Матывацыйная каштоўнасць краязнаўства

- 11:18Адукацыйная прастора, Рознае

— Сёння адбываюцца кардынальныя змены ва ўсіх сферах жыцця грамадства, у тым ліку і ў духоўнай. Разбураецца сістэма традыцыйных каштоўнасцей, адсутнічаюць выразныя духоўныя арыенціры, пераасэнсоўваюцца гісторыя і культура. У выніку ў маладзёжным асяроддзі назіраюцца няўпэўненасць у заўтрашнім дні, страта інтарэсу да вучобы і працы, агрэсіўнасць і антыпатрыятычныя настроі. Перад грамадствам паўстала небяспека страты гістарычнай памяці, таму асаблівую ролю ў выхаванні моладзі набывае краязнаўства, здольнае фарміраваць у вучняў маральныя і грамадзянскія якасці, — гаворыць настаўніца гісторыі сярэдняй школы № 2 Лунінца Дзіяна Раманаўна Сладзінская.

Гістарычнае краязнаўства не з’яўляецца самастойным школьным прадметам. Вывучэнне значных гістарычных падзей і паказ таго, як яны адбываліся ў канкрэтнай мясцовасці, маюць вялікае выхаваўчае і адукацыйнае значэнне. Сёння краязнаўства стала важным сродкам павышэння якасці ведаў. Яно дапамагае вучням асэнсаваць працэсы гістарычнага развіцця, адчуць сябе саўдзельнікам гістарычных падзей.

Д.Р.Сладзінская працуе над павышэннем у школьнікаў узроўню матывацыі да вывучэння гісторыі Беларусі, фарміруе ў дзяцей каштоўнасныя адносіны да гісторыі краіны і актыўную грамадзянскую пазіцыю шляхам выкарыстання краязнаўчага кампанента на ўроках і ў пазаўрочны час.

— Мая задача — выпрацаваць сістэму эфектыўнага выкарыстання краязнаўчага матэрыялу пры вывучэнні гісторыі Беларусі, арганізаваць пазаўрочную работу па прадмеце на аснове далучэння вучняў да краязнаўчай і пошукавай дзейнасці, удзелу ў профільных алімпіядах, конкурсах і навукова-практычных канферэнцыях, а таксама развіваць у школьнікаў уменне знаходзіць, адбіраць, сістэматызаваць і прымяняць краязнаўчы матэрыял у адпаведнасці з вучэбнымі задачамі, — тлумачыць Дзіяна Раманаўна. — Сістэмнае выкарыстанне на ўроках і ў пазаўрочнай дзейнасці краязнаўчага матэрыялу актывізуе пазнавальныя, пошукавыя і даследчыя ўменні вучняў, фарміруе іх грамадзянскую пазіцыю, каштоўнасныя адносіны да культуры, мовы, гісторыі і народа.

Практыка паказвае, што выкарыстанне гісторыка-краязнаўчага матэрыялу дапамагае пашырыць і паглыбіць веды вучняў па прадмеце. Краязнаўчы матэрыял з’яўляецца блізкім і знаёмым, таму ўзмацняе канкрэтнасць і нагляднасць успрымання гістарычнага працэсу і аказвае вялікае выхаваўчае ўздзеянне. Гістарычнае краязнаўства дапамагае ўсвядоміць непарыўную сувязь гістарычных падзей, адзінства гісторыі горада і вёскі з гісторыяй краіны, адчуць далучанасць да яе кожнай сям’і і неабходнасць захавання лепшых традыцый роднага краю і краіны ў цэлым.

