У Гомельскім абласным цэнтры карэкцыйна-развіццёвага навучання і рэабілітацыі ў гэтым годзе была створана творчая група “Аўтызм не чакае”, у склад якой увайшлі спецыялісты рознага профілю і ведамстваў, а таксама бацькі, якія выхоўваюць дзяцей з расстройствамі аўтычнага спектра (РАС).
Калі ў 2005 годзе з 12 дзяцей, якія навучаюцца ў нашым цэнтры, двое мелі расстройствы аўтычнага спектра (г.зн. 16%), то сёння з 43 дзяцей дыягназ РАС у 25, а гэта ўжо 59%.
Мэта нашай творчай групы — стварэнне, а ў далейшым і ўкараненне эфектыўнай мадэлі суправаджэння сям’і, якая выхоўвае аўтычнае дзіця. На першым пасяджэнні групы мы проста слухалі адно аднаго, кожны гаварыў пра тое, што турбуе больш за ўсё. У адной камандзе апынуліся дзіцячы ўрач-псіхіятр, бацькі аўтычных дзяцей, настаўнікі-дэфектолагі, педагогі-псіхолагі і выхавальнікі — усе зацікаўленыя ў гэтым пытанні асобы. Гэта стала перадумовай канструктыўнага і адкрытага дыялогу паміж імі.
Форма работы групы насіла інтэрактыўны характар, пры гэтым удзельнікі прытрымліваліся некалькіх асноўных правіл: быць крайне шчырымі; не баяцца выказваць меркаванне, якое не супадае з меркаваннем іншых удзельнікаў; даваць не толькі ацэнкі тым ці іншым негатыўным фактам, але і ўносіць прапановы па змяненні сітуацыі.
У працэсе дзейнасці групы высветлілася, што меркаванні аб дзецях-аўтыстах знаходзяцца ў даволі шырокім дыяпазоне: гэта і “айсберг”, і “гадзіннік, які ідзе ў адваротным кірунку”, і “дзіця-феномен”. Дык якія ж яны, насамрэч, дзеці з аўтызмам? Ім не патрэбны сябры, а часта і мамы таксама. Бацькі такіх дзяцей успамінаюць у далейшым, што ў 1—2 гады іх дзіця вымаўляла некаторыя словы і ў яго зараджалася маўленне, але ў далейшым яно пераставала яго выкарыстоўваць. Адна з прымет аўтызму — эпізадычнае праяўленне маўлення, пазней моўная актыўнасць знікае. У такіх дзяцей назіраецца нязначная дзіўнасць і адлучанасць у паводзінах, яны любяць гуляць з лыжкамі, каструлямі, адвёрткамі, пласкагубцамі і іншымі атрыбутамі “дарослага” жыцця, чым выклікаюць занепакоенасць у мам. У іх ва ўзросце да двух гадоў адсутнічае рэакцыя на разлуку з маці, якую маладыя мамы часам трактуюць як свой нізкі мацярынскі патэнцыял.
“Аўтызм часта выглядае як выклік нам, людзям без аўтычнага расстройства. Аўтысты паводзяць сябе так, быццам іх зусім не цікавіць прысутнасць тых, хто побач. Але гэта памылковае ўражанне. На самай справе, зносіны ім таксама неабходны, як і іншым людзям, толькі аўтысты не могуць выказаць гэтую патрэбу. І асноўная мэта інтэграцыі — распазнаць яе і, нягледзячы на супрацьлеглае ўражанне, заўсёды яе падтрымліваць…” (Іва Сельнер, Аўстрыя, спецыяліст па рабоце з аўтычнымі людзьмі).
На пасяджэнні творчай групы кожны яе ўдзельнік змог пабудаваць мадэль паляпшэння якасці жыцця сям’і з аўтычным дзіцем. Усе сітуацыі, якія абмяркоўваліся, прысутныя “прапускалі праз сябе”. Жыццё ў кожнай такой сям’і вельмі своеасаблівае. Вось дзіця кружыцца па пакоі суткамі (палявыя паводзіны). На пытанне “Ваня, ты будзеш есці?” адказвае: “Ваня, ты будзеш есці” (прыклад рэхалалічнага маўлення). Калі ў пакоі дзіцяці мяняюцца фіранкі, істэрыка з яго боку забяспечана на некалькі дзён (прыхільнасць да пэўнага парадку). А снеданне можа адбыцца толькі ў тым выпадку, калі блакітны кубак стаіць справа, мама — у чырвонай кофтачцы, а па прыёмніку гучыць канал навін 107.4 FM (фарміраванне і няўхільнае выкананне ўласных рытуалаў).
