Вучэбны прадмет “Чалавек і свет” у пачатковай школе складаны, але цікавы і пазнавальны. І для таго, каб цікавасць у дзяцей да яго не згасла, неабходна зрабіць урокі займальнымі і творчымі.
Вялікі аб’ём інфармацыі, няўменне працаваць з ёй і недастатковая колькасць нагляднасці — праблемы, з якімі сутыкаюцца вучні і якія становяцца прычынай зніжэння іх вучэбнай матывацыі. У вырашэнні гэтага пытання на дапамогу педагогу прыходзяць сучасныя тэхнічныя сродкі (камп’ютар, медыяпраектар, інтэрактыўная дошка). Аптымальнай формай, якая эфектыўна развівае і падтрымлівае вучэбную матывацыю, з’яўляюцца медыягульні. Чаму медыягульня? Яе асновай з’яўляецца нагляднасць (малюнкі, схемы, табліцы, кластары), якая садзейнічае павышэнню вучэбнай матывацыі і цікавасці да вывучэння прадмета.
Для эфектыўнага выкарыстання медыягульняў на ўроках “Чалавек і свет” неабходна стварыць пэўныя ўмовы для гэтага ў 2—3-х класах, сістэматызаваць медыягульні ў залежнасці ад мэт і асаблівасцей іх прымянення на розных этапах вывучэння пэўнай тэмы, прааналізаваць дынаміку ўзроўню развіцця вучэбнай матывацыі па прадмеце па такіх крытэрыях, як колькасць навучэнцаў — удзельнікаў розных конкурсаў, у тым ліку конкурсу даследчых работ, узровень якасці ведаў па прадмеце, рэйтынг прадмета “Чалавек і свет” сярод іншых вучэбных прадметаў.
Матывацыя вучняў пачатковай школы павышаецца пры ўцягванні ў гульнявую дзейнасць, калі дзіця само шукае рашэнне праблемы і пры гэтым ствараецца сітуацыя поспеху. Чаму я выбрала медыягульні? Па-першае, выкарыстанне гульняў на ўроках павышае вучэбную матывацыю да вывучэння прадмета. Па-другое, разнастайнасць відаў гульняў дазваляе выкарыстоўваць іх на розных этапах урока. Па-трэцяе, асаблівасць гэтых гульняў у тым, што яны складаюцца з вялікай колькасці ілюстрацый, схем, табліц, што садзейнічае візуалізацыі адукацыйнага працэсу, развівае ўменне працаваць з рознымі крыніцамі інфармацыі на ўроку.
Актыўнае выкарыстанне медыягульняў эфектыўна пачынаць у 2—3-х класах, паколькі ў гэты перыяд вывучэнне матэрыялу пачынае выклікаць цяжкасці, зніжаецца вучэбная матывацыя дзяцей. Медыягульня становіцца для педагога эфектыўным сродкам вырашэння дыдактычных задач на розных этапах урока.
Для эфектыўнага прымянення гэтых гульняў на ўроку трэба стварыць пэўныя ўмовы (напрыклад, распрацаваць эмблемы кожнай гульні). Перад пачаткам урока эмблема размяшчаецца на класнай дошцы, каб навучэнцы маглі сарыентавацца, якая гульня будзе на ўроку. Акрамя таго, размяшчаецца плакат з умоўнымі абазначэннямі, якія ўказваюць, індывідуальная ці групавая форма гульні будзе выкарыстоўвацца на ўроку. Гэта дазваляе дзецям настроіцца на гульню, успомніць яе правілы. Варта адзначыць, што неэфектыўна выкарыстоўваць на ўроку некалькі медыягульняў аднаго віду. Навучэнцам становіцца нецікава, і заняткі ператвараюцца для іх у руціну, а працяглая работа медыяпраектара прыводзіць да эмацыянальнай і фізічнай стомленасці дзяцей. Разгледзім прыклады прымянення медыягульняў на розных этапах урока.
Асноўная мэта матывацыйнага этапу — забеспячэнне вучэбнай матывацыі, уключэнне навучэнцаў у сумесную дзейнасць. Для гэтага выкарыстоўваюцца медыягульні “Хто я?”, “Зашыфраваны малюнак”, “Верыфікатар”.
