Гісторыя краіны — у сямейных гісторыях

- 14:11Краязнаўства, Рознае

Магілёўскіх школьнікаў цікавяць розныя аспекты гісторыі і культуры краіны, роднай вобласці. Яны імкнуцца ведаць аб гераічным мінулым землякоў, этнаграфіі і фальклоры, прыродных, духоўных і іншых багаццях сваёй Радзімы. Разам са сваімі педагогамі навучэнцы актыўна займаюцца разнастайнымі даследаваннямі, знаходзяць цікавыя факты гісторыі, вяртаюць з нябыту імёны герояў, даносяць гэтую інфармацыю да грамадскасці.

Як паведамілі ў абласным Цэнтры творчасці, у вобласці вялікая колькасць дзяцей, якія захоплены краязнаўствам. Яны з энтузіязмам прымаюць удзел у конкурсах і спаборніцтвах. Творчы патэнцыял юных краязнаўцаў Магілёўшчыны раскрываецца і ў праектах, якія яны распрацоўваюць у рамках рэспубліканскай акцыі “Жыву ў Беларусі і тым ганаруся”. У кожным з конкурсных напрамкаў акцыі навучэнцы рэгіёна годна праяўляюць сябе: рыхтуюць экскурсіі, актыўна вандруюць па краіне. Важна і тое, што, займаючыся краязнаўствам у цэлым, школьнікі не забываюць пра ўласныя карані. Хлопчыкі і дзяўчынкі даследуюць свае радаводы, духоўную спадчыну продкаў і сямейныя традыцыі, апісваюць гісторыі сваіх сем’яў у непарыўнай сувязі з агульнай гісторыяй народа.

— Конкурс “Мой род, мая сям’я” — важны напрамак краязнаўчай работы навучэнцаў. І вельмі радуе, што нашы дзеці з цікавасцю вывучаюць свой радавод. Падчас даследаванняў жыцця продкаў дзеці адкрываюць многія таямніцы, пачынаюць лепш разумець гісторыю краіны, бо атрымліваюць магчымасць паглядзець на гістарычныя падзеі вачыма сваіх дзядоў і прадзедаў. Кожная з работ, прадстаўленая на сёлетні конкурс, заслугоўвае ўвагі. Школьнікі ўсведамляюць важнасць сваіх даследаванняў, разумеюць, што гісторыя краіны складзена з асобных сямейных гісторый, — падкрэсліла загадчык аддзела краязнаўства і пошукавай работы АЦТ Святлана Хадоркіна.

У тым, што ў гэтых словах няма перабольшання, пераконваюць даследчыя праекты навучэнцаў вобласці. Тыя, пра якія пойдзе гаворка, ужо былі адзначаны прызавымі дыпломамі не толькі на рэгіянальных, але і на міжнародных конкурсах. Знаёмства з іх аўтарамі пераканала: перамогі былі цалкам заслужанымі.

Вучаніца сярэдняй школы № 34 Магілёва Ульяна Глазкова да вывучэння радаводу сваёй сям’і падключылася ўслед за старэйшай сястрой Вольгай, працягнуўшы пачатую ёю справу.

— Наогул, вывучэннем гісторыі сям’і мы вырашылі заняцца пасля таго, як у фотаальбоме нашай бабулі Оля знайшла вельмі стары здымак. На адваротным баку было напісана: “На доўгую памяць дарагім бацькам ад Івана Мікуліча. 13 кастрычніка 1940 года”. Аказалася, што салдат на тым фота — наш сваяк — родны брат прабабулі. Праз восем месяцаў пасля таго, як быў зроблены здымак, артылерыст Іван Мікуліч загінуў пры абароне Гомеля. Яму было ўсяго 19 гадоў. Памяць аб ім засталася толькі ў здымку і аповедах родных. Менавіта гэты выпадак дапамог нам зразумець, што неабходна як мага больш ведаць аб каранях сваёй сям’і і перадаваць гэтыя веды з пакалення ў пакаленне. Гэта дапаможа і нам пакінуць след у сэрцах сваіх будучых нашчадкаў, — упэўнена Ульяна.

Вывучэннем радаводу сёстры займаюцца на працягу сямі гадоў. За гэты час удалося выявіць восем радавых галін, ідэнтыфікаваць звыш 400 сваякоў па розных лініях, даведацца аб паходжанні сямейных прозвішчаў, тэрыторыі пражывання і рассялення, адшукаць мноства месцаў пахавання продкаў і нават некалькі радавых дамоў. Акрамя таго, даследаванне паспрыяла аднаўленню адносін са сваякамі, сувязь з якімі па розных прычынах была страчана. З архіўных даных і дакументальных крыніц, з гутарак са сваякамі Ульяна разам з кіраўніком праекта, настаўніцай матэматыкі, педагогам школьнага аб’яднання па інтарэсах “Летапіс” і сваёй бабуляй Яўгеніяй Дзмітрыеўнай Дубавіцкай даведалася шмат цікавага з гісторыі сваіх продкаў.

