Гіперактыўнасць: прыстасавацца ці прыстасаваць?

- 16:18Адукацыйная прастора

Настаўнікаў, якія толькі нядаўна ступілі на школьны парог у якасці маладых спецыялістаў, чакае шмат прыктычных выпрабаванняў і праблем, нягледзячы на тую тэарэтычную базу, якую яны атрымалі ў ВНУ. Для таго каб дапамагчы ім не разгубіцца ў вірах педагогікі, створаны школы маладых настаўнікаў, у якіх наваспечаныя педагогі працягваюць сваю адукацыю — вучацца вучыць. Днямі ў сярэдняй школе № 165 Мінска прайшлі чарговыя заняткі гарадской школы маладых настаўнікаў пачатковых класаў.

Кіраўнік гарадской школы маладога настаўніка Ніна Дзмітрыеўна Хацян звярнулася да аўдыторыі з такімі словамі:

“Да нас прыходзяць розныя дзеці — з рознымі здольнасцямі, з рознымі магчымасцямі. І толькі мы, настаўнікі, працуючы з лепшай часткай чалавецтва, адказныя за лёс кожнага дзіцяці. Як даўно ўжо высветлілі вучоныя, некалькі працэнтаў геніяльнасці закладзена ў генах, а астатняе — у нашых руках. У нас свой унікальны інструментарый — дзеці. І вельмі хацелася б, каб вы, маладыя, успрымалі выбраную дзейнасць не проста як прафесію, а як прызванне. А школа маладога настаўніка дапаможа вам стаць больш кампетэнтнымі і падкаванымі педагогамі”.

Тэмы, якія абмяркоўваліся на занятках, набалелыя і больш чым актуальныя для кожнага маладога педагога, які прысутнічаў на семінары. Напрыклад, Ніна Дзмітрыеўна Хацян узняла праблему кантролю, ацэнкі і карэкцыі ведаў навучэнцаў пры безадзнакавым навучанні. Яна засяродзілася на тым, што сфера кантролю ведаў цяжка даецца не толькі маладым настаўнікам, але нават і вопытным. Кіраўнік школы падкрэсліла, што адна з галоўных мэт такога навучання — фарміраванне здаровай самаацэнкі дзіцяці, таму такой моцнай зброяй, як кантрольна-ацэначная дзейнасць, трэба карыстацца акуратна і ўмела, каб дзіця не страціла веру ў сябе. Вопытны педагог падзялілася сваімі шматгадовымі напрацоўкамі ў гэтай галіне, прапанавала аўдыторыі шмат дадатковых электронных матэрыялаў (табліцы, тэсты, відэапрэзентацыі, відэаўрокі і г.д.), а таксама запрасіла іх на адкрыты ўрок па матэматыцы настаўніцы вышэйшай катэгорыі сярэдняй школы № 165 Веры Антонаўны Чэрнік, якая выдатна адлюстравала на практыцы магчымасці і прыёмы безадзнакавага навучання.

Асаблівую ўвагу аўдыторыі выклікала выступленне педагога-псіхолага сярэдняй школы № 53 Мінска Вольгі Пятроўны Мігунько, якая даследавала тэму гіперактыўнасці сярод сучасных школьнікаў малодшых класаў. У кожнага з прысутных на занятках знайшлося 1—2, а ў некаторых нават 4—5 вучняў з рысамі гіперактыўнасці. Яшчэ некалькі гадоў назад у пачатковых класах гіперактыўных дзяцей было па адным-два ў класе, а цяпер у гэтую групу трапляе ўжо каля 20—30% навучэнцаў. Цалкам гэты дыягназ гучыць так: сіндром дэфіцыту ўвагі і гіперактыўнасці — СДУГ. Дзеці з такім сіндромам не толькі вельмі рухавыя, гаваркія і мітуслівыя, у іх ёсць праблемы з канцэнтрацыяй увагі, з засяроджанасцю. Такія дзеці прыцягваюць да сябе ўвагу настаўніка, якому неабходна сачыць не толькі, каб яны сядзелі спакойна, выконвалі заданні, а ў першую чаргу не перашкаджалі аднакласнікам. Гэтыя школьнікі на ўроку пастаянна заняты сваімі справамі, іх цяжка ўтрымаць на месцы, прымусіць выслухаць заданне і, тым больш, выканаць яго. Настаўнікаў яны “не чуюць”, усё губляюць, усё забываюць. Для настаўнікаў гэта, зразумела, “нязручныя” вучні. Выступаючы перад маладымі настаўнікамі, Вольга Пятроўна расказала, як прыстасавацца да работы з такімі дзеткамі, на якіх прыёмах засяродзіць увагу, каб “трымаць” урок, калі ў класе ёсць дзеці з сіндромам гіперактыўнасці:

