У Мётчанскім дзіцячым садзе — сярэдняй школе Барысаўскага раёна 25 гадоў дзейнічае заслужаны аматарскі калектыў Рэспублікі Беларусь фальклорны гурт “Берагіня”, які з’яўляецца першым у нашай краіне вопытам сістэмнага выхавання сельскіх школьнікаў сродкамі традыцыйнай культуры. Мастацкі кіраўнік калектыву Мікола КОЗЕНКА і музычны — Антаніна АБРАМОВІЧ падыходзяць да кожнага свайго выхаванца з любоўю і памятаюць усіх, хто прайшоў праз іх ансамбль. Абое яны ў выхаванні юных беларусаў робяць акцэнт на самавыяўленні і імправізацыі. Чым гэта дапамагае ў навучанні беларускім традыцыям і аўтэнтычным абрадам і чым прываблівае фальклорны гурт сучасных дзяцей — сёння ў цэнтры нашай увагі.
Гурт-ахоўнік Мётчы
Сустрэўшыся з Міколам Аляксеевічам, папрасіла расказаць, як жа ўзнікла мядоцкая “Берагіня”. “Пасля работы ў Чачэрску Гомельскай вобласці, дзе таксама займаўся аднаўленнем традыцыйнай культуры (танцавальнай, карагоднай, спеўнай), у сярэдзіне 90-х гадоў выпадкова ці заканамерна я аказаўся ў Барысаўскім раёне. Прыйшоўшы ў Мётчанскую школу, прапанаваў сваю канцэпцыю па аднаўленні мясцовых традыцый. Мяне падтрымалі, так і пачалося стварэнне “Берагіні”, — узгадаў кіраўнік калектыву.
Ён прызнаўся, што доўга шукаў назву для гурта, сядзеў з энцыклапедыямі і слоўнікамі, вывучаў сэнс слова “Берагіня”, яго сімвалы і міфалогію. “Уладзімір Міхайлавіч Конан, доктар філасофскіх навук, вызначыў, што Берагіня ва ўяўленні нашых продкаў — гэта істота, якая аберагае ўсё навокал, гэта ўвасабленне ўсіх добрых і пазітыўных сіл прыроды. І я таксама ў нашу назву ўкладаю такі ж сэнс. Берагіня — ахоўніца нашых сям’яў, роду, краю, культуры ў розных яе праяўленнях — і ў вусных формах, і ў матэрыяльных”, — дадаў этнахарэограф.
У 1996 годзе завучам Мётчанскай школы працавала Антаніна Абрамовіч, якая амаль адразу стала музычным кіраўніком калектыву. “Антаніна Анатольеўна да чаго разумная і таленавітая! Яна філолаг, настаўніца беларускай і рускай мовы і літаратуры, але навучылася іграць на ўсіх нашых народных музычных інструментах дзеля ідэі — выхавання дзяцей рознымі сродкамі беларускай традыцыйнай народнай культуры”, — акцэнтаваў увагу М.Козенка. А намеснік дырэктара па асноўнай дзейнасці Мётчанскага дзіцячага сада — сярэдняй школы А.В.Крачкоўская дадала, што Антанiна Анатольеўна “поўная самых незвычайных мастацкiх талентаў i проста чалавечых якасцей, такiх як смеласць, вернасць, надзейнасць, спагадлiвасць, сяброўства, і дзякуючы яе мацярынскаму стаўленню да кожнага ўдзельнiка, гурт стаў сапраўднай сям’ёй”: “Увогуле, “Берагiня” — гэта не проста калектыў, гэта пэўная жыццёвая філасофія. Мікола Аляксеевіч і Антаніна Анатольеўна — Асветнікі з вялікай літары, майстры, людзі неверагодна таленавітыя, якія выгадавалі многія пакаленні вучняў. І хоць выпускі школы ідуць далей, на сцэне мы бачым усю тую ж “Берагіню”, якая з гонарам нясе сябе. Мікола Аляксеевіч заўсёды гаворыць: “Дзяўчаты, вы прынцэсы, а вы, хлопцы, прынцы. Вы павінны быць моцнымі і дапамагаць, падтрымліваць дзяўчат і адно аднаго”. І ён ні разу не здрадзіў гэтаму свайму педагагічнаму прынцыпу”.
Этнаэкспедыцыі
М.Козенка і А.Абрамовіч наладзілі этнаграфічную дзейнасць, пачалі даследаваць мясцовыя культурныя традыцыі, вусна-паэтычную творчасць, музычнае інструментальнае мастацтва, народны побытавы танец, спеўныя жанры, народнае адзенне, дэкаратыўна-прыкладную творчасць. “Уся работа калектыву некалі пачыналася з фальклорных вандровак, бо трэба было пераймаць ад некага традыцыі. Мы хадзілі і сустракаліся з носьбітамі, запісвалі ад іх песні і танцы, у нас багата фальклорных аўдыязапісаў. Зараз ужо малодшыя пераймаюць ад старэйшых, — расказала Антаніна Анатольеўна. — Пачыналі мы з дзясятка песень, а зараз у нашым арсенале іх каля ста самай рознай накіраванасці, прымеркаваныя да каляндарна-абрадавых свят, сямейна-радавога цыкла, проста пазаабрадавыя песні. Мы спяваем і пад акампанемент гармоніка, і акапэла таксама”.
