Напярэдадні Новага года ў сталіцы прайшоў фестываль вучэбнай кнігі, які быў прысвечаны Году культуры і падвёў вынікі работы ў вучэбным кнігавыданні за каляндарны год. Арганізатарам мерапрыемства выступіў Нацыянальны інстытут адукацыі пры садзейнічанні Ліцэя Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта і Гімназіі-каледжа мастацтваў імя І.В.Ахрэмчыка. У фестывалі прынялі ўдзел педагогі-практыкі з усіх рэгіёнаў нашай краіны, метадысты, прадстаўнікі рэгіянальных ІРА, АПА, спецыялісты НІА, выдаўцы.
Першы дзень фестывалю быў арганізаваны на базе Ліцэя БДУ. Тут прайшла выстава вучэбных выданняў, на якой былі прадстаўлены ўсе дапаможнікі па ўсіх прадметах агульнай сярэдняй адукацыі, а таксама выданні для дашкольнай і спецыяльнай адукацыі. У межах выставы былі арганізаваны кансультацыі з аўтарамі-распрацоўшчыкамі вучэбна-метадычных комплексаў. Педагогі змаглі задаць аўтарам пытанні наконт выкарыстання вучэбных дапаможнікаў, атрымаць дадатковую інфармацыю.
У актавай зале ліцэя прайшло пленарнае пасяджэнне, у якім прынялі ўдзел прадстаўнікі Міністэрства адукацыі. Міністр адукацыі І.В.Карпенка запрасіў удзельнікаў фестывалю да канструктыўнага цікавага дыялогу, які дазволіў бы вывесці вучэбна-метадычныя комплексы на новы якасны ўзровень і ўкараніць іх у штодзённую практыку.
— Калі б у той перыяд, калі мы вучыліся ў педагагічным інстытуце, нам былі прадастаўлены такія шырокія вучэбна-метадычныя магчымасці, мы былі б самымі шчаслівымі настаўнікамі ў жыцці, — падзяліўся сваімі ўражаннямі ад выставы Ігар Васільевіч. — Педагогам сёння не даводзіцца вынаходзіць веласіпед пры падрыхтоўцы да ўрокаў. Яны ўсім для гэтага забяспечаны.
Прыцягненне педагогаў-практыкаў да стварэння новых падручнікаў і вучэбна-метадычных комплексаў І.В.Карпенка лічыць ключавым момантам і перадумовай таго, што падручнік будзе станоўча ацэнены ўсімі: і прафесіяналамі, і вучнямі, і іх бацькамі.
— Важна, каб пры падрыхтоўцы ВМК мы выкарыстоўвалі той пазітыўны вопыт, тыя напрацоўкі настаўнікаў-практыкаў, асабліва настаўнікаў-метадыстаў, педагогаў з вялікім прафесійным стажам, тых людзей, якія непасрэдна заходзяць у клас, — лічыць міністр адукацыі. — Падручнік павінен суадносіцца з нашай дзяржаўнасцю, быць вытрыманым з пункту гледжання навуковасці, быць звязаным з тымі метадычнымі напрацоўкамі, якія ёсць у сістэме адукацыі. Калі мы гэта ўмела зможам злучыць, то тады, мабыць, зможам гаварыць аб высокай якасці вучэбна-метадычнай літаратуры.
На думку І.В.Карпенкі, наша школа недапрацоўвае ў рабоце з бацькамі: яны праецыруюць сваё ўспрыманне школы і падручнікаў, па якіх вучыліся, на тое, што мы маем сёння. І калі не знаходзяць у падручніках таго, што было там раней, пачынаюць іх крытыкаваць. Але ўмовы жыцця мяняюцца, мяняюцца сучасныя дзеці, развіваецца навука, у тым ліку педагагічная, удасканальваюцца тэхналогіі навучання.
— Калі мы будзем прысвячаць бацькоўскія сходы не толькі пытанням умацавання матэрыяльна-тэхнічнай базы, але і пытанням удасканалення адукацыйнага працэсу, то, упэўнены, атрымаем добрых саюзнікаў у плане ацэнкі той вялікай метадычнай работы, якую здзейснілі ўсе нашы структуры, аўтарскія калектывы і наватары-практыкі, — дадаў Ігар Васільевіч.
