Паэт і мастак Лена ЗІНСКІ: “Гэта вельмі цікава і спакусліва — пісаць пра горад як пра чалавека…”

Сённяшняя госця нашай газеты, нягледзячы на свой малады ўзрост, паспела ўжо шмат павандраваць па свеце і па-ранейшаму працягвае гэтыя вандроўкі, якія потым пачынаюць жыць другім жыццём — жыццём створаных ёй літаратурных тэкстаў-падарожжаў. Яна глыбока пераканана, што чытанне — гэта заўсёды падарожжа. Вось і яе зборнік вершаў і эсэ “Полюса”, які зусім нядаўна выйшаў у сталічным выдавецтве “Галіяфы”, выразна адлюстроўвае розныя каардынаты яе жыцця: Лондан, куды выправілася яна як у белы свет, калі яшчэ вучылася ў Мінскім дзяржаўным лінгвістычным універсітэце, і дзе “асела” на доўгія 8 з паловай гадоў; Нью-Джэрсі, адкуль родам яе муж; Францыя, дзе знаходзіцца “рукатворнае” возера Сент-Круа, якое ў паэме “Вердонское ущелье” яна параўноўвае з сямейным шчасцем; грэчаская Рыўера, дзе расце іх 18-месячны сын; горад дзяцінства і юнацтва ды ўрэшце ўсяго жыцця — Мінск. Дарэчы, “Полюса” — гэта яе другі аўтарскі зборнік, у 2013 годзе ў Маскве выйшла кніга “Записки в пути”. Друкавалася ў розных літаратурных выданнях, у тым ліку аўтарытэтнай расійскай “Литературной газете”. З’яўляецца лаўрэатам ХІ Міжнароднага фестывалю рускай паэзіі “Пушкин в Британии”. Неўзабаве павінна пабачыць свет яе кніга для дзяцей “Детский сад для букварят, или Азбука в стихах”.

Яшчэ наша сённяшняя госця малюе. Былі персанальныя выставы ў Мінску і Віцебску, уласнымі ілюстрацыямі аздобіла ўжо згаданы зборнік “Полюса”.

А яшчэ і, можа быць, найперш яна — Пералётная птушка. З сямейства Натхнёных. І з асяроддзем пражывання — Свет мастацтва і культуры. Такую яе “візітоўку” знаходзім мы на створаным ёй жа сайце “Пералётная птушка”, і гэта, прынамсі, інтрыгуе… Асабліва — у Год малой радзімы, бо на сваю малую радзіму пералётныя птушкі заўжды вяртаюцца…

Словам, знаёмцеся: паэт і мастак Лена Зінскі. Наш карэспандэнт пабываў на творчым вечары Лены, які днямі адбыўся ў Нацыянальным гістарычным музеі Рэспублікі Беларусь. А перад імпрэзай задаў ёй шэраг пытанняў.

— Лена, ці адчуваеце вы сябе чалавекам свету? І ці можна нават сказаць, што Мінск, месца вашага нараджэння і горад дзяцінства ды юнацтва, за гады шматлікіх вандровак-пералётаў па свеце ператварыўся для вас з проста радзімы ў малую радзіму?

— Шчыра кажучы, не вельмі разумею, па якім прынцыпе размяжоўваюць гэтыя паняцці — “проста радзіма” і “малая радзіма”. Я лічу, што радзіма адна. І яна ў мяне — Мінск, мой родны горад, у які я заўсёды адкуль бы там ні было буду вяртацца. Тут мае карані, тут усё маё, гэта мой горад… У той жа час, я думаю, можна быць чалавекам свету, але пры гэтым ніколі не забывацца, што ты родам з Беларусі, і лічыць сваёй Радзімай менавіта яе.

— Як вас занесла на Туманны Альбіён?

— Спачатку ўсё было амаль выпадкова. Калі я вучылася на 2 курсе лінгвістычнага ўніверсітэта, аднакурсніца прапанавала мне і яшчэ адной дзяўчыне з’ездзіць летам у Лондан, і мы ўтрох паспяхова туды з’ездзілі. Падчас той паездкі да мяне ўпершыню прыйшло разуменне, што замежная мова сама па сабе — гэта яшчэ не прафесія, што калі ты хочаш дасягнуць сапраўднага поспеху, табе абавязкова трэба вучыцца нечаму яшчэ. Вярнулася ў Мінск, а праз нейкі час, пазычыўшы грошы ў сяброўкі, узяла білет на самалёт і зноў паляцела ў Вялікабрытанію.

— Так проста гучыць, як быццам сесці ў Мінску ў маршрутку і паехаць у які-небудзь Лагойск ці Вілейку…

— На самай справе, мне было вельмі цяжка адважыцца на тое, каб пераехаць туды на працяглы час. Каб доўга не тлумачыць, як і чаму ўсё адбылося, проста зацытую невялікі ўрывак са сваёй кнігі і чытач усё зразумее.