— У вучэбнай праграме па гісторыі Беларусі ў 6—11 класах адведзена 10 урокаў па тэме “Наш край”, — расказвае Д.Р.Сладзінская. — Мясцовы матэрыял складае змест краязнаўчых урокаў. Паколькі ў курсе гісторыі Беларусі Лунінец згадваецца толькі 5 разоў, давялося распрацаваць план дадатковага выкарыстання краязнаўчага матэрыялу пры вывучэнні асобных тэм па прадмеце: “Тураўская зямля і Лунінеччына”, “Археалагічныя помнікі Лунінеччыны”, “Сярэдневяковая Лунінеччына. Тапонімы рэгіёна”, “ВКЛ і Лунінеччына”, “Татары на Лунінеччыне”, “Палешукі ў Барадзінскай бітве”, “Будаўніцтва чыгункі ў Лунінцы”, “Лунінеччына ў складзе Расійскай імперыі”, “Якуб Колас і Лунінеччына”, “Імі ганарыцца Лунінеччына” і г.д.
Д.Р.Сладзінская выкарыстоўвае мясцовы матэрыял на краязнаўчых уроках не толькі як самастойныя пытанні, але і як прыклады канкрэтных фактаў ці эпізодаў. Да краязнаўчага матэрыялу настаўніца звяртаецца на розных этапах урока: падчас праверкі дамашняга задання, вывучэння новага матэрыялу і замацавання тэмы. Краязнаўчы матэрыял выкладаецца як педагогам, так і вучнямі.

— Выкарыстоўваючы краязнаўчы матэрыял на ўроках гісторыі Беларусі, неабходна памятаць, што ён адначасова з’яўляецца сродкам канкрэтызацыі агульнагістарычнага матэрыялу і ўваходзіць у сістэму ведаў па гісторыі краю, — заўважае Дзіяна Раманаўна. — Формы падачы краязнаўчага матэрыялу даволі разнастайныя: паведамленні, даследчыя работы, праекты, дакументы і фотаздымкі з каментарыямі, прэзентацыі. Практыка паказвае, што выкарыстанне мясцовага матэрыялу на ўроках як сродку канкрэтызацыі не толькі не выклікае перагрузкі вучняў, але і значна аблягчае засваенне гісторыі, робіць веды дзяцей больш трывалымі і глыбокімі.

Паведамленне — самая простая і даступная форма падачы краязнаўчага матэрыялу. Усе вучні ведаюць інтэрнэт-спасылку на гісторыка-дакументальную кнігу “Памяць. Лунінецкі раён”, але яна не з’яўляецца асноўнай крыніцай ведаў. У рабоце выкарыстоўваюцца і дадаткі да гэтай кнігі “Лунінецкая памяць”. Вучні, прааналізаваўшы кніжны матэрыял, выбіраюць галоўную інфармацыю і рыхтуюць лаканічнае паведамленне на 3—5 хвілін. Такая форма работы практыкуецца пры вывучэнні тэм “Развіццё гарадоў” (“Малы Лулін”) у 7 класе, “Гарады Беларусі ў другой палове XVII — першай палове XVIII ст.” (“Вымерлыя і выміраючыя прафесіі”) у 8 класе, “Беларусь у перыяд Айчыннай вайны 1812 года” (“Палешукі ў Барадзінскай бітве”) у 9 класе.

Эфектыўным спосабам вывучэння краязнаўчага матэрыялу Д.Р.Сладзінская лічыць і складанне сінхранічнай табліцы. Гэтая форма работы практыкуецца пры вывучэнні тэм “Падзеі Першай сусветнай вайны на беларускіх землях” у 9 класе і “Разгортванне народнай барацьбы на тэрыторыі Беларусі” ў 10 класе.

У 9—11 класах настаўніца выкарыстоўвае прыём аналізу фотаздымкаў (“Першая расійская рэвалюцыя ў Беларусі”, “Заходняя Беларусь пад уладай Польшчы”, “Пачатак Вялікай Айчыннай вайны”). Гэты прыём прадугледжвае наяўнасць навыкаў аналітычнага і лагічнага мыслення.

Даволі цікавым з’яўляецца прыём “Гісторыя ў асобах” (“Уклад беларускага народа ў перамогу над нацысцкай Германіяй”).

Д.Р.Сладзінская праводзіць урокі на базе мясцовага краязнаўчага музея. Гэта робіцца для больш поўнага разумення гісторыі роднага краю пры вывучэнні тэм “Наш край. Старажытнае мінулае нашага краю”, “Развіццё гандлю, фінансаў і транспарту ў 60-я гады ХІХ стагоддзя” і “Наш край у другой палове 40-х — 80-х гадах ХХ стагоддзя”.