Як лічыць міністр, наяўнасць самага сучаснага вучэбна-метадычнага комплексу зусім не гарантуе чаканага эфекту, калі асобасныя і прафесійныя якасці настаўніка не дазваляюць яму стварыць цікавы ўрок. “Уся наша работа будзе дарэмнай, калі мы не будзем клапаціцца пра павышэнне прафесійнага ўзроўню педагагічнага складу. Прычым мы павінны думаць не толькі пра кадры для агульнай сярэдняй і прафесійна-тэхнічнай адукацыі, але і пра кадры для вышэйшай школы. Праблема стварэння якасных падручнікаў патрабуе грамадскага абмеркавання і сур’ёзнага паглыблення ў праблематыку для таго, каб удасканаліць змест адукацыі ў цэлым”, — падкрэсліў І.В.Карпенка.
Дырэктар Нацыянальнага інстытута адукацыі, кандыдат філалагічных навук, дацэнт Сяргей Аляксандравіч Важнік расказаў аб комплексным навукова-метадычным забеспячэнні агульнай сярэдняй адукацыі. У 2015 годзе распрацаваны яе абноўлены змест, які рэалізоўвае прынцыпы дапрофільнай падрыхтоўкі і адноснай завершанасці зместу адукацыі на ІІ ступені і профільнага навучання на ІІІ ступені агульнай сярэдняй адукацыі ў кантэксце кампетэнтнаснага падыходу.
— Абноўлены змест адукацыі дазволіць найбольш поўна ўлічваць інтарэсы, схільнасці і здольнасці навучэнцаў, ствараючы ім у адпаведнасці з іх прафесійнымі інтарэсамі і намерамі неабходныя ўмовы для навучання і працягу адукацыі, — упэўнены Сяргей Аляксандравіч.
На аснове распрацаваных канцэпцый вучэбных прадметаў ствараліся абноўленыя вучэбныя праграмы, каляндарна-тэматычнае планаванне. У цяперашні час абноўлены вучэбныя праграмы па ўсіх вучэбных прадметах з 1 па 11 клас. Яны прайшлі працэдуры экспертызы і грамадскага абмеркавання. Да найбольш істотных змяненняў у праграмах можна аднесці павышэнне практыка-арыентаванасці зместу адукацыі, пераемнасць і ўзмацненне міжпрадметных сувязей, выключэнне дубліравання аднаго і таго ж матэрыялу ў праграмах па сумежных прадметах (так, вучэбныя праграмы па фізіцы праходзілі абмеркаванне на секцыі матэматыкі, а праграмы па матэматыцы абмяркоўваліся на секцыях фізікі, хіміі і інфарматыкі), выключэнне складанай тэрміналогіі, змяншэнне аб’ёму тэарэтычнага матэрыялу, частка якога перанесена на практычны ўзровень засваення. Таксама аптымізавана даступнасць вучэбнага матэрыялу (аб’ём вучэбнага матэрыялу прыведзены ў адпаведнасць з колькасцю гадзін, што адводзяцца на яго вывучэнне, а таксама з узроставымі пазнавальнымі асаблівасцямі навучэнцаў). Акрамя таго, сфарміраваны адносна завершаны змест вучэбных праграм 5—9 класаў, ажыццёўлена неабходнае пераразмеркаванне вучэбнага матэрыялу паміж ІІ і ІІІ ступенямі агульнай сярэдняй адукацыі; у праграмах для 10—11 класаў змест адукацыі прадстаўлены на базавым і павышаным узроўнях.
У 2016/2017 навучальным годзе ва ўстановах адукацыі рэспублікі выкарыстоўваюцца абноўленыя вучэбныя праграмы па ўсіх вучэбных прадметах для 1—2, 5—6, 10—11 класаў. Прычым у 10—11 класах пакуль дзейнічаюць пераходныя вучэбныя праграмы базавага і павышанага ўзроўняў. Цалкам абноўлены цыкл вучэбных праграм з 1 па 11 клас будзе укаранёны да 2021/2022 навучальнага года.
Працэс падрыхтоўкі і стварэння сучасных падручнікаў і вучэбных дапаможнікаў шматбаковы і творчы. У ім удзельнічаюць вучоныя, метадысты, настаўнікі-практыкі, выдаўцы. Галоўная роля ў гэтым працэсе, несумненна, адводзіцца аўтарам.
