Дзеці з аўтызмам сямейнага інклюзіў-тэатра “i”
Сямейны інклюзіў-тэатр “i” быў створаны ў красавіку 2016 года па ініцыятыве кампаніі А1 на базе “Студыі Пушкаровай”. Асноўная задача тэатра — пастаноўка прафесійных відовішчных спектакляў для ўсёй сям’і, дзе на сцэне выступаюць дзеці-акцёры, у тым ліку дзеці з аўтызмам. Cёння ў інклюзіў-тэатры займаецца каля 140 дзяцей, 45 з іх з аўтызмам. Пастаноўкі тэатра ўжо ўбачылі каля 16 тысяч гледачоў — гэта тыя, хто купіў білеты, а таксама шматлікія ўдзельнікі дабрачынных паказаў.
“Студыя Пушкаровай” пачала дзейнічаць у лютым 2014 года. Да нас прыходзілі звычайныя дзеці займацца харэаграфіяй, пластыкай, вакалам, асвойваць акцёрскае майстэрства, сцэнічнае маўленне, іграць на музычных інструментах, — расказвае дырэктар мясцовага дабрачыннага фонду, мастацкі кіраўнік сямейнага інклюзіў-тэатра “i”, харэограф, педагог і рэжысёр Ірына Кісялёва. — У сапраўдны тэатр студыя ператварылася з прыходам прафесіяналаў: педагогаў, псіхолагаў, рэжысёраў, акцёраў, вакалістаў опернага тэатра і кансерваторыі, філармоніі і драматычных тэатраў. З адкрыццём Інстытута інклюзіўнай адукацыі БДПУ імя Максіма Танка ў нашым тэатры з’явіліся і студэнты-валанцёры.
У студзені 2016 года мы вырашылі паказаць бацькам, чые дзеці ў нас займаліся, мюзікл “Флейта-чарадзейка”. У аснове сюжэта — прыгоды двух дзяцей, якія прыехалі да дзядзькі ў вёску і апынуліся ў казачным свеце. Каб выратаваць лес і аднавіць натуральны цыкл прыроды, персанажы адпраўляюцца на пошукі чароўнай флейты. Паколькі рэальны і выдуманы свет цесна пераплецены, падарожжы дзяцей прыводзяць да нечаканых наступстваў. На рэпетыцыю трапілі прадстаўнікі кампаніі А1 і прапанавалі падрыхтаваць да Дня абароны дзяцей паўнацэнны спектакль для вялікай сцэны. Да ініцыятывы далучылася МДГА “Дзеці. Аўтызм. Бацькі”. На той момант студыю наведвалі 35 дзяцей, з якіх трое з аўтызмам. Прэм’ера спектакля адбылася пры поўнай зале ў Белдзяржфілармоніі. У далейшым ён з поспехам прайшоў ва ўсіх абласных цэнтрах краіны”.
У студзені 2017 года быў падрыхтаваны спектакль “Чыгунка” па казцы, якую напісаў 9-гадовы Кастусь Жыбуль — вельмі творчы хлопчык з аўтызмам, які піша вершы, апавяданні, складае афарызмы. Яго казка пра сяброўства, дабро, права на памылку, а яшчэ з мноствам адсылак да твораў Я.Маўра, К.Чукоўскага, Л.Кэрала і У.Шэкспіра. Аўтар гаворыць аб унікальнасці кожнага чалавека, уменні паважаць і прымаць асаблівасці іншых людзей. Асаблівыя дзеці стваралі для спектакля касцюмы, дэкарацыі, складалі музыку. “Чыгунку” прызналі адным з лепшых твораў на конкурсе творчых дзяцей “Купаляняты”, які праводзіць Дзяржаўны літаратурны музей імя Янкі Купалы пры падтрымцы Міністэрства культуры.