З часам у калектыве сфарміраваўся выдатны склад музыкантаў, якія іграюць у асноўным на гармоніках, а таксама на дудачках, акарынах, жалейках, бубнах, цымбалах і розных шумавых і ўдарных інструментах. Таксама з’явіліся свае дызайнеры па касцюмах. Выхаванцы калектыву ўласнымі рукамі, часам з дапамогай бацькоў і настаўнікаў, шыюць і вышываюць кашулі і спадніцы. “Нашы дзеці робяць вышыўку па ручніковых знаходках і старых кашулях. Такім чынам мы аднаўляем мясцовыя ўзоры Новай і Старой Мётчы, Аскерак, Дроздзіна, Селішча ды іншых вёсак, што знаходзяцца вакол нашай школы”, — патлумачыў М.Козенка.
Мядоцкая “Берагіня” — узор дзіцячага фальклорна-этнаграфічнага калектыву, у якім праз традыцыі і народную творчасць моладзі перадаюцца павага і любоў да свайго краю.
Наогул, у “Берагіні” захоўваецца рэпертуар, пераняты ад мясцовых носьбітаў традыцыйнай культуры, строі адноўлены па аўтэнтычных узорах сваёй мясцовасці, а фальклорна-этнаграфічная спецыфіка выступленняў заўсёды вытрымана. Усе ўдзельнікі калектыву — як на сцэне, так і ў штодзённым жыцці — з павагай ставяцца да культурных традыцый сваёй Бацькаўшчыны.
Самыя прыгожыя
Разам два кіраўнікі за пяць гадоў зрабілі “Берагіню” ўзорным калектывам, а яшчэ праз сем — і заслужаным аматарскім калектывам Рэспублікі Беларусь, пры гэтым ні на хвіліну не здраджваючы сваім ідэалам. “Берагіня” — першы пеўчы калектыў такога кірунку. У 2012 годзе мы амаль паўгода змагаліся за званне, бо не ўпісваліся ў адпаведны рэгламент, прыняты Міністэрствам культуры Рэспублікі Беларусь. Справа ў тым, што мы адрозніваемся ад астатніх аматарскіх калектываў: нашы дзеці танцуюць не як у сцэнічнай самадзейнасці “пад адзін шнурок”, а як у сапраўднай народнай традыцыі — кожны па-свойму і разам з тым у поўнай гармоніі. І касцюмы нашы не яркія, па водгуках крытыкаў, у той жа час яны зроблены сваімі рукамі і з захаваннем традыцыі, — дадаў мастацкі кіраўнік. — Я лічу цудам, калі дзіця самавыяўляецца, захоўваючы форму танца і пластычны вобраз. Галоўнае, каб дзецям было цікава і зразумела, што яны выказваюць праз рухі. Мы ўвесь час паўтараем нашым дзецям, што яны самыя прыгожыя, калі паказваюць сябе ў танцы, пластыцы, паводзінах, што кожны ўнікальны па-свойму”.
Антаніна Абрамовіч пераканана, што цікавасць да народнага мастацтва сучасным дзецям перадаецца ў тым ліку і на генетычным узроўні: “Іх прадзеды і прабабкі спявалі і танцавалі, бо гэта найперш вясковая культура. Традыцыйныя танцы вельмі актыўныя, рухавыя, тая ж полька або лявоніха. Дзецям цікавы рытмы, у народным побытавым танцы яны маюць магчымасць паказаць сваю сутнасць, сваю душу, самавыявіцца”.
А калі гаворка зайшла пра ўнікальнасць “Берагіні”, то А.Абрамовіч акцэнтавала ўвагу на тым, што ў гурце дзеці не толькі маюць магчымасць праявіцца на сцэне, але і папрацаваць інтэлектуальна ў час фальклорных вандровак: “Мікола Аляксеевіч перад дзецьмі ставіў задачу занатоўваць свае ўражанні аб тым, што яны бачаць, чуюць і адчуваюць, пра людзей, з якімі сустракаюцца. Таму вынікі нашай шматграннай жыццядзейнасці (вандроўкі, выступленні, сустрэчы) заўсёды фіксаваліся пісьмова і знаходзілі працяг у кнігах. І сёння мы ганарымся, што ў нас ёсць свой берагінскі кнігазбор, у якім багата кніг. Яшчэ адна наша адметнасць у прынцыпе “старэйшыя вучаць малодшых”: тут не толькі роля настаўніка — дзеці вучацца адно ў аднаго. А яшчэ нашы дзеці і танцуюць, і спяваюць, іграюць на музычных інструментах, з’яўляюцца даследчыкамі і стваральнікамі сваіх строяў”.
