тэхналогіі вельмі ўдала працуюць. Студэнты добра камунікуюць паміж сабой, абменьваюцца думкамі, выконваюць сумесныя праекты. Утвараюцца гарызантальныя сувязі. Выкладчыку застаецца толькі кантраляваць і карэкціраваць гэты працэс.

— Відавочна, што якасная адукацыя немагчыма без вочных зносін выкладчыка і студэнта, але і без дыстанцыйных тэхналогій ужо не абысціся. БДУ гатовы перайсці да змяшанага навучання, дзе будуц­ь інтэграваны перавагі сучасных тэлекамунікацый і непасрэдных зносін удзельнікаў адукацыйнага працэсу?

— Зразумела, выкладчыкі пойдуць у аўдыторыі — і вочны кампанент будзе мець большую вагу, чым дыстанцыйны. Тым не менш, ад тэхналогій ніхто адмаўляцца не будзе. Наадварот, стаіць задача акумулявац­ь вопыт, назапашаны ў перыяд пандэміі, і выпрацаваць адзіныя правілы для ўсіх выкладчыкаў, каб можна было працягваць рух у гэтым напрамку.

Каранавірус нікуды не знік, нават па самых аптымістычных прагнозах сітуацыя стабілізуецца не раней, чым праз год. Нам з гэтым жыць. Самая вялікая група рызыкі, як вядома, — пажылыя людзі, прафесура. Гэта носьбіты ўнікальных навуковых ведаў, і мы павінны іх берагчы. Таму ўніверсітэт будзе ўдасканальваць метадычную, тэхнічную і нарматыўную базу. У прыватнасці, ужо выдадзены дакумент, які дазваляе факультэтам у рамках вучэбнага працэсу да 20% гадзін пераво­дзіць у дыстанцыйную форму. У залежнасці ад сітуацыі кожнае падраздзяленне будзе самастойна вырашаць, якую част­ку пераводзіць у дыстанцыйны фармат, а якую пакінуць у вочным. Я не выключаю, што ўжо з пачатку навучальнага года студэнтаў пераразмяркуюць, част­ка курсаў пачне навучанне дыстанцыйна. Гэта дазволіць знізіць нагрузку на аўдыторыі і зменшыць рызыку для лю­дзей.

— Віктар Паў­лавіч, а вы зачакаліся звычайных аўдыторных заняткаў?

— Мне як выкладчыку неабходна бачыць вочы студэнтаў і іх рэакцыю, каб я мог дынамічна адаптавацца і крыху па-іншаму даваць матэрыял. Прыходзяц­ь жа розныя маладыя людзі з розным узроўнем падрыхтоўкі. Гэта не проста ўлавіць дыстанцыйна, а на занятках важна ўцягнуць студэнтаў у дыялог.

У БДУ вельмі разумная моладзь, і асабіста я атрымліваю вялікае задавальненне ад зносін. Студэнты заўсёды трымаюць выкладчыкаў у тонусе, падсілкоўваюць энергіяй, даюць шмат інфармацыі — і мы мусім адпавядаць іх чаканням. Пры дыстанцыйных зносінах гэтыя перавагі, на жаль, размываюцца.

Універсітэт — гэта ж не толькі адукацыйны працэс, гэта яшчэ і сацыяльная функцыя, выхаванне асобы. У анлайн-фармаце пра такую функцыю можна забыць. Нельга выхаваць чалавека дыстанцыйна — гэта магчыма толькі ў жывых зносінах.

Галіна СІДАРОВІЧ.
Фота Алега ІГНАТОВІЧА.