Настаўніца замежных моў сярэдняй школы № 5 Смаргоні Гродзенскай вобласці Вікторыя Дзмітрыеўна Кулікоўская лічыць сябе шчаслівым чалавекам. Яна ідзе на работу з радасцю і жаданнем, адчувае сябе там камфортна. Пачатак педагагічнай дзейнасці пацвердзіў: спецыяльнасць выбрана правільна. За два гады работы назапасіўся ўжо пэўны вопыт і з’явілася яшчэ большая цікавасць да прафесіі педагога.

Змены толькі да лепшага

Вікторыя Дзмітрыеўна родам са Смаргоні. Зараз яна працуе ў той самай школе, якую некалі скончыла сама. Папрасіла, каб пры магчымасці яе накіравалі менавіта сюды, і ўдзячна, што да яе пажадання прыслухаліся.

Свой выбар на карысць педагогікі, школы і работы з дзецьмі Вікторыя зрабіла ў старшых класах. Доўга думала, з якой прафесіяй звязаць свой лёс, у якім кірунку рухацца далей. Улічыўшы свае інтарэсы і параду мамы, вырашыла стаць педагогам.

— Мне заўсёды падабаліся мовы. Асабліва цікавіла нямецкая, — узгадвае В.Д.Кулікоўская. — Урокі наведвала з задавальненнем. З заданнямі спраўлялася добра. Гэта і стала адным з вырашальных фактараў пры выбары будучай прафесіі. Мама падтрымала маё рашэнне.

Вікторыя стала студэнткай Баранавіцкага дзяржаўнага ўніверсітэта, дзе атрымала кваліфікацыю “выкладчык англійскай і нямецкай моў”. Гады вучобы праляцелі хутка. Адным з хвалюючых момантаў была практыка, дзе ўжо трэба было прымяняць свае веды і ўменні, спрабаваць знайсці агульную мову з вучнямі. Перажывала моцна. Перад першымі ўрокамі ноччу нават не ўдавалася заснуць ад хвалявання. Думала, як жа атрымаецца весці ўрок, зацікавіць клас, як успрымуць яе дзеці. Таму гэты час асабліва ўрэзаўся ў памяць. І ўжо тады Вікторыя адзначыла для сябе, што ёй падабаецца рыхтавацца да ўрокаў, прадумваць план, падбіраць інфармацыю. Так і прыйшла да высновы: з выбарам прафесіі дакладна не памылілася!

Безумоўна, пачынаць працаваць у сваёй школе спакайней, бо многае тут ужо вядома і нават родныя сцены дапамагаюць. Але з іншага боку, дзяўчына ра­зумела: гэта павышаная адказнасць перад сваімі настаўнікамі. Яна максімальна сур’ёзна аднеслася да перамен у жыцці і пачатку педагагічнай дзейнасці. Першы час адчувала разгубленасць, многае было новым, асабліва няпроста было ра­забрацца з неабходнай дакументацыяй. Тым больш з некаторымі пытаннямі даводзілася сутыкацца ўпершыню, напрык­лад, ва ўніверсітэце не вучылі запаўняць журнал. Але літаральна праз некалькі тыдняў Вікторыя Дзмітрыеўна адчула, што ў цэлым увайшла ў агульны рытм. Безумоўна, і сёння застаецца нямала пытанняў, у якіх трэба разабрацца больш дасканала, аднак гэта нельга назваць праблемамі.

— Проста ёсць моманты, якія я для сябе пазначаю, каб з часам унікнуць больш глыбока, — гаворыць В.Д.Кулікоўская. — Галоўнае — я даволі хутка зразумела, як у цэлым павінна будавацца работа нас­таўніка-прадметніка, на што варта адразу звярнуць больш увагі. Для мяне важна, што рэзка негатыўных момантаў не было.

Стаўка на ўсебаковае развіццё

За мінулыя два гады ў школе маладая настаўніца многаму навучылася і нават заўважыла, што змянілася да лепшага. Адзначае, што стала больш сабранай, уважлівай, камунікабельнай, крыху больш упэўненай у сабе. Ёй падабаецца, што работа ў школе дае стымул усебакова развівацца, не стаяць на месцы, а ўвесь час працаваць над сабой.