— З летапісу “Вопыт апісання Магілёўскай губерні” нам стала вядома, што адзін з прапрадзедаў — Фёдар Іванавіч Булай — быў мешчанінам і ўладальнікам невялікага завода. Ажаніўся звычайны гарадскі хлопец з дваранкай — Настассяй Мікітаўнай Краснікавай. Нягледзячы на забароны бацькі, іх сацыяльна няроўны шлюб адбыўся. Настассю Мікітаўну за гэта адлучылі ад радні, — расказвае дзяўчынка.

Па яе словах, лёсы іх продкаў непарыўна звязаны з агульнай гісторыяй беларускага народа, тымі падзеямі, якія адбываліся ў краіне і горадзе. Так, прадзед Дзмітрый Фёдаравіч Булай, будучы хлапчуком, бачыў апошняга расійскага імператара Мікалая II.

— Калі ў Магілёве знаходзілася Стаўка Галоўнакамандуючага царскай расійскай арміяй, прадзед быў вучнем Аляксандраўскага рэальнага вучылішча. На цяперашняй плошчы Славы вучняў сабралі, каб тыя песнямі прывіталі цара. Тую сустрэчу Дзмітрый Фёдаравіч запомніў на ўсё жыццё, — расказвае Ульяна Глазкова.

Прайшлі продкі Глазковых праз рэпрэсіі і арышты, звязаныя з паслярэвалюцыйным часам, падтачыла карані і зламала многія маладыя галінкі роду Вялікая Айчынная вайна. Гераічна змагаўся за свабоду Радзімы ўвесь род Мікулічаў, праявілі сябе на франтах таксама Фёдар Хадановіч, Мікалай Вараб’ёў, Рыгор Дубіцкі.

— Даследуючы гісторыю нашага роду, мы не толькі знайшлі шмат цікавых фактаў, але і даведаліся пра сямейныя традыцыі. Напрыклад, з пакалення ў пакаленне перадаецца ў нашай сям’і любоў да рукадзелля. А яшчэ мы да гэтага часу захавалі традыцыю ўсёй сям’ёй рабіць па суботах пельмені, якую ў свой час заснавала яшчэ мая бабуля Настасся Мікітаўна Булай, — кажа Яўгенія Дзмітрыеўна.

Вывучэнне лёсаў продкаў дапамагло выявіць і такую тэндэнцыю: у родзе Глазковых у прафесійным плане перавагу ў асноўным аддаюць медыцынскай або педагагічнай рабоце. Пачатак дынастыі лекараў паклаў прадзядуля Іван Пятровіч Мікуліч.

— Ён быў сельскім фельчарам і расказваў шмат смешных гісторый. Як, напрыклад, пра тэрмометр. Жыхарцы вёскі пад Магілёвам стала дрэнна. Прадзядуля вырашыў памераць тэмпературу хворай, даў ёй градуснік, а тут яго тэрмінова выклікалі па іншым адрасе. Іван Пятровіч наказаў жанчыне заўтра прыйсці да яго самой. Раніцай хворая прыйшла, але замест аповеду пра паказчыкі тэмпературы, стала нястомна дзякаваць прадзеду: “Добрыя лекі, доктар. Трымала ўсю ноч, і сапраўды палягчэла”, — з умешкай узгадвае Ульяна. — Аднак усё ж самай шматлікай у нашым родзе з’яўляецца педагагічная дынастыя, — дадае дзяўчынка.

Усяго ў іх родзе 34 педагогі, агульны працоўны стаж якіх налічвае звыш 700 гадоў. У іх сям’і былі і ёсць педагогі рознага профілю: матэматыкі, хімікі, гісторыкі, географы, інфарматыкі, біёлагі, выхавальнікі, настаўнікі пачатковых класаў, замежных і рускай моў, музыкі і харэаграфіі, фізічнай культуры, абслугоўвай працы. Кожны з прадстаўнікоў дынастыі варты асобнага аповеду. Але самае галоўнае, што маладое пакаленне сям’і таксама ідзе па слядах продкаў, часта выбіраючы сярод розных прафесійных дарог менавіта настаўніцкі шлях.

— Дэталёвае вывучэнне гісторыі нашага роду дало шмат. Я даведалася, што нашы продкі пражылі сваё жыццё годна, многія з іх унеслі свой невялікі ўклад у гісторыю. На жаль, многіх сваякоў ужо няма з намі, некаторыя забыліся пра свае карані, пра кагосьці засталося вельмі мала звестак. Гэта значыць, што заканчваць даследаванне рана. Наперадзе чакаюць новыя знаёмствы і адкрыцці, — пераканана Ульяна Глазкова.

Цалкам салідарна з Ульянай і вучаніца Дараганаўскага ВПК Асіповіцкага раёна Ксенія Сітнік.

— Веданне радаводу дапамагае не толькі ў вывучэнні гісторыі, а і вучыць мяне правільным адносінам да жыцця, да выбранай справы, да людзей. Лёсы прадстаўнікоў майго роду — гэта мае жыццёвыя маякі, на якія я ўвесь час трымаю раўненне, — так пачала аповед пра свой радавод Ксенія.