“Калі гаварыць пра першыя дзве пастаноўкі тэатра, яны шмат у чым вучэбныя, спектаклі-мініяцюры, — адзначыў прадзюсар інклюзіў-тэатра Леанід Міхайлавіч Дзінерштэйн. — Наша задача з самага пачатку заключалася ў тым, каб навучыць дзяцей узаемадзейнічаць у вялікіх групах (па 20—30 чалавек). Працуючы над першымі спектаклямі, мы ўдзялялі ўвагу падрыхтоўцы дзяцей да выхаду на сцэну, і разам з тым у нас саміх яшчэ фарміравалася ўспрыманне тэатра як сямейнага, адрозненне спектакляў для дзяцей ад спектакляў для ўсёй сям’і. Паступова сямейны інклюзіў-тэатр перайшоў да поўнаметражных пастановак на вялікіх сцэнах. З’явіліся спектаклі “Дрэва казак”, “Казка воўчага лесу” (па матывах п’есы С.Казлова “Па зялёных хвалях акіяна”).
Пераломны момант у жыцці нашага калектыву, калі мы зразумелі, што ў сямейнага тэатра склалася свая пастаянная аўдыторыя, звязаны з пастаноўкамі рэжысёра Ірыны Кісялёвай. Гэта спектакль “Аднойчы ў вялікім горадзе” па апавяданні Ф.Дастаеўскага “Хлопчык у Хрыста на ёлцы”. П’еса разлічана і на дарослага гледача: драма ўзнімае пытанні свабоды асобы і выбару, сацыяльнай няроўнасці, веры ў дабро і справядлівасць. Разам з тым цікавая і для маленькіх: нетрывіяльны сюжэт аформлены ў фантастычную казку з яркімі дэкарацыямі і эфектамі (паваротная сцэна, аб’ёмныя 3D-праекцыі пярэдняга і задняга планаў і іншыя тэхналагічныя рашэнні). Яшчэ адзін праграмны спектакль — “8 пачуццяў, ці Нараджэнне чалавека” — яркая міжнародная тэатральная пастаноўка сямейнага інклюзіў-тэатра і галандскага тэатра Kazou. Галоўныя яе “персанажы” — супярэчлівыя пачуцці, якія ў пэўныя моманты жыцця ахопліваюць кожнага чалавека: злосць, сум, цікавасць, крыўда, страх, радасць, задавальненне, віна. Спектакль пагружае гледача ў поўны невядомага і незразумелага трывожны свет дзяцей, якія сталеюць, праводзіць праз пошук сябе і свайго месца ў вялізнай і зменлівай прасторы. Галоўную ролю ў спектаклі сыграў Кастусь Жыбуль, ён жа і аўтар адпаведнай казкі. На працягу дзвюх гадзін хлопчык бесперапынна знаходзіўся на сцэне, узаемадзейнічаў з партнёрамі і публікай, суадносіў свае дзеянні з музыкай, святлом і гукам. Яго напарнікам і другім галоўным героем стаў наш выхаванец Міша Арцямчук, дарэчы, ужо студэнт бюджэтнага аддзялення МДЭІ імя А.Д.Сахарава БДУ. Міша па-ранейшаму прыходзіць у тэатр, каб дапамагаць пачынаючым артыстам. Малюнкі для дэкарацый і сцэнічныя нумары для нашых спектакляў стварае Максім Лагун. У яго прайшлі дзве персанальныя выставы ў вядомых галерэях Мінска, яго мастацкія работы купляюць за мяжой. Максім — аўтар кнігі “Макс разбудзіў пчол”. І ўсіх гэтых неверагодных вынікаў маладыя людзі з аўтызмам дасягнулі, займаючыся ў нашай студыі. Пра жыццё інклюзіў-тэатра і яго таленавітых артыстаў рэжысёр Сяргей Ісакаў зняў фільм “Хто апошні?”, які ў 2020 годзе атрымаў 8 узнагарод на міжнародных фестывалях”.