“Гіперактыўнасць — гэта не сапсаваны характар, не эмацыянальная праблема, а праблема мінімальнай мазгавой дысфункцыі. Яна тычыцца не столькі педагагічнай і псіхалагічнай кампетэнцыі, але ў большай ступені медыцынскай — неўралагічнай. Але праблемы гіперактыўных дзяцей не вырашаюцца раптоўна і адным чалавекам. Патрэб-на комплексная ўвага як бацькоў, так і ўрачоў, педагогаў і псіхолагаў. Прычым медыцынскія, псіхалагічныя і педагагічныя задачы часам так пераплятаюцца, што немагчыма правесці размежавальную рысу паміж імі. Дапамагчы такім дзецям вучыцца — наш з вамі абавязак. Хто ведае, магчыма, у гэтым “маторчыку” зараджаецца будучы геній?”

Псіхолаг падкрэсліла, што гіперактыўным дзецям неабходна забяспечыць “мяккае”, запаволенае ўключэнне ў вучэбны працэс. Таму лепш, калі дзіця пазней пойдзе ў школу, напрыклад, з васьмі гадоў, але ні ў якім разе не ў шэсць. Таксама дзецям са СДУГ непажадана заставацца ў групе прадоўжанага дня, таму што яны ў значна большай ступені, чым іх здаровыя аднагодкі, маюць патрэбу ў адпачынку пасля школьных заняткаў, адноснай адзіноце, адпачынку ад групавых зносін. Доўгае знаходжанне сярод дзяцей, шумныя гульні, спрэчкі — усё гэта прыводзіць такіх дзяцей да пераўзбуджэння, яшчэ больш дэзарганізуючы іх разумовую дзейнасць.

“Дамашняе заданне, якое звычайна надыктоўвае настаўнік у канцы ўрока, дзеці са СДУГ ці не запісваюць наогул, ці запісваюць няправільна. Настаўніку не варта рабіць з гэтага праблему. Лепш за ўсё заданне пісаць на дошцы, у іншым выпадку дазвольце бацькам тэлефанаваць вам з пытаннем, што было зададзена.
Настройце бацькоў на тое, што ў навучанні дзяцей са СДУГ да адноснай нармалізацыі іх мазгавой дзейнасці (на працягу 1—3 класаў) асноўную ролю адыгрываюць дамашнія заняткі. Дома неабходна паўтараць матэрыял, пройдзены ў класе, каб праверыць, ці ўсё дзіця зразумела правільна і ці не засталося наогул прапушчаным што-небудзь істотнае.

У працэсе навучання пажадана вызваліць дзяцей ад усялякай неістотнай работы. Бывае, гіперактыўны вучань старанна адлічвае клеткі, якія трэба адступіць зверху і злева, і ў гэтых пошуках так стамляецца ад напружання, што, знайшоўшы, нарэшце, тое месца, адкуль трэба пісаць, працаваць ужо не можа.

Лепш, каб у 1 класе гіперактыўныя дзеці як мага менш пісалі. Зручна выкарыстоўваць сшыткі з надрукаванымі заданнямі, у якіх трэба толькі ўпісаць, абвесці ці дамаляваць адказ. Дробную моторыку, неабходную для выпрацоўкі добрага почырку, лепш развіваць з дапамогай размалёвак і заштрыховак па метадзе Мантэсоры. Паверце, гэта дзецям падабаецца значна больш, чым пакуты з вялікімі літарамі. А праблем з прапісваннем літар бывае значна менш, калі да яго дзеці прыступаюць пасля трэніровачнай работы з размалёўкамі.

Што тычыцца чытання, то яно павінна значна апярэджваць навучанне пісьму і лепш за ўсё праводзіцца не па метадзе слыхавога аналізу, а з візуальнай апорай на літары ці, яшчэ лепш, цэлыя словы. Пасля таго як сфарміруецца ўстойлівая графічная выява слова, дзіця становіцца здольным хутка схопліваць сэнс напісанага”.