— З 1 верасня 2015 года Нацыянальны інстытут адукацыі арганізаваў і правёў конкурс на стварэнне 46 вучэбных дапаможнікаў для 1—3 і для 5—7 класаў, — расказаў С.А.Важнік. — Па 18 вучэбных дапаможніках пераможцамі сталі новыя аўтарскія калектывы, яшчэ па 18 — калектывы дзеючых падручнікаў і па 10 — калектывы, у якіх аўтары дзеючых падручнікаў аб’ядналіся з новымі аўтарамі. Асабліва хацелася б адзначыць актыўнасць у стварэнні новых падручнікаў настаўнікаў-практыкаў з Оршы. Сярод пераможцаў конкурсу 49 працэнтаў — выкладчыкі ўстаноў вышэйшай адукацыі, вучоныя акадэміі навук, 23 працэнты — настаўнікі-практыкі, 15 — навуковыя супрацоўнікі НІА, 135 — метадысты. Настаўнікі-практыкі сталі пераможцамі конкурсу на стварэнне 4 вучэбных дапаможнікаў. Сярод іх — Валерый Дзмітрыевіч Герасімаў (“Матэматыка”, 5 клас), Наталля Анатольеўна Міхновіч (“Беларуская літаратура”, 7 клас), Мікалай Васільевіч Жуковіч (“Літаратурнае чытанне”, 2 і 3 клас).
Летась у Нацыянальным інстытуце адукацыі ўпершыню была распрацавана і зацверджана канцэпцыя базавага падручніка. Як адзначыў С.А.Важнік, сярод асаблівасцей базавага падручніка — больш даступнае выкладанне вучэбнага матэрыялу, практыка-арыентаванасць і ярка выяўленая дзейсная накіраванасць (прапанавана сістэма заданняў, у якіх патрабуецца аналізаваць сітуацыю, выяўляць праблему, прымяняць засвоеныя веды, уменні і навыкі для вырашэння пастаўленай задачы), розныя формы падачы вучэбнай інфармацыі, больш дасканалы дызайн. Базавы падручнік змяшчае навігацыйны апарат, які арыентуе навучэнцаў у пошуку вучэбных матэрыялаў, што дазволяць пашырыць і паглыбіць веды па прадмеце, замацаваць навыкі. Плануецца, што да базавага падручніка будуць распрацоўвацца дадаткі на друкаванай аснове і электронныя кампаненты.
У 2016/2017 навучальным годзе ў адукацыйным працэсе будзе выкарыстоўвацца 8 вучэбных дапаможнікаў, створаных у адпаведнасці з канцэпцыяй базавага падручніка. Сярод іх — “Сусветная гісторыя” (8 клас), “Гісторыя Беларусі” (6 клас), “Геаграфія” (6 клас) і інш.
У 2015 годзе ў НІА была распрацавана інавацыйная мадэль падручніка-навігатара для ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі, а таксама створаны ўзор падручніка-навігатара па арганічнай хіміі для 10 класа. Электронны падручнік-навігатар аб’ядноўвае тэкставы матэрыял, відэафрагменты эксперыментаў, інтэрактыўныя пытанні, спасылкі на знешнія рэсурсы. Асаблівасцямі такога вучэбнага выдання з’яўляюцца мультымедыйнасць кантэнту, інтэрактыўнасць, магчымасць выкарыстання на розных тыпах электронных прылад. Падручнік выконвае функцыю навігацыі па ўсіх кампанентах вучэбна-метадычнага комплексу. Гіпертэкставая арганізацыя матэрыялу дазваляе хутка перайсці да неабходнага раздзела параграфа, слоўніка або тэкставых заданняў. Пры неабходнасці можна выйсці па спасылцы на рэсурс аддаленага доступу, напрыклад, на сайт або партал, дзе размешчаны іншыя кампаненты вучэбна-метадычнага комплексу (хрэстаматыі, даведнікі, іншы дадатковы матэрыял).
Падручнік-навігатар размешчаны на нацыянальным адукацыйным партале. У 2017 годзе плануецца распрацоўка падручнікаў-навігатараў па іншых прадметах (“Чалавек і свет” (5 клас), “Мастацтва” (5 клас), “Хімія” (11 клас).