Вікторыя Дзмітрыеўна хутка зрабіла важны вывад: настаўніку неабходна не толькі мець грунтоўныя веды і перада­ваць іх вучням, але і стаць цікавай, творчай, усебакова развітой асобай. Менавіта гэта залог таго, што ўрокі будуць атрымлівацца нясумнымі і ўдасца знаходзіць агульную мову з рознымі вучнямі, натхняць іх на вучобу. Таму і выбрала для сябе адпаведнае настаўніцкае крэда — “Урок — гэта люстэрка агульнай і педагагічнай культуры настаўніка, мерка яго інтэлектуальнага багацця, паказчык яго кругагляду і эрудыцыі” (В.А.Сухамлінскі).

— Для мяне час навучання ва ўніверсітэце і работы ў школе істотна адрозніваюцца, — гаворыць настаўніца. — У першы перыяд старанна асвойвала тое, што мне задавалі. Зараз жа я разумею, што мне самой трэба працягваць вучыцца, увесь час развівацца. Маладому спецыялісту не трэба шукаць лёгкіх шляхоў, неабходна быць гатовым да адкрыццяў і новаўвя­дзенняў. Інакш немагчыма ­стаць сучасным паспяховым настаўнікам! На­прыклад, я стараюся шукаць цікавыя факты, якія тычацца майго прадмета ці проста розных сфер жыцця. Ніколі не ведаеш, што і калі спатрэбіцца на ўроку, каб прыцягнуць увагу дзяцей. Для мяне гэта стала вялікім стымулам да самаразвіцця.

Вікторыя Дзмітрыеўна задаволена тым, што зараз ёй удаецца зацікаўлі­ваць вучняў, знаходзіць з імі агульную мову. Пакуль яна працавала ў асноўным з малодшымі школьнікамі, выкладала англійскую мову ў 3-х і 4-х класах. Маладая нас­таўніца рада, што набіраецца вопыту менавіта з вучнямі пачатковых класаў. Яна разумее: прыйдзе час, калі давядзецца працаваць і са старшакласнікамі, але хочацца, каб на той момант было ўжо больш вопыту і ўпэўненасці. Безумоўна, заваяваць аўтарытэт у старшакласнікаў будзе больш складана. Аднак няпростыя задачы не палохаюць, а наадварот, выкліка­юць цікавасць.

— У рабоце з малодшымі школьнікамі таксама нямала асаблівасцей, — расказвае В.Д.Кулікоўская. — Было нечакана, што ім цікава ведаць пра мяне як мага больш. На ўроках яны з самага пачатку слухалі мяне і стараліся працаваць. А на перапынках падыходзілі з пытаннямі, як мяне знайсці ў сацыяльных сетках, пад якім імем я там зарэгістравана. Я і не думала, што гэты бок майго жыцця можа цікавіць вучняў 3—4 класаў.

Аднак падобныя сітуацыі прымусілі задумацца над тым, што прафесія педагога абавязвае трымаць планку ва ўсім. Вікторыя Дзмітрыеўна пераканалася: на старонках у сацыяльных сетках маладым спецыялістам ды і ўсім настаўнікам варта пільна сачыць за сваім кантэнтам. У наш час імідж у многім пачынаецца ў інтэрнэце. Таму асабістае жыццё лепш пакінуць за кадрам і не выстаўляць напаказ. І дрэнных прыкладаў незнарок, вядома ж, педагогі падаваць не павінны. Неабходна быць у першую чаргу патрабавальным да сябе, а не да вучняў! Гэта правіла нумар адзін!

Дзякуючы чаму маладая настаўніца знайшла агульную мову з дзецьмі? Вікторыя Дзмітрыеўна адзначае, што агульнага рэцэпта поспеху ў гэтай важнай справе для яе не існуе, да кожнага трэба падыходзіць індывідуальна. Важна навучыцца арыентавацца ў сітуацыі, каб адчуваць, дзе трэба быць больш строгай, а дзе не варта займаць такую пазіцыю. З дзецьмі ўстанаўлівае добразычлівыя, сяброўскія адносіны, каб яны давяралі, былі адкрытымі і гатовымі ісці за ёй.

