Яшчэ нядаўна здавалася, што гэтая праблема тычыцца толькі пэўных катэгорый насельніцтва, аднак сёння аб ёй ужо гавораць як аб рэальнай пагрозе для краіны. Прычым, на думку ўдзельнікаў Рэспубліканскага навукова-метыдычнага семінара “Прафілактыка распаўсюджвання і ўжывання наркатычных рэчываў непаўналетнімі”, які быў арганізаваны ўпраўленнем выхаваўчай і ідэалагічнай работы Нацыянальнага інстытута адукацыі, дастойны адказ на новыя выклікі часу можна даць толькі сумеснымі намаганнямі ўсяго нашага грамадства.
За апошнія тры гады ў сферы незаконнага абароту і ўжывання псіхаактыўных рэчываў адбыліся значныя змены. Сінтэтычныя наркотыкі новага пакалення з’яўляліся ва ўсім еўрапейскім рэгіёне з хуткасцю прыкладна два рэчывы ў тыдзень і да канца мінулага года занялі прыкладна 2/3 беларускага наркарынку. Пры гэтым супрацоўнікі праваахоўных органаў адзначаюць, што ў 2014—2015 гадах на тэрыторыі нашай краіны пачасціліся выпадкі вырабу курыльных сумесей, амфітаміну і іншых наркотыкаў у лабараторных умовах.
— Асноўную ролю ў інфармаванні спажыўцоў аб новых наркотыках і магчымасцях іх набыцця адыгрывае інтэрнэт, а электронныя сістэмы разлікаў зрабілі сам працэс куплі-продажу імклівым і абязлічаным, што ставарае пэўныя цяжкасці для нашай работы, — расказаў начальнік 2-га аддзела 1-га ўпраўлення Галоўнага ўпраўлення па наркакантролі і супрацьдзеянні гандлю людзьмі крымінальнай міліцыі Міністэрства ўнутраных спраў палкоўнік міліцыі Сяргей Анатольевіч Мялешчык. — Тым не менш на працягу мінулага года ўдалося раскрыць больш за 7 тысяч нарказлачынстваў, канфіскавана каля 400 кілаграмаў нелегальных псіхаактыўных рэчываў, знішчана больш за 150 тон наркаўтрымліваючых раслін.
Даступнасць інфармацыйнай прасторы абумовіла далучэнне да наркаспажывання грамадзян у больш раннім узросце. У выніку ў мінулым годзе адбылося 4-разовае павелічэнне колькасці выяўленых нарказлачынстваў, летась былі адзначаны 464 такія выпадкі. Сёлета, па выніках студзеня — лістапада, зарэгістравана 469 нарказлачынстваў, што на 15,2% перавысіла паказчык за аналагічны перыяд 2014 года. Аднак самае сумнае ў іншым: па стане на пачатак студзеня бягучага года на ўліку ў органах аховы здароўя і ўнутраных спраў знаходзіліся больш за 17 тысяч наркаспажыўцоў. І гэта толькі афіцыйная статыстыка. Як адзначаюць спецыялісты, з улікам нявыяўленых фактаў праблема мае намнога большыя маштабы.
— 28 снежня мінулага года быў прыняты Дэкрэт Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь № 6 “Аб неадкладных мерах па супрацьдзеянні незаконнаму абароту наркотыкаў”, які прадугледжвае ўзмацненне адказнасці за нарказлачынствы, — нагадаў Сяргей Мялешчык. — Так, максімальны тэрмін пазбаўлення свабоды за супрацьпраўныя дзеянні, звязаныя з распаўсюджваннем наркотыкаў, павялічаны да 15 гадоў, за незаконны наркаабарот у складзе арганізаванай групы і за выраб наркатычных рэчываў ва ўмовах лабараторый — да 20 гадоў, за незаконны збыт наркотыкаў, які пацягнуў за сабой смерць спажыўца па неасцярожнасці, — да 25 гадоў. Уведзена крымінальная адказнасць за незаконнае перамяшчэнне наркотыкаў праз дзяржаўную мяжу Беларусі ў рамках Мытнага саюза, адміністрацыйная адказнасць за з’яўленне ў грамадскім месцы ў стане наркатычнага ап’янення і пад уздзеяннем іншых адурманьваючых рэчываў. Узрост наступлення крымінальнай адказнасці за распаўсюджванне наркотыкаў зніжаны з 16 да 14 гадоў.