Што тычыцца вынікаў работы ў гэтым напрамку, адзначу, што мае вучні актыўна ўдзельнічаюць у пазаўрочнай дзейнасці, звязанай з прадметам “Чалавек і свет”, у рэспубліканскім конкурсе “Пчолка”, дзе ў іх павышаецца якасць выканання конкурсных заданняў. Пачынаючы з 2 класа дзеці ўдзельнічаюць у конкурсе даследчых работ сярод навучэнцаў пачатковых класаў у рамках установы адукацыі. Адзначаецца станоўчая дынаміка актыўнасці ўдзелу ў алімпіядах па прадмеце “Чалавек і свет” і ў цэлым павышаецца ўзровень якасці ведаў па прадмеце. На працягу 3 гадоў сумесна з педагогам-псіхолагам нашай установы праводзілася анкетаванне “Мой любімы прадмет у школе”. Многія мае вучні лічаць прадмет “Чалавек і свет” любімым і практычна ўсе хочуць, каб медыягульні былі на кожным уроку, бо яны дапамагаюць засвоіць матэрыял.
***
Медыягульня “Хто я?” — гэта гульня-загадка. Сутнасць гульні: на экране паступова з’яўляюцца пяць малюнкаў-падказак, якія дапамагаюць навучэнцам раскрыць вучэбную задачу ўрока. Напрыклад, на ўроку па тэме “Рыбы” (2 клас) спачатку аб’яўляецца тэма. Затым на экране з’яўляюцца выявы воднай паверхні, плаўнікоў, жабраў, водарасцей, акварыума. Па гэтых выявах вучні вызначаюць, што на ўроку яны азнаёмяцца з месцам пражывання (водная паверхня), часткамі цела рыб (плаўнікі), з тым, як яны прыстасаваліся да жыцця ў вадзе (жабры), з відамі харчавання (водарасці), са спосабамі назірання за іх жыццём (акварыум). Таксама гэтую гульню можна выкарыстоўваць пры вывучэнні ў 2 класе такіх тэм, як “Харчаванне і здароўе”, “Эканоміка сям’і”. У 3 класе гульня “Хто я?” выкарыстоўваецца на ўроках па тэме “Прыродная супольнасць” (лес, вадаём, балота, луг). Такім чынам, медыягульня “Хто я?” дазваляе навучэнцам самастойна сфармуляваць задачы ўрока, а ў канцы прааналізаваць, ці ўсе яны выкананы.
Медыягульня “Зашыфраваны малюнак” дае магчымасць вучням вызначыць аб’ект вывучэння на ўроку. Правілы гульні: на экране з’яўляецца схаваны малюнак. Затым кожныя 10 секунд адкрываюцца часткі выявы. Задача вучняў — у парах або індывідуальна паспрабаваць адгадаць, аб кім ці аб чым будзе ісці размова на ўроку. Гэтая гульня падыходзіць для 2 класа пры вывучэнні тэм “Птушкі”, “Земнаводныя”, “Грыбы”, “Клопат пра сваё здароўе. Рэжым дня”. У 3 класе гэтая гульня прымяняецца пры вывучэнні тэм “Зямля — наш агульны дом”, “Арыентаванне па компасе”, “Органы пачуццяў чалавека. Вока — орган зроку”. Гульня “Зашыфраваны малюнак” дапамагае стварыць творчую атмасферу на ўроку, а таксама стымулюе цікавасць навучэнцаў да матэрыялу, які вывучаецца.
Медыягульня “Верыфікатар” створана на аснове гульні “Так — не”. Адрозненнем з’яўляецца выкарыстанне ілюстрацыйнага матэрыялу, які суправаджае пытанні. Важным момантам гульні з’яўляецца запаўненне бланкаў адказаў, у якім дзеці адзначаюць сваю згоду ці нязгоду адпаведна зялёным або чырвоным колерам. Бланкі адказаў застаюцца ў іх на працягу ўсяго ўрока, паколькі правільны варыянт не даецца адразу. Па меры вывучэння матэрыялу на працягу ўрока вучні пад маім кіраўніцтвам вызначаюць, дзе яны мелі рацыю, а ў якіх пытаннях памыліліся. Абавязковай умовай з’яўляецца прысутнасць у гульні аднаго ці двух пытанняў, адказ на якія на працягу ўрока не даецца. Адказ дзеці спрабуюць знайсці ў дадатковых крыніцах інфармацыі самастойна пры падрыхтоўцы дамашняга задання.