— Я стараюся быць уважлівай да кожнага дзіцяці, пры ўзнікненні нейкіх цяжкасцей адразу ж спрабую разабрацца, у чым іх прычына, — дзеліцца сваім падыходам В.Д.Кулікоўская. —  Многае, на­прыклад, залежыць ад калектыву. Нярэдка бывае так, што ў вучня ёсць задаткі, але з-за праблем з аднакласнікамі ён адчувае сябе няўпэўнена і не праяўляе актыўнасці. У выніку, калі своечасова не ўмяшацца ў такую сітуацыю, дзіця можа замкнуцца ў сабе і стаць непаспяховым. Мне вельмі важна, каб на маіх уроках усім было і камфортна, і цікава! Толькі пры такіх умовах можна чакаць поспехаў ад навучэнцаў.

Справядлівая крытыка — на карысць

Свае першыя прафесійныя крокі Вікторыя Дзмітрыеўна робіць пад мудрым кіраўніцтвам калег. Маладога спецыяліста замацавалі за вопытным педагогам Людмілай Уладзіміраўнай Тарасавай. Акрамя таго, у любы момант яна мае магчымасць звярнуцца па дапамогу ці параду да кіраўніка метадычнага аб’яднання нас­таўнікаў замежнай мовы Антаніны Іосіфаўны Маньчак. В.Д.Кулікоўская карыстаецца магчымасцю пераймаць вопыт. Так, часам яна сама просіць наведаць яе ўрок, асабліва калі ўпершыню прымяняе нешта новае і хоча адразу зразумець, ці правільна ўсё арганізавана, што можна падка­рэкціраваць.

— Калі ў мяне ёсць сумненні, ці правільна я пабудавала ўрок, наколькі эфектыўныя практыкаванні падабрала, запрашаю да сябе вопытных калег, — расказвае В.Д.Кулікоўская. — Баяцца крытыкі не варта. Канструктыўныя, справядлівыя заўвагі дапамогуць хутка разабрацца і пазбегнуць памылак. Такім чынам я, не губляючы часу на ўласныя спробы, высветліла, якія прыёмы даюць добры эфект, а ад якіх лепш адмовіцца ці прымяняць нячаста, бо яны займаюць шмат часу ці значна ўступаюць іншым па канчатковым выніку.

Маладая настаўніца падкрэслівае, што дробязей у педагогіцы не бывае, таму навічкам не трэба саромецца задаваць любыя пытанні. Нават з праверкай сшыткаў у першы час ёй хацелася падстрахавацца. Таму прасіла калег паглядзець, ці ўсё зрабіла правільна. Гэта таксама дапамагло хутчэй набіць руку. Цяпер праверка сшыткаў займае значна менш часу, і ніякіх заўваг калегі ёй ужо даволі даўно не робяць. Ды і сам працэс не падаецца такім складаным і доўгім, як спачатку.

Вікторыі Дзмітрыеўне вельмі падабаецца, што, дзякуючы калегам, іх парадам і станоўчым адносінам, наладжанай узаемадапамозе, спраўляцца з любымі цяжкасцямі ўдаецца лягчэй і хутчэй.

— У такой сітуацыі працаваць і псіхалагічна лягчэй! — дзеліцца ўражаннямі маладая настаўніца. — І гэта адзін з момантаў, дзякуючы якім я штодня іду на работу спакойна і з радасцю. Калі нешта і атрымліваецца пакуль не так, мне ніхто ніколі не кажа строга: “Чаму цябе чатыры гады вучылі ва ўніверсітэце!” Мне падабаецца вучыць дзяцей, я люблю свой прадмет, а калегі заўсёды гатовы падставіць плячо! Дзякуючы спалучэнню ўсіх гэтых важных момантаў, я люблю сваю работу і далей хачу працаваць у роднай школе.

Творчай, крэатыўнай дзяўчыне адразу прыйшлася па душы магчымасць не толькі выкладаць, але і прымаць ­удзел у разнастайных конкурсах. Так, сёлета яна з цікавасцю спрабавала свае сілы ў раённым конкурсе маладых спецыялістаў, а таксама ў школе ў рамках тыдня англійскай мовы ў конкурсе міні-праектаў. Збіраецца і далей займаць актыўную пазіцыю ва ўсім.