— У 6—8 класах з мэтай развіцця пазнавальнай і творчай дзейнасці вучняў выкарыстоўваю краязнаўчы матэрыял у займальнай форме: крыжаванкі, віктарыны, малюнкі і міні-сачыненні, — расказвае Дзіяна Раманаўна. — Гэта фарміруе ў вучняў гістарычныя ўяўленні, развівае цікаўнасць, павышае якасць ведаў. Значнасць такой работы заключаецца ў тым, што вучні становяцца саўдзельнікамі далёкіх падзей і пачынаюць усведамляць ролю роднага краю ў жыцці краіны пэўнага перыяду.

Асаблівы інтарэс выклікае краязнаўчы матэрыял пры вывучэнні тэмы “Гарады Беларусі ў другой палове XVII — першай палове XVIII ст.” у 8 класе. Настаўніца выкарыстоўвае на ўроку манаграфію Л.Л.Коласава “Вымерлыя і выміраючыя прафесіі”. Вучням цікава даведацца пра прафесіі, назвы якіх амаль не сустракаюцца ў сучаснай мастацкай і дакументальнай літаратуры (камашнікі, гіцалі, лірнікі, мацапекі, шабесгоі). Як правіла, вызначыць род заняткаў прадстаўнікоў гэтых прафесій па іх назве не можа ніхто.

У 10 класе пры вывучэнні тэм, прысвечаных Вялікай Айчыннай вайне, настаўніца выкарыстоўвае краязнаўчы матэрыял амаль на ўсіх уроках (матэрыялы гісторыка-дакументальнай кнігі “Памяць” і даследавання “Іх імёнамі названы вуліцы нашага горада”, успаміны ўдзельнікаў вайны і партызанаў). Асаблівым інтарэсам карыстаецца аповед пра лунінецкія Хатыні.

Вялікую ўвагу пры вывучэнні тэмы “Уклад беларускага народа ў перамогу над нацысцкай Германіяй” Д.Р.Сладзінская ўдзяляе вывучэнню біяграфіі земляка, Героя Савецкага Саюза, генерала-палкоўніка А.В.Петрушэўскага.

— Прымяненне краязнаўчага матэрыялу раскрывае шырокія магчымасці для выкарыстання інфармацыйна-камунікацыйных тэхналогій, — адзначае Дзіяна Раманаўна. — Дзеці робяць яркія інфарматыўныя прэзентацыі, якія добра ілюструюць іх пошукавую дзейнасць. У школьнікаў павышаецца матывацыя да вывучэння гісторыі не толькі роднага краю, але і краіны ў цэлым.

Краязнаўчая дзейнасць для Д.Р.Сладзінскай — дзейсны сродак у вырашэнні выхаваўчых праблем і выяўленні адораных дзяцей. Так, адной з эфектыўных форм пазакласнай работы па краязнаўстве з’яўляюцца заняткі ў аб’яднанні па інтарэсах “Мая Лунінеччына”. Мэта аб’яднання — актывізацыя пошукавай і даследчай дзейнасці вучняў у рамках азнаямлення іх з гісторыка-культурнай спадчынай Лунінецкага раёна. Дзеці вывучаюць гістарычнае мінулае і сучаснае роднага краю, звычаі, традыцыі і духоўную культуру мясцовага насельніцтва і г.д. Для гэтага выкарыстоўваюцца віртуальныя і пешаходныя экскурсіі па горадзе, даследчая работа, збор і афармленне краязнаўчых матэрыялаў, этнаграфічны матэрыял, экскурсіі для малодшых школьнікаў, інфармацыйныя гадзіны, сустрэчы і святы.

— Работа ў аб’яднанні па інтарэсах пачынаецца са знаёмства з літаратурай па краязнаўстве, — гаворыць Д.Р.Сладзінская. — На занятках вучні атрымліваюць пошукавыя заданні, якія дапамагаюць назапашваць краязнаўчы матэрыял (“Знакамітыя землякі”, “Іх імёны звязаны з Лунінеччынай”, “Прадпрыемствы Лунінеччыны”). Сабраныя матэрыялы афармляюцца ў альбом “Мая Лунінеччына”.