| Рэкамендацыі педагогу ў выпадку падазрэння, што падлетак ужывае наркотыкі * Пры першым кантакце мэтазгодна пазбягаць рэпрэсіўнай і асуджальнай тактыкі, па магчымасці трэба пераканаць дзіця ў неабходнасці звароту па медыцынскую дапамогу, расказаць аб варыянтах ананімнага лячэння, дзейнасці спецыялізаваных грамадскіх арганізацый. * Любая прапанова аб дапамозе падлетку павінна быць карэктнай і пажадана неназойлівай. * Падчас работы з падлеткам, які ўжывае псіхаактыўныя рэчывы, неабходна дакладна ведаць сітуацыю ў яго сям’і, магчымасці бацькоў уплываць на паводзіны свайго дзіцяці, мікрасацыяльную абстаноўку па месцы жыхарства. |
Адначасова прымаюцца іншыя меры, у прыватнасці, наладжаны больш строгі кантроль за паштовымі пераводамі і экспрэс-дастаўкамі, прадугледжана абавязковая ідэнтыфікацыя ўладальнікаў электронных кашалькоў, абмяжоўваецца доступ да інтэрнэт-рэсурсаў з пранаркатычным кантэнтам. Па ініцыятыве Міністэрства ўнутраных спраў ужо прыняты рашэнні аб спыненні дзейнасці 28 інтэрнэт-магазінаў і 13 сайтаў, праз якія распаўсюджваліся псіхаактыўныя рэчывы.
— Пакуль можна гаварыць толькі аб першых выніках, тым не менш трэба адзначыць, што яны станоўчыя, — працягнуў Сяргей Мялешчык. — У Беларусі зменшылася колькасць асоб, якім была неабходна тэрміновая медыцынская дапамога ў сувязі з перадазіроўкай, на 40% знізілася смяротнасць з прычыны атручэння наркарэчывамі, і, на нашу думку, гэтыя тэндэнцыі працягнуцца. Аднак праблема наркаманіі застанецца, і асабліва актуальнай яна будзе для непаўналетніх.
На працягу гэтага года тэмпы росту падлеткавай нарказлачыннасці паступова замаруджваюцца. Але гаварыць аб прынцыповым паляпшэнні сітуацыі па-ранейшаму не выпадае. За сёлетнія студзень — лістапад у крымінальных дзеяннях, звязаных з наркотыкамі, узялі ўдзел 320 непаўналетніх грамадзян краіны, 98 з іх былі затрыманы за збыт (для параўнання: за студзень — лістапад мінулага года — 63). Дарэчы, аналіз паказаў, што прыкладна трэцяя частка падлеткаў, якія былі задзейнічаны ў абароце наркотыкаў, раней ужо прыцягваліся да адказнасці за ўжыванне псіхаактыўных рэчываў. А каля 40% ад агульнай колькасці падлеткаў — удзельнікаў нарказлачынстваў знаходзіліся на ўліку ў інспекцыях па справах непаўналетніх.
— Для супрацьдзеяння распаўсюджванню наркаманіі важным з’яўляецца ранняе выяўленне спажыўцоў, — адзначае старшы інспектар па асаблівых даручэннях аддзела арганізацыі работы інспекцый па справах непаўналетніх упраўлення прафілактыкі Галоўнага ўпраўлення аховы правапарадку і прафілактыкі Міністэрства ўнутраных спраў падпалкоўнік міліцыі Дзяніс Уладзіміравіч Галаванаў. — Таму ў лістападзе мінулага года міністэрствамі ўнутраных спраў, адукацыі і аховы здароўя быў распрацаваны комплекс мерапрыемстваў па папярэджванні ўжывання алкаголю і наркатычных рэчываў сярод школьнікаў і моладзі, які прадугледжвае правядзенне супрацоўнікамі міліцыі ва ўстановах адукацыі тэматычных бацькоўскіх сходаў, а таксама вучэбных семінараў для педагогаў і бацькоў па тактыцы выяўлення падлеткаў, якія знаходзяцца ў стане наркатычнага ап’янення ці ўжываюць наркотыкі.