“Не имея ни малейшего представления, в каком направлении будет развиваться моя жизнь, я расставалась с Минском в сердцах. За душой не было ни гроша (только стихи), а двадцатилетнее сердце — разбито. Кто-то существенно старше расколол его о камень горькой реальности, за что ему — низкий поклон. Я погоревала-поплакала, а потом перевелась на заочное отделение лингвистического университета, неизвестно как собрала документы на визу и взяла билет на самолет. Я не ехала его возвращать. Напротив, я поменяла телефон, чтобы и он не мог меня найти.

За неделю до переезда в Лондон мама отправила меня за благословением к батюшке местного кафедрального собора. Пропостившись трое суток, я попросила благословения в дальний путь прямо после исповеди. Батюшка поинтересовался, куда и зачем я совершаю путешествие.

— В Англию, — говорю бодро, не скрываю радости. — Учиться!

— В Англию? — сухо переспросил старик в рясе и задумался. — В Англию не благословлю. Это потерянная страна. Там забыли о Боге.

Почесал бороду и отправил меня восвояси. И я уехала”.

— І ці доўга вам давялося там “шукаць сябе”?

— Дастаткова доўга і цяжка. Дакладней, цяжка было, пакуль я не атрымала там адукацыю, бо ўвесь час трэба было неяк круціцца… Потым ужо, калі я атрымала адукацыю ў сферы грамадскіх камунікацый і работу з неблагім прыбыткам, паступова ўсё стала на свае месцы, у тым ліку ў сямейным плане. Там я пазнаёмілася са сваім мужам — амерыканцам з беларускімі каранямі… Мне, дарэчы, вельмі падабаецца гэта падкрэсліваць, тым больш пра гэта нам, і мне, і нават яму, да апошняга часу было невядома.

— Як так?

— Мой муж думаў, што ў яго польскія карані. А калі я была цяжарнай, свякруха палезла ў так званы hope chest (гэта такі куфэрак, у якім жанчыны ў ЗША захоўваюць памятныя рэчы, звязаныя з сям’ёй і родам; у нашых бабулек таксама яны былі) і знайшла там пасведчанне аб смерці дзеда свайго мужа, якога, як высветлілася, звалі Аляксандр. Тады праз інтэрнэт мы і даведаліся, што ён у 1898 годзе эмігрыраваў у Амерыку з Кобрына. Сына мы таксама назвалі Аляксандрам.

— А наогул, калі яшчэ на момант вярнуцца назад, у ваш, скажам так, адаптацыйны перыяд у Лондане, ці складана было асвойвацца там у ментальным, душэўным, духоўным сэнсах? Пагружэнне ў малазнаёмую для вас краіну, чужы менталітэт, чужую культуру — усё гэта вас прымушала сыходзіць у сябе ці, наадварот, адкрывацца свету?

— Разумееце, Лондан — гэта ўсё-такі вельмі асаблівы горад па той прычыне, што там на самай справе проста неверагодная канцэнтрацыя самых розных жыццёвых лёсаў, самых розных бэкграўндаў, рэлігій, перакананняў і г.д. І, апынаючыся там, ты так ці інакш з усім гэтым знаёмішся, усё гэта прапускаеш праз сябе, пачынаеш сябраваць з абсалютна рознымі людзьмі — і ўсё было б нічога, але раптам ты пачынаеш адчуваць, як з-пад тваіх ног сыходзіць твая мяккая і знаёмая табе з дзяцінства падушка бяспекі, тыя твае кіты, на якіх ты трывала стаяла шмат гадоў. У нейкі момант з’яўляецца нават адчуванне зрушанай, паламанай рэальнасці. Ты спачатку інстынктыўна адпрэчваеш гэтую рэальнасць, але ўсё-такі з цягам часу яе прымаеш, бо неяк жа трэба жыць у ёй. І тады ты ўжо нават на сябе, ранейшую, пачынаеш глядзець інакш… Наогул, я лічу, што гэты вопыт знаёмства з рознымі краінамі (не толькі з Англіяй) — для мяне адзін з самых каштоўных падарункаў лёсу. Бо для чалавека, які піша, спрабуе ствараць літаратуру, гэта вельмі важна — умець глядзець на свет і на сябе з розных пунктаў.

— Тады і пагаворым крыху пра паэзію. Што яна для вас? Сэнс і спосаб існавання? Хобі, якое дазваляе адарвацца ў паэтычных фантазіях ад паўсядзённасці, побыту, руціны? Сродак творчай, эстэтычнай самарэалізацыі? Квіток у пэўную культурніцкую тусоўку?