Гульня “Верыфікатар” — гэта эфектыўны спосаб актывізаваць дзейнасць вучняў пры рабоце з падручнікам. Таксама гэтая гульня садзейнічае таму, што пазнавальны матыў фарміруецца на ўроку, а затым пераўтвараецца ў вучэбна-пазнавальны пры самападрыхтоўцы. Гульня актыўна выкарыстоўваецца ў 2 класе пры вывучэнні тэм “Паветра і яго ўласцівасці”, “Глеба”, “Харчаванне і здароўе”.
Асноўная мэта аперацыйна-пазнавальнага этапу ўрока — успрыманне, запамінанне і аналіз асноўнага матэрыялу. Работа з падручнікам, аналіз прапанаванай інфармацыі, недастатковая колькасць нагляднага матэрыялу не даюць навучэнцам поўнага ўяўлення па тэме. Часта вучні, прачытаўшы назву жывёлы або расліны, не суадносяць яе з выявай. Менавіта таму гульня “Азбука прыроды” пры вывучэнні асобных тэм дапамагае вырашыць гэтую праблему. Сутнасць гульні заключаецца ў наступным: на пэўную літару алфавіта з’яўляецца выява аб’екта жывой прыроды, назва якога пачынаецца на прапанаваную літару. Галоўная ўмова: назва гэтага аб’екта павінна быць у падручніку, таму што ў выпадку, калі навучэнцы не ведаюць правільнага адказу, яны могуць знайсці яго ў тэксце параграфа. Магчымы варыянт, калі ў гульні выкарыстоўваюцца выявы аб’ектаў, якія не згадваюцца ў падручніку. Гэта будзе нагодай скарыстацца іншымі крыніцамі інфармацыі пры падрыхтоўцы дамашняга задання. Гэтую гульню я апрабавала пры вывучэнні ў 3 класе тэм “Расліны і жывёлы — насельнікі сушы”, “Расліны і жывёлы — насельнікі мораў і акіянаў”.
Прымяненне гульні “Прыроднае лато” магчыма тады, калі навучэнцы самастойна працуюць з падручнікам (чытаюць матэрыял, вучацца вызначаць галоўнае ў тэксце, працуюць з ілюстрацыямі). Гэтая гульня ўяўляе сабой набор пытанняў з 4 варыянтамі адказаў, адзін з якіх з’яўляецца правільным. Выкарыстанне медыягульні дазваляе ажыццявіць прамежкавы кантроль ведаў на ўроку, прааналізаваць, наколькі ўважліва навучэнцы працавалі з тэкстам і выканалі заданне настаўніка. Гульня “Прыроднае лато” прымяняецца падчас вывучэння ў 3 класе тэм “Фізічная карта паўшар’яў”, “Формы зямной паверхні”.
Мэта кантрольна-ацэначнага этапу ўрока — самакантроль, узаемакантроль, аналіз памылак і цяжкасцей. У праграме па прадмеце “Чалавек і свет” ёсць тэмы, пасля вывучэння якіх эфектыўна правядзенне медыягульні “Піраміда ведаў”. Гульня падпарадкавана адной агульнай тэме, у ёй вылучаюцца падтэмы, якія ўключаюць у сябе 6 выяў. Цікавы падлік балаў: за правільны адказ на першае пытанне навучэнцы атрымліваюць 1 бал, за правільны адказ на другое і трэцяе пытанні — 2 балы (але толькі ў тым выпадку, калі абодва адказы правільныя, у адваротным выпадку ім не залічваюцца балы). Па такім жа прынцыпе налічваюцца 3 балы за правільны адказ на чацвёртае, пятае, шостае пытанні. Гэтая гульня актыўна выкарыстоўваецца ў 3 класе пры вывучэнні тэм “Прыродная супольнасць — лес”, “Прыродная супольнасць — вадаём”.
Медыягульня “Розуму багата” складаецца з трох частак: “Эрудытка”, “Чацвёрты лішні”, “Лагічны ланцужок”. Яна не толькі дапамагае ажыццявіць кантроль ведаў, але і закранае разумовыя працэсы вучняў, актывізуе лагічнае мысленне, стымулюе жаданне даведвацца новае па тэме. Медыягульню “Розуму багата” можна выкарыстоўваць пры вывучэнні ў 3 класе тэм з раздзела “Чалавек і яго здароўе”.
Наталля ЭРТМАН,
настаўніца пачатковых класаў
сярэдняй школы № 16 Полацка