У рэпертуары тэатра сёння 7 спектакляў (калі не лічыць мініяцюр), з якімі ён выступае на самых прэстыжных пляцоўках краіны: у Тэатры музкамедыі, Купалаўскім тэатры, філармоніі і інш. Ні адну прэм’еру сямейнага інклюзіў-тэатра глядач не абыходзіць увагай, і кожны раз калектыў здзіўляе вялікімі творчымі і сапраўды дзіцячымі праектамі, рэалізаванымі пры падтрымцы каманды прафесіяналаў дарослых. Вось і летам прайшла прэм’ера новага спектакля “Роні, дачка разбойніка” па матывах аповесці А.Ліндгрэн — гэта першая відэапастаноўка тэатра, адна з самых маштабных. У ёй задзейнічаны 70 чалавек, 40 з іх — акцёры, у тым ліку дзеці з аўтызмам. Галоўныя ролі ў спектаклі выканалі юныя артысты — Оля Малатоўнік і сын вядомага беларускага драматурга Глеб Курэйчык. Акрамя дзяцей, у ім заняты і педагогі тэатра, прафесійныя акцёры Генадзь Фамін, Дзяніс Дадзішкіліяні, Дзіяна Флеер. Менавіта яны дапамагалі юным артыстам адаптавацца да здымак. Нядаўна дзеці тэатра запісалі агучку да выдатнай кнігі “Звычайная кніга пра незвычайнае ўсё” — вельмі карыснай і адначасова лёгкай для ўспрымання. Запісалі з лёгкай рукі аўтара кнігі Кацярыны Гузоўскай-Гары, якая дапамагае людзям з псіхічнымі расстройствамі прайсці рэабілітацыю і вярнуцца ў грамадства.
З’яўляючыся мясцовым дабрачынным фондам, сямейны інклюзіў-тэатр “і”, дзякуючы падтрымцы спонсараў і партнёраў — фінансавай і не толькі, імкнецца прыняць як мага больш дзяцей з аўтызмам у “Студыю Пушкаровай” і ў інклюзіў-тэатр, ставіць спектаклі і адкрываць для сябе новыя магчымасці. У лістападзе — снежні 2020 года сямейны інклюзіўны тэатр у фармаце анлайн правядзе Міжнародны фестываль інклюзіўных тэатраў/студый і іншых ініцыятыў Intensiv, дзе можна будзе ўбачыць адпаведны вопыт спецыялістаў з Грузіі, Ізраіля, Галандыі, Украіны і, вядома, Беларусі.
Сумесна з некамерцыйнай дабрачыннай медыяплатформай “Імёны” з 2019 года тэатр рэалізуе праект “Урокі для дзяцей з аўтызмам”, у рамках якога Ірына Кісялёва і псіхолаг тэатра Кацярына Шулякоўская распрацоўваюць методыку і практыкаванні для правядзення адаптацыйных заняткаў, якія дапамогуць дзецям з абмежаваннямі самастойна, без цьютараў, асвоіцца ў інклюзіўных творчых калектывах і студыях. Арганізуюцца заняткі для дзяцей ад 3,5 года.
Кацярына Шулякоўская падкрэсліла, што такія заняткі дапамагаюць дзецям паспяхова пераходзіць з адаптацыйных груп у інклюзіўныя і займацца са звычайнымі дзецьмі. Іх мэта — ліквідацыя цяжкасцей, якія адчуваюць дзеці пры ўваходзе ў новы калектыў, усталяванні эмацыянальных сувязей з іншымі дзецьмі, карэкцыя маўленчых парушэнняў. У распараджэнні спецыялістаў больш за 40 практыкаванняў. Важна, каб яны былі сістэмныя і бесперапынныя. Трэба шукаць індывідуальны падыход для кожнага дзіцяці, але пры гэтым сачыць за тым, каб захоўваліся камфортныя ўмовы для ўсіх у групе. Таму практычна кожны дзень даводзіцца ўзаемадзейнічаць з бацькамі.
Практыкаванні для адаптацыйных заняткаў.
1. “Прывітанне”. Дзіця падыходзіць да люстэрка, глядзіць сабе ў вочы і гаворыць: “Прывітанне!” Затым адрасуе прывітанне ўдзельнікам групы. Дзеці глядзяць адно аднаму ў вочы і пытаюцца: “Як справы?” Атрымліваюць адказы: “У мяне ўсё добра!”, “Я так рады цябе бачыць!” і г.д. Паступова прывітанні ўскладняюцца і ажыццяўляюцца ў форме самапрэзентацыі.