Вялікі інтарэс у вучняў выклікаюць пешаходныя экскурсіі па горадзе. Экскурсаводамі з’яўляюцца члены аб’яднання па інтарэсах. Кожны ўдзельнік рыхтуе невялікі аповед пра тое месца, куды запрашае на экскурсію. Вынікам экскурсій становяцца фотавыставы “Запрашае Лунінец” і “7 цудаў Лунінеччыны”, якія арганізоўваюцца падчас тыдня гісторыі.

— У мінулым навучальным годзе ў школьным кабінеце гісторыі намаганнямі настаўнікаў і вучняў была створана экспазіцыя старажытных прадметаў побыту жыхароў Лунінеччыны, — расказвае Д.Р.Сладзінская. — Мэта экспазіцыі — фарміраванне ўсвядомленых адносін да Айчыны, яе мінулага, сённяшняга і будучага на аснове гістарычных каштоўнасцей, выхаванне ў школьнікаў беражлівага стаўлення да прыроднай і культурнай спадчыны роднага краю, далучэнне вучняў да краязнаўчай і даследчай дзейнасці. Знаёмства з экспазіцыяй з’яўляецца элементам урока. Распрацаваны тэксты экскурсійнага суправаджэння па этнаграфічным кутку на беларускай, рускай, англійскай і нямецкай мовах. У перспектыве кабінет гісторыі стане апорным кабінетам краязнаўчай работы ў школе.

Настаўніца лічыць карыснымі заняткі, прысвечаныя вывучэнню тапонімаў і гідронімаў роднага краю. На ўроках дзеці вывучаюць утварэнне назвы Лунінца, а на занятках аб’яднання па інтарэсах — назвы іншых населеных пунктаў. Дзеці запісваюць аповеды дзядуляў і бабуль, а потым у гульнявой форме дзеляцца атрыманымі -звесткамі. Вялікую ролю ў гэтым адыгрывае ўменне правільна сфармуляваць пытанне і даць адказ, што добра развівае камунікацыйныя навыкі вучняў.

Вучні актыўна ўдзельнічаюць у гарадскіх мерапрыемствах, прысвечаных важным гістарычным датам і знакамітым людзям. Штогод на базе школы праводзіцца раённы турнір юных гісторыкаў. У 2014 годзе ён называўся “Па старонках гісторыі Лунінеччыны”. Школьная каманда ў складзе вучняў 8—9 класаў заняла 1-е месца.

Краязнаўства з’яўляецца адным з напрамкаў работы навуковага таварыства вучняў “Думка”. Так, адзінаццацікласнікі правялі даследаванне “Некропаль — месца памяці”, падчас якога вывучылі гісторыю лунінецкіх некропаляў і закранулі праблему іх захаванасці і ўтрымання ў належным выглядзе. Быў створаны каталог пахаванняў закрытага лунінецкага некропаля. Работа школьнікаў атрымала дыплом ІІ ступені на сёлетняй ІХ Адкрытай міжнароднай навукова-практычнай канферэнцыі вучняў і выкладчыкаў ССНУ і УВА Беларусі “Паспяховы той, хто стварае”. Акрамя таго, каманда старшакласнікаў паказвае добрыя вынікі на Рэспубліканскай краязнаўчай алімпіядзе.

Д.Р.Сладзінская ганарыцца, што 5 яе выхаванцаў закончылі гістарычныя факультэты БрДУ імя А.С.Пушкіна і БДПУ імя Максіма Танка. Сёння чацвёра з іх працуюць настаўнікамі гісторыі ва ўстановах адукацыі Лунінеччыны. У свой час трое з гэтых педагогаў вывучалі ў школе краязнаўства. Цяпер тэмы іх работ па самаадукацыі таксама закранаюць пытанні краязнаўства. Д.Р.Сладзінская актыўна ўдзельнічае з маладымі калегамі ў семінарах гістарычнай тэматыкі.

Дзіяна Раманаўна плануе сістэматызаваць напрацаваны матэрыял у электронным дапаможніку па выкарыстанні краязнаўчага кампанента на ўроках гісторыі Беларусі. Туды ўвойдуць практычныя напрацоўкі да пэўных тэм вучэбнай праграмы. Вопыт Д.Р.Сладзінскай можа быць запатрабаваны іншымі настаўнікамі і стаць стымулам для развіцця іх педагагічнай творчасці.

Сяргей ГРЫШКЕВІЧ.