Размеркаванне ўвагі ў дзяцей са СДУГ звычайна практычна адсутнічае. Таму на ўроках чытання настаўніку лепш карыстацца такім метадам: спачатку даць дзіцяці магчымасць зразумець тэкст, разабраўшы яго самому, і толькі потым прапаноўваць прачытаць уголас. Калі вучня прымушаюць адразу чытаць уголас, то яму прыходзіцца адначасова выконваць дзве аперацыі, да чаго дзіця з гіперактыўным сіндромам не здольнае.

“Матэматыка, як больш выразная і алгарытмічная навука, засвойваецца гіперактыўнымі дзецьмі значна лягчэй і падабаецца ім значна больш, чым чытанне і пісьмо. Пры тлумачэнні любога ўрока настаўніку варта выкарыстоўваць кароткія, выразна пабудаваныя фразы. Пажадана распрацоўваць графічныя выявы алгарытму для кожнай тэмы і даваць яго дзецям на картках. У дзяцей са СДУГ часта ўзнікае праблема з замацаваннем матэрыялу, пераводам яго з кароткачасовай, аператыўнай памяці ў доўгачасовую. Для замацавання матэрыялу ўрок павінен быць пабудаваны так, каб на працягу яго вар’іраваўся адзін і той жа алгарытм або тып задання. Гэта пажадана яшчэ і таму, што пры пабудове ўрока цяжка ўлічыць цыклічнасць інтэлектуальнай актыўнасці навучэнцаў са СДУГ. Дзеці працуюць у розным рытме: хтосьці яшчэ актыўны, а хтосьці ўжо стаміўся ці, наадварот, адпачыў і гатовы падключыцца да ўрока. Калі на працягу ўрока вар’іруецца адна і тая ж тэма, то ў якім бы рытме дзіця ні працавала, яно ўвесь час будзе “сустракацца” толькі з ёй. Тым самым павышаецца верагоднасць таго, што асноўны змест урока будзе засвоены”.

Асобную ўвагу педагог-псіхолаг звяртае на тое, ці варта патрабаваць дысцыпліны ад гіперактыўных навучэнцаў.

“Атмасфера на ўроках павінна быць свабоднай і нязмушанай. Не патрабуйце ад гіперактыўных дзетак немагчымага: самакантроль і захаванне дысцыпліны выключна складаныя для дзіцяці са СДУГ. Шчырыя спробы не парушаць дысцыпліну (правільна сядзець і не круціцца, не размаўляць і г.д.) і перажыванні з прычыны таго, што гэта ніяк не атрымліваецца, яшчэ хутчэй прыводзяць да ператамлення і страты працаздольнасці. Калі на дысцыпліне не завастраецца ўвага, а ўрокі праводзяцца ў гульнявой форме, дзеці паводзяць сябе спакайней і больш прадукцыйна працуюць. Дапускаючы дробныя дысцыплінарныя парушэнні, можна падтрымліваць агульную добрую працаздольнасць”.

Моцныя і яркія эмацыянальныя ўражанні, напрыклад, падчас правядзення ўрока ў гульнявой форме, небяспечны для гіперактыўных дзяцей. Яны могуць дэзарганізаваць іх вучнёўскую дзейнасць. Здараецца, эмацыянальная ўзрушанасць чаргуецца з перыядам “выключанасці”, калі вучань сядзіць з адсутным позіркам. У гэты момант любыя спробы настаўніка “ўключыць” працэс успрымання інфармацыі лішнія — дзіця ўсё роўна будзе не ў стане правільна адрэагаваць.

Напрыканцы заняткаў Вольга Пятроўна засяродзіла ўвагу ўдзячнай аўдыторыі на галоўным: самае чаканае для любога вучня, ёсць у яго гіперактыўныя рысы ці няма, — гэта пахвала. А звышактыўных “маторчыкаў” паказана хваліць шмат — і за тое, што пасіўна ўдзельнічаў у занятках (сядзеў, слухаў), і тым больш за тое, што дэманстраваў свае веды. Толькі так можна наладзіць з праблемным вучнем узаемаразуменне.

Падрыхтавала Алёна КРЫВЯНКОВА.
Фота аўтара.