2. “Дожджык”. Дзеці імітуюць дождж з дапамогай воплескаў,
пстрычак пальцамі рук, тупанняў нагамі і іншых рухаў рознай інтэнсіўнасці. Спачатку гэта чыста механічнае паўтарэнне за дарослым. З урока ва ўрок дзеці пачынаюць імправізаваць. У кожнага атрымліваецца свой непаўторны дождж.
3. Практыкаванні на развіццё артыкуляцыйнага апарату. У сярэднім за заняткі праводзіцца 10 такіх практыкаванняў, кожнае па 7—10 секунд у восем падыходаў. Спецыялісту важна сачыць за правільнасцю іх выканання, рабіць практыкаванні разам з дзіцем перад люстэркам, своечасова спыніцца, каб не стаміць дзіця і перайсці да наступнага практыкавання або зрабіць дыхальную гімнастыку на расслабленне.
4. Практыкаванне “Агонь і лёд” нацэлена на развіццё мышачанага тонусу, маторыкі і ўвагі. Пры слове “лёд” дзеці заміраюць, пры слове “агонь” — паказваюць рухамі языкі полымя, якія паступова згасаюць. Гэта развівае пластычнасць і ўпэўненасць у сабе.
5. “Люстэрка”. Адно дзіця адлюстроўвае тое, што паказвае іншае. Тут няма завучаных рухаў, партнёры цалкам імправізуюць, ёсць магчымасць творча выканаць практыкаванне. Спачатку гэта будуць проста рухі рук, ног, а з часам дзеці падключаць міміку, эмоцыі, танцавальныя элементы.
6. Практыкаванне “Воплеск-скачок” дапамагае развіваць увагу, пачуццё рытму. Вучань не толькі робіць сваё заданне, але і праяўляе цярпенне і праслухоўвае ўсіх удзельнікаў групы. Практыкаванне ўскладняецца, калі дадаецца рытмічны малюнак: дарослы адплясквае пэўную мелодыю, а дзіця яе адскоквае.
7. “Падвядзенне вынікаў”. Сядаем у круг і абмяркоўваем з кожным дзіцем, што ў яго на занятках атрымалася лепш за ўсё, а што — не, што спадабалася ці не вельмі. Затым кожны можа ацаніць дасягненні сваіх аднагрупнікаў.
“Тэатр — добры інструмент інфармавання. Дзякуючы спектаклям тэатра “і”, бацькі і спецыялісты могуць убачыць, як працаваць з дзецьмі і дарослымі людзьмі з аўтызмам. У інклюзіўным калектыве дзеці з асаблівымі патрэбамі рэалізоўваюць творчы патэнцыял, — адзначае Ірына Кісялёва. — Некаторыя з іх дасягаюць сур’ёзных поспехаў у акцёрскім майстэрстве, становяцца аўтарамі твораў. На працягу чатырох гадоў больш за 200 маленькіх артыстаў з аўтызмам наведвалі заняткі ў тэатры. Адразу не ўсе з іх маглі сканцэнтравацца на самым элементарным, не адважваліся падняцца на сцэну, вымавіць слова. Прайшоў час, і ніхто з гледачоў ужо не пазнае ў акцёрах дзяцей з аўтызмам. Для звычайных дзяцей заняткі ў тэатры таксама прыносяць карысць. У іх ніколі не ўзнікне пытання аб неабходнасці праяўляць талерантнасць у адносінах да людзей з абмежаваннямі.
Мы ганарымся вучнямі і выпускнікамі тэатра і дзякуем нашым партнёрам, якія штодня працуюць над тым, каб наша грамадства стала больш талерантным, памяркоўным і цярплівым. Інклюзіў-тэатр — гэта, па сутнасці, мадэль грамадства роўных магчымасцей. Дзяцей мы вучым прымаць соцыум, а соцыум вучым прымаць нас такімі, якія мы ёсць, з усімі асаблівасцямі і патрэбамі”.
Надзея ЦЕРАХАВА.
Фота Ільі ЧУДЗІНА і Кацярыны ФЯЦІСАВАЙ.