Удзельнікі пасяджэння творчай групы адкрыта гаварылі пра свае праблемы, каб імкнуцца ў далейшым іх пераадолець. Былі нараканні і на работу ўстаноў аховы здароўя па гэтым пытанні: 1. Бацькоў не заўсёды інфармуюць аб наступствах аўтызму, калі ход яго цячэння запушчаны, і з дзіцем не вядзецца пэўная работа. 2. Не выкарыстоўваецца ранняя скрынінг-дыягностыка па выяўленні аўтызму. 3. Медыкі аддаюць перавагу такім дыягназам, як “асаблівасці псіхалагічнага развіцця”, “затрымка маўленчага развіцця”. 4. У бацькоў не заўсёды ёсць інфармацыя пра тое, дзе яны могуць пракансультавацца па праблемах аўтызму. 5. Часта пры размовах з бацькамі спецыялісты не ўлічваюць іх эмацыянальны стан.
Бацькі падчас сустрэчы прызналі і свае памылкі. Яны, напрыклад, не заўсёды належным чынам удзельнічаюць у жыцці дзіцяці, лічаць, што спецыялісты могуць УСЁ; некаторыя не імкнуцца прымаць сваё дзіця такім, якое яно ёсць, не выконваюць рэкамендацый спецыялістаў, часам проста не ў стане ўсвядоміць усю глыбіню праблемы.
Прысутныя на пасяджэнні творчай групы адзначылі, што ў шматлікіх выпадках адбываецца “аўтызацыя” ўсёй сям’і — родныя не могуць знайсці выхад з замкнутага круга.
З боку спецыялістаў таксама назіраюцца недапрацоўкі: у іх адсутнічае педагагічная смеласць пры выхаванні і навучанні дзяцей з аўтызмам, бо ў ВНУ студэнтаў не вучылі працаваць з імі; не на належным узроўні зносіны паміж спецыялістамі розных профіляў пры суправаджэнні аднаго і таго ж дзіцяці; не заўсёды педагогі ўключаюць у карэкцыйны працэс бацькоў.
Абазначэнне праблем — гэта стварэнне перадумоў для змены сітуацыі ў дачыненні да дзяцей з РАС. Дзелавая гульня “Дапамажы аўтычнаму дзіцяці”, праведзеная з удзельнікамі пасяджэння, паказала, што многія спецыялісты правільна разумеюць сутнасць праблем і правільна мадэлююць умовы, пры якіх магчымы выхад дзіцяці з агрэ-сіўнага стану.
Былі вызначаны падчас пасяджэння і фактары, згубныя для аўтычнага дзіцяці і яго сям’і:
1. Калі дзіцяці не аказваецца своечасовая дапамога — губляецца каштоўны час.
2. Спецыялісты і бацькі не прытрымліваюцца прынцыпу структурызацыі (адзінства часу і дзеянняў).
3. Спецыялісты і бацькі не выкарыстоўваюць пры зносінах з дзіцем сістэмы заахвочванняў.
4. Блізкае акружэнне дзіцяці ігнаруе яго асаблівасці.
У 2007 годзе Гомельскі абласны ЦКРНіР прадстаўляў на конкурсе “Сучасныя педагагічныя тэхналогіі навучання і выхавання дзяцей з АПФР” свой праект пад назвай “Карэкцыйная работа з аўтычнымі дзецьмі ва ўмовах ЦКРНіР”. Эфектыўны вопыт прадстаўленай карэкцыйнай работы грунтаваўся на методыцы Івара Ловааса (былі прадстаўлены лагічна звязаныя заданні па засваенні ўяўленняў і паняццяў з выкарыстаннем сістэмы заахвочванняў) і TEACCH-праграме (у аснове якой — структурызацыя). Інтэнсіўнасць заняткаў спецыялістаў (не менш за 20 гадзін на тыдзень), супрацоўніцтва паміж імі і, самае галоўнае, іх зацікаўленасць і актыўнае ўключэнне бацькоў у прапанаваную схему псіхолага-педагагічнага ўзаемадзеяння далі цудоўныя вынікі. З чатырох аўтычных дзяцей, якія навучаліся на той момант у цэнтры, адно дзіця было пераведзена ў дашкольную ўстанову для дзяцей з цяжкімі парушэннямі маўлення, другое — у спецыяльную групу для дзяцей з цяжкімі парушэннямі маўлення звычайнай дашкольнай установы, у двух астатніх значна знізілася ступень аўтычных праяў (паводле дыягностыкі CARS). Такі эфектыўны вопыт натхняе і стварае пазітыўныя перспектывы ў рабоце са спецыялістамі ўсёй вобласці.
Мэтавае павышэнне кваліфікацыі, якое арганізуе Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь, выкарыстанне інтэрнэт-рэсурсаў і асабістае імкненне кожнага спецыяліста дапамагчы аўтычнаму дзіцяці і яго сям’і дазваляюць ужо зараз эфектыўна суправаджаць такіх дзяцей.
А праблемы, калі яны аб’ектыўна абазначаны, становяцца задачамі на бліжэйшую будучыню.
Галіна БРЫЛЬКОВА,
намеснік дырэктара Гомельскага абласнога цэнтра
карэкцыйна-развіццёвага навучання і рэабілітацыі.
