У многіх установах адукацыі арганізоўваюцца факультатыўныя заняткі па тэме “Мастацкае тачэнне драўніны”. Тачэнне з’яўляецца адным з найбольш распаўсюджаных відаў мастацкай апрацоўкі драўніны. Такарныя вырабы вызначаюцца прыгажосцю і лаканічнасцю форм, ідэальнай гладкасцю паверхні, а таксама адноснай прастатой і хуткасцю стварэння. Папулярным сярод навучэнцаў з’яўляецца тачэнне драўляных вырабаў у выглядзе ваз, талерак і кубкаў, велікодных яек.
Для мастацкага тачэння выкарыстоўваюць драўніну грушы, яблыні, клёну, бярозы, буку, ясеню, ліпы, алешыны, сасны. Але нават пры такім шырокім выбары парод драўніны ўзнікае праблема ў падборы якаснай загатоўкі адносна вялікіх памераў для выканання суцэльных вырабаў, такіх як вазы, талеркі, кубкі.
У той жа час не ўзнікае асаблівых праблем з наяўнасцю загатовак невялікіх памераў, напрыклад, абрэзкаў піламатэрыялаў, якія могуць быць выкарыстаны пры прымяненні тэхналогіі сегментнага тачэння драўніны.
Паняцце “сегментнае тачэнне” зарадзілася ў другой палове ХХ стагоддзя, пасля з’яўлення сучасных кляёў. Сутнасць гэтай тэхналогіі заключаецца ў абточванні набранай з сегментаў загатоўкі для атрымання розных вырабаў. Працаёмкасць сегментнага тачэння вышэйшая, чым выточванне з суцэльнай загатоўкі: трэба падабраць дэталі, дакладна распілаваць іх на сегменты неабходных памераў, падагнаць паверхні, якія мяжуюцца, і склеіць іх. І потым ужо тачыць. Але гэтая тэхналогія мае некалькі неаспрэчных добрых якасцей. Самая галоўная з іх заключаецца ў тым, што сегментны выраб, тая ж ваза, выглядае ў некаторых выпадках прыгажэй за вытачаную з суцэльнага кавалка дрэва.
Сегментнае тачэнне сцірае ўзаемасувязь памераў загатоўкі і канчатковага вырабу, у той час як пры тачэнні з суцэльнага кавалка матэрыялу дыяметр вырабу жорстка задаецца памерамі загатоўкі, якую не так проста знайсці.
Прапаную вашай увазе паэтапнае апісанне дзеянняў па вырабе вазы (мал. 1) з прымяненнем тэхналогіі сегментнага тачэння.
Аснову вырабу складаюць дэталі (сегменты) у выглядзе трапецыі (мал. 2). Лінейныя і вуглавыя памеры сегментаў-трапецый вызначаюцца разліковым шляхам згодна з графічнай выявай вазы ў разрэзе і табліцай (мал. 3), у залежнасці ад колькасці сегментаў у радзе і ад дыяметра вазы ў канкрэтным месцы (радзе).
На першым этапе распрацоўваецца рабочы чарцёж вазы (мал. 3), разлічваецца колькасць кольцаў (радоў) і памеры сегментаў у іх. Для вырабу гэтай вазы спатрэбяцца піламатэрыялы зададзенага сячэння (40х30 мм) з драўніны сасны і моранага дубу. На другім этапе пілуюцца загатоўкі сегментаў у стусле з зададзеным вуглом (мал. 4) неабходных памераў згодна з разлікамі для дзевяці кольцаў (радоў), з якіх складаецца ваза. Тарцы сегментаў апрацоўваюцца на шліфавальным дыску да атрымання роўнай паверхні (мал. 5).
На трэцім этапе сегменты склейваюцца ў шматграннікі. Спачатку збіраем дванаццаціграннік. Па чарзе выстаўляючы сегменты на стужку скотча па шэсць (мал. 6) і змазаўшы тарцовыя канты клеем “ПВА-момант экспрэс”, склейваем палавінкі дванаццаціграннікаў пры дапамозе спецыяльнага прыстасавання (мал. 7).
Пасля высыхання клею (15—20 мінут) падганяем дзве палавінкі адна да адной на шліфавальным дыску (мал. 8) і склейваем іх разам пры дапамозе кальцавога прыстасавання (мал. 9) ці іншай прылады. Такім жа чынам вырабляюцца астатнія шматграннікі і кольцы.
На чацвёртым этапе атрыманыя шматграннікі точым да зададзенай таўшчыні ў 25 мм (мал. 10), пры гэтым адбываецца выраўноўванне пласці. Пасля чаго склейваем шматграннікі паміж сабой са ссоўваннем кожнага з іх адносна папярэдняга па восі кручэння на паўсегмента, сціскаючы шматграннікі прэсам (мал. 11).
На пятым этапе, пасля высыхання клею (не менш за 15 мінут), точым знешні і ўнутраны контур дэталей згодна з чарцяжом (мал. 12, 13). Пры тачэнні ўнутраных паверхняў вазы выкарыстоўваем люнет, які вырабілі з дваццаціміліметровай фанеры і колаў ад ролікавых канькоў (мал. 14), што гарантуе бяспечнае тачэнне загатоўкі.
Апрацоўку вазы праводзім шліфаваннем дробназярністымі шкуркамі. У залежнасці ад прызначэння вырабу выконваем або лакіраванне, або вашчэнне, або прамочванне арганічнымі масламі.
Тэхналогія сегментнага тачэння дазваляе пры наяўнасці невялікіх загатовак выконваць даволі аб’ёмныя вырабы з рознымі ступеньчатымі ўзорамі, што забяспечваецца выкарыстаннем драўніны розных парод (мал. 15, 16, 17, 18).
Дзмітрый ДОЎНАР,
настаўнік працоўнага навучання сярэдняй школы № 13 Жлобіна,
настаўнік-метадыст, член клуба “Крыштальны журавель”.
Фота Вольгі ДУБОЎСКАЙ.