Сёння на нацыянальным адукацыйным партале даступны для бясплатнага спампоўвання 427 найменняў вучэбных выданняў. Там жа прадстаўлена і каля 200 электронных вучэбных курсаў, створаных у НІА па ўсіх вучэбных прадметах з 1 па 11 клас. Кожны курс уключае тры буйныя модулі. Даведачна-інфармацыйны, напрыклад, змяшчае разнастайныя мультымедыйныя рэсурсы, слоўнікі, хрэстаматыі і іншага кшталту даведачную інфармацыю. Кантрольна-дыягнастычны модуль прадстаўлены трэнажорамі, практыкумамі, апытальнікамі, задачнікамі, тэставымі заданнямі, а інтэрактыўны — віртуальнымі вучэбнымі лабараторыямі, дыдактычнымі гульнямі, камп’ютарнымі мадэлямі, якія дазваляюць візуалізаваць аб’екты, што вывучаюцца.
Сяргей Важнік расказаў і аб перспектыўных напрамках развіцця і ўдасканалення навукова-метадычнага забеспячэння агульнай сярэдняй адукацыі. Міністэрствам адукацыі да 2020 года запланавана выданне 299 найменняў падручнікаў, з іх 185 — гэта абсалютна новыя выданні. У межах галіновай навукова-тэхнічнай праграмы “Якасць адукацыі” ў НІА распрацоўваюцца дыдактычныя і дыягнастычныя матэрыялы, метадычныя рэкамендацыі па дапрофільнай падрыхтоўцы навучэнцаў на ІІ ступені агульнай сярэдняй адукацыі і профільным навучанні на ІІІ ступені. Гэтыя матэрыялы распрацоўваюцца з улікам патрабаванняў міжнародных і рэгіянальных праграм ацэнкі якасці адукацыі, узроўню адукацыйных дасягненняў, інтэграваных якасцей асобы і жыццёвых кампетэнцый навучэнцаў (PIRLS, TIMSS, PISA). Акрамя гэтага, па заданнях дзяржаўнай праграмы навуковых даследаванняў “Эканоміка і гуманітарнае развіццё беларускага грамадства” інстытут распрацоўвае навукова-метадычнае забеспячэнне развіцця нацыянальнай сістэмы ацэнкі якасці адукацыі на ўзроўнях дашкольнай, агульнай сярэдняй і спецыяльнай адукацыі ў кантэксце міжнародных падыходаў да ацэнкі адукацыйных дасягненняў навучэнцаў.
Нацыянальны інстытут адукацыі таксама будзе працягваць практыку правядзення вучэбных семінараў (выязных, вочных і дыстанцыйных), анлайн-кансультацый з удзелам распрацоўшчыкаў кампанентаў ВМК, аўтараў вучэбных і вучэбна-метадычных дапаможнікў. А лагічным завяршэннем гэтых мерапрыемстваў будзе фестываль вучэбнай кнігі, які, як спадзяюцца арганізатары, стане традыцыйным. Таксама плануецца і далей праводзіць творчыя конкурсы, віктарыны, інтэрнэт-алімпіяды, накіраваныя на развіццё матывацыі дзяцей да вучобы, навыкаў даследчай і праектнай работы.
***
У другой палове дня ў ліцэі прайшлі майстар-класы па ўсіх вучэбных прадметах. Тэматыка майстар-класаў уключала ўсе аспекты выкарыстання вучэбна-метадычных комплексаў у адукацыйным працэсе.
Другі дзень фестывалю быў арганізаваны на базе Гімназіі-каледжа мастацтваў імя І.Ахрэмчыка. Навучэнцы гэтай установы прадставілі гасцям святочную праграму. У гэты ж дзень адбылося ўзнагароджанне пераможцаў конкурсу творчых работ па вучэбных прадметах агульнай сярэдняй адукацыі, які праводзіўся НІА з 28 лістапада па 18 снежня для вучняў 9—11 класаў. Затым аўтары вучэбных дапаможнікаў, прадстаўнікі выдавецтваў вучэбнай літаратуры, супрацоўнікі НІА сабраліся за круглым сталом па тэме “Сучасны школьны падручнік” для абмеркавання сённяшняга стану вучэбнага кнігавыдання.
Наталля КАЛЯДЗІЧ.
Фота з сайта Міністэрства адукацыі.