— Мабыць, нічога з таго, што вы пералічылі, для мяне не падыдзе. І ўжо дакладна паэзія для мяне не для тусоўкі! (Усміхаецца.) Бадай, я нават не змагу патлумачыць празаічнымі словамі, што для мяне паэзія. Хіба што так: гэта тое, без чаго я не магу жыць… А ўвогуле, я думаю, што многія мае паэтычныя радкі адказваюць на ваша пытанне.

— На заснаваным вамі сайце “Пералётная птушка” вы цытуеце старажытнагрэчаскага паэта Сіманіда Кеоскага, які казаў: “Жывапіс — гэта паэзія, якая маўчыць, а паэзія — гэта жывапіс, які гучыць…”

— Так, гэта маё любімае выказванне. Я, сапраўды, вельмі люблю, калі ў жывапісе ёсць паэзія, эмоцыя (абстрактны жывапіс — гэта наогул эмоцыя ў чыстым выглядзе), і калі ў паэзіі ёсць жывапіс, візуальнасць, прамаляванасць паэтычных вобразаў.

— Ці адносіце вы сябе, сваю творчасць да якой-небудзь канкрэтнай паэтычнай традыцыі, напрыклад, рускай паэзіі сярэбранага веку, еўрапейскага постмадэрну і інш.?

— Не ведаю… Я наогул люблю эксперыментаваць і ў паэзіі, і ў выяўленчым мастацтве. І думаю, што запіхваць сябе ў нейкую скрыначку ў творчасці — гэта дрэнна. Бо, калі разабрацца, сапраўды, усё ўжо напісана, і, напрыклад, сярэбраны век у рускай паэзіі, пра які вы згадалі, на тое і быў сярэбраным, што да яго ўжо быў залаты. Я думаю, што нешта новае можна знайсці толькі ў самім сабе, толькі калі ісці да самога сябе, калі спаборнічаць не з некім іншым — ці з класікаў, ці з сучаснікаў, а з самім сабой. Вось менавіта гэта — не саджаць сябе ў нейкія там скрыначкі, а спрабаваць вылезці з іх, спрабаваць штораз пераадольваць сябе тую, кім ты была да гэтага.

— Але ж пры гэтым вам важна быць пачутай іншымі? Вось вы выдаяце зборнікі, друкуецеся ў розных выданнях, вашы вершы можна знайсці на партале stihi.ru…

— Быць пачутай іншымі насамрэч хочацца. Але хочацца не славы як такой, не нейкага там шырокага прызнання, не таго, каб цябе пазнавалі на вуліцы. Не, зусім не. Хочацца, каб да таго, што ты пішаш, людзі ставіліся сур’ёзна. А для гэтага, безумоўна, трэба, каб яны маглі цябе недзе пачытаць. І гэта, здаецца, натуральна для любога творцы — хацець, каб цябе пачулі іншыя, калі ты ўжо, даруйце, дастаў і сам сябе, і ўсіх дома са сваімі вершамі… Памятаю, я яшчэ з дзяцінства сваімі вершамі бясконца надакучвала бацькам. Прыйду да іх у пакой, маўляў, а давайце я вам пачытаю, што сёння напісала, і пачынаю чытаць… А тата спачатку слухае-слухае, а потым засынае! І мама яго ў плячо штурхае, каб не спаў, а слухаў. (Смяецца.) А, дарэчы, наконт stihi.ru я нават шкадую, што туды выклала свае вершы, напісаныя яшчэ ў 2013—2014 гадах. Іх цяпер адтуль, каб і хацела, не выдаліць!

— Але якраз на гэтым літаратурным партале я знайшоў у вас адзін верш з такой цудоўнай, мне здаецца, канцоўкай: “С тобою — замерзаю. Без тебя — душно”. Гэты верш там аднесены ў разрад любоўнай лірыкі. Але мне здаецца, што ў вашым выпадку гэтыя радкі можна было б па-філасофску спраецыраваць не толькі на чалавека, а, напрыклад, і на пэўны горад, калі хочаце, нават на краіну…

— Усё правільна! Той ці іншы горад можа ўвогуле быць каханкам! Напрыклад, той жа Амстэрдам — ну хіба не каханак? Гэта вельмі цікава і спакусліва — пісаць пра горад як пра чалавека.

— Лена, наколькі разумею, вы ўвесь час жывяце, як кажуць, на чамаданах… Які маст-хэв вы заўсёды абавязкова бераце з сабой у далёкія паездкі? Магчыма, якую-небудзь дарагую для вас кнігу, ікону, памятны фотаздымак, урэшце, маленькага плюшавага мішку, які з дзяцінства прыносіць вам удачу?

— Ой, я зараз вас засмучу! Таблеткі ад галавы бяру! Без іх нікуды… (Смяецца.) А калі сур’ёзна, то няма ў мяне ніякага талісмана. Галоўнае — не забыць саму сябе.

Мікола ЧЭМЕР.
Фота аўтара.