Для дэманстрацыі ва ўстановах адукацыі вырабляюцца прафілактычныя відэафільмы і інфармацыйныя лістоўкі, сумесна з Міністэрствам адукацыі вызначаны пералік матэрыялаў, рэкамендаваных да размяшчэння на стэндах “Куток прававых ведаў”. Пры падтрымцы рэктараў устаноў вышэйшай адукацыі ствараюцца і дзейнічаюць антынаркатычныя маладзёжныя студэнцкія атрады. Да таго ж сталі традыцыйнымі прафілактычныя мерапрыемствы і акцыя “СТОП-СПАЙС”, у рамках якой ідзе растлумачальная работа з бацькамі аб магчымасцях абмежавання доступу іх дзяцей з дамашніх камп’ютараў і мабільных тэлефонаў да інтэрнэт-сайтаў шляхам пісьмовага звароту да правайдараў.
— З мэтай павышэння эфектыўнасці работы з непаўналетнімі Міністэрствам унутраных спраў сумесна з міністэрствамі адукацыі і аховы здароўя, Генпракуратурай, аблвыканкамамі і Мінгарвыканкамам падрыхтаваны і накіраваны на разгляд Палаты прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу прапановы па змяненнях і дапаўненнях у Закон “Аб асновах сістэмы прафілактыкі безнагляднасці і правапарушэнняў непаўналетніх”, — паведаміў Дзяніс Галаванаў. — Прыняцце законапраекта дазволіць сістэматызаваць дзейнасць суб’ектаў прафілактыкі праз карэкціроўку парадку індывідуальнай работы з непаўналетнімі і канкрэтызаваць падставы для яе правядзення. У выніку асноўная ўвага будзе сканцэнтравана на падлетках, схільных да найбольш сур’ёзных правапарушэнняў.
Прычын, па якіх падлетак пачынае ўжываць наркотыкі, можа быць шмат, напрыклад, праблемы ў сям’і ці ў навучальнай установе, спробы нейтралізаваць адмоўныя эмоцыі, імкненне прадэманстраваць сваю “даросласць”, жаданне адпавядаць звычкам групы аднагодкаў, простая цікавасць. Што ж да наступстваў, то яны бываюць аднолькавымі: раўнадушша да сябе і сваёй будучыні, страта сацыяльных сувязей, рызыка стаць на крымінальны шлях, верагоднасць захворванняў на ВІЧ і гепатыт, аслабленне імунітэту і ўсіх функцый арганізма, смерць — у тым ліку з прычыны перадазіроўкі ці самагубства.
— Заўсёды неабходна памятаць: нават аднаразовы прыём наркотыку вядзе да таго, што без псіхаактыўнага рэчыва ўжо не можа функцыянаваць наш мозг, і аднаго разу бывае дастаткова, каб сфарміравалася цяжкая хвароба, — падкрэсліла вядучы навуковы супрацоўнік навуковага аддзела псіхічных і паводзінскіх расстройстваў Рэспубліканскага навукова-практычнага цэнтра псіхічнага здароўя кандыдат медыцынскіх навук Інеса Віктараўна Грыгор’ева. — Пры гэтым спажыўцам наркотыкаў патрабуецца працяглае лячэнне, і займацца ім павінны толькі прафесіяналы. Бацькам ці сваякам падлетка ні ў якім разе нельга думаць, што яны змогуць справіцца з праблемай самастойна.
Вынікі лячэння залежаць ад шэрагу фактараў, але не ў апошнюю чаргу — ад часу пачатку аказання спецыялізаванай медыцынскай дапамогі. Адпаведна, нялішне ведаць прыметы ўжывання наркотыкаў. Гэта пачырваненне скуры і бялкоў вачэй, звужэнне ці, наадварот, расшырэнне зрэнак, адсутны позірк, сухасць валасоў і ацяканне рук, сутуласць паставы, расцягнутае і невыразнае маўленне, замаруджаныя і нязграбныя рухі пры адсутнасці паху алкаголю, пастаянны кашаль, павышанае слёзавыдзяленне, хрыплы голас.