Разам з кіраўнікамі праекта — дырэктарам школьнага краязнаўчага музея Жаннай Сямёнаўнай Караленяй і сваёй мамай Таццянай Іванаўнай Мельнікавай — Ксеніі ўдалося скласці свой радавод да восьмага калена.

— Вывучаць гісторыю продкаў я пачала яшчэ ў 2 класе. Зараз вучуся ў 10-м, але даследчая работа працягваецца. Вельмі дапамагае ў даследаваннях сямейная рэліквія — дзённік успамінаў і звестак па радавой лініі Андросенка — Грашчанка, якую пакінуў пасля сябе мой дзядуля па мацярынскай лініі Іван Фёдаравіч Андросенка. Найважнейшай крыніцай інфармацыі стала таксама перапіска дзеда Івана і яго жонкі, маёй любімай бабулі Надзеі. Значна спрыяюць вывучэнню радаводу і розныя дакументальныя крыніцы, — адзначае дзяўчынка.

Афіцыйныя звесткі дапамаглі праліць святло на многія страчаныя факты. Так, з дакумента “Дадатковыя рэвізскія казкі па Клімавіцкім павеце розных саслоўяў за 1864 г.” Ксенія атрымала шырокую інфармацыю пра сям’ю свайго прапрапрапрадзядулі Антона Міхайлавіча Васькоўскага і даведалася, што яе продкі карысталіся правамі асоб дваранскага паходжання і польскай шляхты.

— У ходзе работы мы высветлілі, што лёсы прадстаўнікоў нашага роду непарыўна звязаны з гістарычнымі падзеямі той эпохі, у якую жылі. Радавод нашай сям’і з’яўляецца яркім увасабленнем лёсу народа і гісторыі нашай краіны, — запэўнівае Ксенія.

У гэтым лепш за ўсё пераконваюць сямейныя паданні, якія расказвае навучэнка Дараганаўскага вучэбна-педагагічнага комплексу. Напрыклад, часы Першай сусветнай вайны ў іх родзе звязаны з трагічнай стратай Нюшы — дачкі пары Ляўшук — адной з радавых галін. Леўшукі былі ў ліку бежанцаў, якія пакідалі Беларусь, калі на яе тэрыторыі разгарнуліся актыўныя баявыя дзеянні. На шляху ў Петраград ад хваробы загінулі і бацька, і маці мнагадзетнай сям’і. І хоць іх дзеці ўсё ж дабраліся да сваякоў, лёс малодшай дачкі Нюшы і цяпер застаецца невядомым.

— Кастрычніцкая рэвалюцыя таксама прынесла няшчасці ў некаторыя сем’і нашага роду. Так, Рыбаковы — уладальнікі зямель і шэрага прадпрыемстваў (цаглянага завода, спіртзавода і сыраварні) — страцілі ўсю сваю маёмасць. Землеўладальнікі Сітнікі таксама пазбавіліся ўсяго. Аднак аб іх былых уладаннях і зараз нагадваюць некаторыя назвы. У Пухавіцкім раёне Мінскай вобласці ёсць лес, які да гэтага часу называюць Мамчын. Гэты лес падарыў памешчык Бонч-Асмалоўскі маёй прапрабабулі Караліне за тое, што яна была малочнай маці яго сына, — распавядае Ксенія Сітнік.

Свой адбітак на лёсы прадстаўнікоў роду Ксеніі наклала і Вялікая Айчынная вайна. На франтах самааддана змагаліся яе продкі. Іван Андросенка, Аляксандр Сітнік, Уладзімір Ласоўскі, Іван Рыбакоў, Алег Кучынскі і Анатоль Рыбакоў ваявалі ў партызанах. З пяці сыноў прапрабабулі дзяўчынкі — Ксеніі Ласоўскай, дадому вярнуліся толькі двое. Адзін з сыноў — Іван, сыходзячы на фронт, пакінуў дома цяжарную жонку. Сваю дачку Ніну ён так і не ўбачыў.

— У нашым родзе ёсць дастаткова вядомыя асобы. Гэта Аляксандр Пятровіч Мельнікаў — паэт, выдатны ўрач-радыёлаг, краязнавец Міхаіл Аляксеевіч Ласоўскі. Сярод маіх продкаў — прадстаўнікі разнастайных прафесій. Найбольш часта сустракаецца ў нашым радаводзе прафесія настаўніка. Кім стану я, пакуль дакладна не магу сказаць, хоць і схіляюся да таго, каб працягнуць настаўніцкую дынастыю, — гаворыць Ксенія.

Не толькі цікавасць да лёсаў продкаў прымушае гэтых дзвюх дзяўчынак — ды і многіх іншых магілёўскіх школьнікаў — імкнуцца да вывучэння свайго роду. Веданне гісторыі сям’і, продкаў, становіцца для вучняў своеасаблівым трывалым фундаментам, на аснове якога яны з упэўненасцю глядзяць у сваю ўласную будучыню.

Ганна СІНЬКЕВІЧ.
Фота аўтара і з архіва Ксеніі СІТНІК.