Рабіць урок эфектыўным і цікавым

Існуе мноства метадаў і прыёмаў работы на ўроку, і Вікторыі Дзмітрыеўне вельмі важна знайсці свае. Выбрала практычны падыход да асваення матэрыялу, пры якім замежная мова пачынае вывучацца не з абстрактных правіл, а з канкрэтных прык­ладаў маўлення як базы фарміравання ўмення іншамоўных зносін. Камунікатыўныя мэты навучання рэалізуе праз падачу цікавай дзецям інфармацыі; вывучэнне маўлення, граматыкі і лексікі ў адзінстве; інтэнсіўнае насычэнне ўрока разнастайнай прадметна-маўленчай дзейнасцю вучняў. Стараецца максімальна ўлічыць інтарэсы дзяцей, каб быць з імі, як гаворыцца, на адной хвалі. Вучням даспадобы казкі — і настаўніца стараецца гарманічна ўплесці іх у кантэкст урока.

— Мне падабаецца спалучаць цікавасць дзяцей з тым матэрыялам, які мы праходзім, з канчатковай мэтай урока, — расказвае В.Д.Кулікоўская. — Падчас тлумачэння новых правіл прыводжу да іх прыклады з казак. Так, калі вучні знаёмяцца з займеннікамі, можна выкарыстаць малюнак трохгаловага дракона. Пры вывучэнні дапаможных дзеясловаў гэты ж малюнак можна дапаўняць, дамалёўваючы да кожнай галавы полымя з неабходнымі словамі.

Таксама Вікторыі Дзмітрыеўне падабаецца арганізоўваць настольныя гульні. Праверыць дамашняе заданне ў цікавай форме ёй дапамагаюць віктарыны. А яшчэ даспадобы парная работа, якую заўсёды добра ўспрымаюць вучні. Таму нярэдка на ўроках яны спачатку працу­юць індывідуальна, а пасля — у парах, правяраючы веды адно аднаго.

Увогуле ж маладая настаўніца зразумела: на ўроку абавязкова павінен быць нейкі яркі, запамінальны элемент! Гэта могуць быць казка ці гульня, прэзентацыя ці мультфільм на замежнай мове… Усё гэта, вядома ж, павінна добра спалучацца з тэмай урока, працаваць на яе. Тады час пралятае хутка і цікава, а вынік радуе і педагога, і дзяцей!

Настаўніца стараецца, каб фізкультмінуткі таксама былі цікавымі і карыснымі адначасова і для здароўя, і для замацавання ведаў па прадмеце. Для гэтага ў яе ўжо ёсць адна з добрых вынаходак — сакрэтны канверт. У яго складаюцца словы і словазлучэнні па пэўнай тэме, напрыклад “Заняткі вясной” у 3 класе. Дзеці становяцца ў круг і адно за адным пад музыку выцягваюць з канверта карткі з заданнямі (гуляць у валейбол, плаваць і г.д.). Вучню неабходна рухамі паказаць тое, што напісана. Астатнія дзеці адгадваюць словы і робяць гэта, вядома ж, на англійскай мове.

Напрыканцы ўрока Вікторыя Дзмітрыеўна стараецца цікава правесці рэфлексію. Ёй важна, каб на гэтым этапе кожны вучань сам прааналізаваў, што ён зразумеў, а што — не, на які момант варта звярнуць больш увагі пры выкананні дамашняга задання. Адзін з правераных, эфектыўных варыянтаў рэфлексіі — “Фруктовае дрэва”. Дзеці бяруць розныя стыкеры ў форме груш, яблыкаў і іншых фруктаў і пішуць на іх, што ім спадабалася на ўроку, што выклікала цяжкасці. Затым адказы-стыкеры замацоўваюцца на дрэве. Дзецям падабаецца такі эфектны канец урока, а настаўніца можа адзначыць для сябе, што ёй удалося, а што варта змяніць.

— Важна, каб урок у выніку атрымаўся небанальным, меў свае адметнасці, — заключае маладая настаўніца. — Інакш дзеці губляюць цікавасць і механічна робяць тое, што ім гавораць, выключна дзеля таго, каб не атрымаць нізкую адзнаку. Але гэта не самая лепшая матывацыя для вучобы!

Таццяна ШЫМКО.