Таксама бацькам і настаўнікам неабходна звяртаць увагу на ўскосныя прыметы наркаспажывання. Гаворка аб зніжэнні інтарэсу падлетка да вучобы і звычайных захапленняў, эмацыянальна халодных адносінах да навакольных і скрытнасці, нематываванай раздражнёнасці і эпізодах агрэсіі, якія змяняюцца перыядамі ненатуральнай дабрадушнасці, млоснасці і рвоце, рэзкіх скачках апетыту. Павінна насцярожваць, калі падлетак часта і без тлумачэнняў сыходзіць з дому, калі з’яўляецца кампанія з асоб старэйшага ўзросту, калі ў непаўналетняга ёсць наяўныя грашовыя сродкі невядомага паходжання, калі праяўляецца імкненне пазычыць грошы ці адабраць іх у больш слабых, павышаны інтарэс да дзяцей з забяспечаных сем’яў. Сярод небяспечных ускосных прымет і наяўнасць слядоў ад ін’екцый на руках, знаходжанне шпрыцаў, іголак, невялікіх бутэлечак ад лекаў, пакецікаў з цэлафану ці фольгі.
— Для пацвярджэння схільнасці да ўжывання наркотыкаў ёсць шмат варыянтаў, скажам, некалькі гадоў назад быў распрацаваны апытальнік “Рызыка хімічнай залежнасці”, — адзначыла дацэнт кафедры псіхалогіі і педагагічнага майстэрства Рэспубліканскага інстытута вышэйшай школы Вікторыя Аляксандраўна Хрыптовіч. — Аднак у дадзеным выпадку нельга скідваць з рахунку і такія метады выяўлення, як назіранне і гутарка з дзецьмі класнага кіраўніка ці псіхолага навучальнай установы. Пры гэтым галоўныя задачы ў плане прафілактыкі — папулярызацыя здаровага ладу жыцця, фарміраванне жыццёвых навыкаў, сацыяльных і прафесійных кампетэнцый, дзякуючы чаму ў дзяцей і падлеткаў выпрацоўваюцца асабістыя негатыўныя адносіны да псіхаактыўных рэчываў.
Як падкрэсліла метадыст упраўлення выхаваўчай і ідэалагічнай работы Нацыянальнага інстытута адукацыі Тамара Пятроўна Елісеева, распрацавана праграмна-метадычнае забеспячэнне выхавання культуры здаровага ладу жыцця ў школе, прафілактыкі ўжывання псіхаактыўных рэчываў, падрыхтаваны вучэбныя праграмы факультатыўных заняткаў “Мы — самі” для вучняў 5—8, “Культура здаровага ладу жыцця” для вучняў 9 (10) і “Падрыхтоўка валанцёраў да рэалізацыі падыходаў “роўны навучае роўнага” для вучняў 9 (10, 11) класаў. І, дарэчы, укараненне апошняга падыходу ў практыку ў наш час мае асаблівае значэнне.
— Не сакрэт, што з-за натуральных забарон доўгага сядзення за камп’ютарам, гульняў з запалкамі ці прыходаў дадому ў позні час у значнай часткі падлеткаў вобраз дарослага чалавека асацыіруецца са словам “нельга”, — заўважыла намеснік дырэктара па выхаваўчай рабоце сярэдняй школы № 208 Мінска Вольга Леанідаўна Паршына. — Таму падлеткі крыху аддаляюцца ад сваіх бацькоў і ўспрымаюць іх гутаркі аб негатыўных наступствах ужывання наркотыкаў і неабходнасці весці здаровы лад жыцця з пэўнай доляй скепсісу.
Аддаленню спрыяе і тая акалічнасць, што цяперашнія бацькі і дзеці маюць розны сацыяльны вопыт, асабліва ў плане карыстання сучаснымі інфармацыйнымі тэхналогіямі. Вось чаму сённяшні школьнік у першую чаргу прыслухоўваецца да сваіх аднагодкаў, і гэтым трэба карыстацца. У рамках рэалізацыі праекта “роўны навучае роўнага” вядзецца падрыхтоўка падлеткаў-валанцёраў, якія затым праводзяць прафілактычныя заняткі ў групах равеснікаў.
— Тэма распаўсюджвання псіхаактыўных рэчываў застаецца вострай для ўсяго свету, і, на жаль, гэтая бяда не абмінула нашу краіну, — адзначыла намеснік дырэктара Нацыянальнага інстытута адукацыі па навукова-даследчай рабоце доктар педагагічных навук Людміла Андрэеўна Худэнка. — Таму для вырашэння праблемы неабходна задзейнічаць усе рэсурсы і рабіць асноўную стаўку на прафілактыку. Аднак пры гэтым нельга забываць, што кожнае дзіця індывідуальнае і ўнікальнае. І што кожнае дзіця заўсёды патрабуе асаблівага падыходу.
Сяргей ГРЫБ.
Фота Алега ІГНАТОВІЧА.