У “Берагіні” не існуе адбору, навучанне адбываецца на аснове добраахвотнага жадання дзяцей займацца народнай творчасцю, незалежна ад іх разумовых, узроставых адметнасцей, фізічных даных, месца пражывання і сацыяльнага статусу. Кіраўнікі гурта перакананы, што кожнае дзіця таленавітае: “У нас няма горшых ці лепшых, у нас усе салісты, артысты, кожнага ёсць за што пахваліць”, — падкрэсліла А.Абрамовіч.
Па яе словах, у старэйшай групе калектыву зараз 16 чалавек, у малодшай — 10, а яшчэ ўсе вучні пачатковай школы засвойваюць асновы беларускай народнай харэаграфіі на занятках рытмікай. Зараз у гурце больш за 30 выхаванцаў ва ўзросце ад 6 да 16 гадоў, якія ўдзельнічаюць у канцэртных праграмах: спяваюць, танцуюць, іграюць на народных інструментах, ладзяць народныя гульні, расказваюць казкі і прамаўляюць скорагаворкі. Дарэчы, наступны канцэрт “Берагіні” запланаваны на апошнюю пятніцу красавіка: “Мы хочам адзначыць наш 25-гадовы юбілей вялікім канцэртам на сцэнічнай пляцоўцы Мётчанскай школы. У праграме заяўлены: “Лявоніха”, “Полька з камандамі”, “Шастак”, “Абэрак”, “Прымак”, кадрыля “Масточак”, “Малацілачка”, “Шахцёр”, “Аляксандр”, “Лапці”, “Гапак”, “Сербіянка”, — праанансаваў М.Козенка. — А “Польку-разяву”, карагод “Заінька”, а таксама “Вераб’я”, “Козаньку”, “Матылька” выканае група “Зярняткі”.
Адукацыйны фальклор
Прынамсі, “Зярняткі” некалі стварыла настаўніца малодшых класаў Алена Валер’еўна Крачкоўская, якая зараз працуе намеснікам дырэктара па асноўнай дзейнасці. Яна адзначыла, што, дзякуючы гурту “Берагіня”, Мядоцкі край ведаюць далёка за межамі Беларусі, а творчыя і педагагічныя напрацоўкі калектыву сталі асновай мастацка-адукацыйных праграм, якія ўваходзяць у склад нацыянальных адукацыйна-культуралагічных праектаў.
Алена КРАЧКОЎСКАЯ: “Берагiня” — унiкальная магчымасць для вясковых дзяцей дакрануцца да вечных каштоўнасцей свайго народа сродкамi мастацтва, якiя iграюць на струнах дзiцячых душ цудоўную мелодыю дабрынi, працавітасці, прыгажосцi”.
— Зараз мы ажыццяўляем рэалізацыю інавацыйнага праекта на рэспубліканскім узроўні “Укараненне этнакультурных тэхналогій для пашырэння і ўзбагачэнне адукацыйнага асяроддзя ўстановы адукацыі”. Гэта работа ў модулях этнакультурных тэхналогій, напрыклад, па вывучэнні рэлігійных праяўленняў народа, навучанні танцавальнай культуры народа, вывучэнні музычнай культуры, навучанні дэкаратыўна-прыкладному мастацтву (выцінанка, вышыўка), навучанні спевам, звычаям і абрадам, фальклорнай творчасці, вывучэнні нацыянальнага касцюма — усе гэтыя тэхналогіі ўключаны і ў вучэбныя заняткі, і ў выхаваўчую работу, — праінфармавала А.Крачкоўская. — У рэалізацыі праекта задзейнічаны 9 настаўнікаў, і кожны ў сваім кірунку працягвае гэтую дзейнасць, пачынаючы з пачатковых класаў.
Акрамя таго, у Мётчанскай школе на пачатку студзеня праводзіцца навукова-практычная канферэнцыя “Калядная зорка”, а ў першую пятніцу кожнай чвэрці адзначаюцца каляндарныя святы: Багач, Дзмітрыеўскія Дзяды, Талака, кірмашы, розныя зімовыя святы. “Мы адкрыты для ўсіх і гатовы дзяліцца з калегамі сваімі педагагічнымі набыткамі і распрацоўкамі, — сказала намеснік дырэктара. — Спадзяёмся, што сёлета адбудзецца вялікі рэспубліканскі семінар па лініі Акадэміі паслядыпломнай адукацыі, на якім мы прадставім свае здабыткі”.
***
А.В.Крачкоўская з удзячнасцю адзначыла, што Мікола Козенка і Антаніна Абрамовіч для ўсіх вучняў і настаўнікаў Мётчанскага дзіцячага сада — сярэдняй школы з’яўляюцца своеасаблівым “фундаментам і апорай, падказваючы кожнаму, што яму варта зрабіць у пэўны момант”: “Хочацца выказаць гэтым людзям словы ўдзячнасцi за iх высакародную мiсiю. Яны маюць неверагодныя ўнутраныя маладосць і запал, у іх запланавана яшчэ шмат праектаў, а таму няхай усе яны абавязкова рэалізуюцца. Доўгага-доўгага жыцця ім, творчасці, сілы і добрых дзетак! Будзьце шчаслівымі, рабіце тое, што любіце, і любіце тое, што робіце!”
Вольга АНТОНЕНКАВА.