Дапаможная школа Брэста ў 2018 годзе прызнана лепшай у краіне сярод устаноў спецыяльнай адукацыі. Яе дырэктар Людміла Рыгораўна Дзенісевіч занесена на абласную Дошку гонару. На працягу 5 гадоў тут дзейнічае гарадскі рэсурсны цэнтр па рабоце з дзецьмі з абмежаваннямі. Хутка з’явіцца рэсурсны цэнтр па аказанні комплекснай дапамогі дзецям з аўтыстычнымі парушэннямі, іх бацькам і педагогам. Навучэнцы ўстановы ўдзельнічаюць і перамагаюць у розных конкурсах згодна са сваімі захапленнямі і магчымасцямі. Педагогі з’яўляюцца рэцэнзентамі і аўтарамі вучэбных дапаможнікаў і праграм, праводзяць іх экспертную ацэнку. Наша актуальная размова з дырэктарам установы.
— Людміла Рыгораўна, раскажыце, калі ласка, пра свой прафесійны выбар.
— Доўга не магла вызначыцца з выбарам прафесіі, але бацькі падказалі, што ў вёсцы, дзе мы жылі, — Даманава Івацэвіцкага раёна — адзін малады чалавек пайшоў вучыцца на лагапеда, што гэта вельмі цікава. У той час быў вялікі дэфіцыт такіх спецыялістаў. Доўга не думаючы, я вырашыла паступаць у БДПУ імя Максіма Танка на спецыяльнасць “Алігафрэнапедагогіка. Лагапедыя”. Пасля заканчэння ўніверсітэта па размеркаванні трапіла ў Брэст і два гады працавала ў сярэдняй школе № 18 настаўнікам-дэфектолагам. У 1999 годзе мне прапанавалі курыраваць работу спецыяльных класаў для дзяцей з інтэлектуальнай недастатковасцю на пасадзе намесніка дырэктара па вучэбнай рабоце. У 2003 годзе была адкрыта дапаможная школа Брэста і мяне прызначылі яе кіраўніком.
Калі мы толькі пачыналі працаваць, у нас вучыліся 77 вучняў. Сёння ў школе займаюцца 136 вучняў у 16 класах-камплектах, з іх 96 дзяцей з інваліднасцю. Пяць выхаванцаў старэй за 18 гадоў. Створана 12 класаў 1-га аддзялення (для навучэнцаў з лёгкай інтэлектуальнай недастатковасцю) і 4 класы 2-га аддзялення (для навучэнцаў з умеранай, цяжкай інтэлектуальнай недастатковасцю), якія скамплектаваны з вучняў рознага ўзросту і году навучання. Для 13 вучняў па медыцынскіх паказчыках арганізавана навучанне дома. Усе нашы выхаванцы пражываюць у Брэсце і Брэсцкім раёне.
— Ці былі вы з самага пачатку маральна гатовы працаваць з дзецьмі з АПФР?
— Пасля ўніверсітэта я ў прынцыпе была гатова да ўзаемадзеяння з дзецьмі з інтэлектуальнай недастатковасцю. Яшчэ на 5 курсе я працавала выхавальніцай у дапаможнай школе-інтэрнаце. Калі ты прыходзіш да дзяцей з асаблівасцямі ў развіцці, самае галоўнае, не паддацца залішнім эмоцыям, жалю да іх. Прычыны ўзнікнення парушэнняў у дзяцей вельмі розныя, не заўсёды звязаны з ладам жыцця іх бацькоў. Неабходна прыняць такіх дзяцей і зразумець, што ім у першую чаргу патрэбна. Гэта дапамога, увага, клопат і любоў. Нашы выхаванцы, магчыма, значна дабрэйшыя, яны не памятаюць крыўды, не робяць нешта на злосць. Калі і дзейнічаюць не па правілах, то з-за сваіх асаблівасцей развіцця. Дзеці з інтэлектуальнай недастатковасцю вельмі ўразлівыя, нават у 30 гадоў яны, па сутнасці, маленькія дзеці, якім складана жыць у свеце, што ўвесь час мяняецца, бо любая нестандартная сітуацыя можа ператварыць іх жыццё ў хаос. Яны своеасабліва ўспрымаюць свет, на многія рэчы рэагуюць не так, як большасць, што незвычайна і нязвыкла для іншых. Калі звычайнае дзіця да 7 гадоў можа кантраляваць свае паводзіны розумам, то для нашых выхаванцаў, на жаль, гэта недасягальна. Эмоцыі ў іх прэвалююць.
За час работы школы мы выпусцілі 215 навучэнцаў. Каля 30% нашых выпускнікоў працуюць, замацаваліся на працоўных месцах. Як правіла, гэта дзеці з сем’яў, у якіх яны маюць вельмі моцную падтрымку з боку родных і блізкіх. Многія выпускнікі лічаць сваім абавязкам прыйсці ў школу і расказаць педагогам пра свае дасягненні, перажыванні. Аднойчы завітаў да мяне малады чалавек з кветкай у руцэ. Падумала, што ён вырашыў падарыць кветку мне. А ён узрадавана паведаміў: “Паглядзіце, мне ўручылі кветку, далі грамату і прэмію”. Працуе малады чалавек у “Зелянбудзе”, а прыйшоў у школу расказаць аб сваіх пачуццях, ведаючы, што тут яго заўсёды падтрымаюць і пахваляць.
— Ці могуць вашы вучні атрымаць прафесійную адукацыю ў сценах школы?
— Пасля 10 класа нашы вучні ідуць на МРЭК, дзе вырашаецца, ці могуць яны атрымаць адукацыю па той ці іншай прафесіі. Тым, каму гэта дазваляецца, могуць, напрыклад, працягнуць навучанне ў Івацэвіцкім дзяржаўным прафесійным ліцэі сельскагаспадарчай вытворчасці, дзе адкрыты спецыяльныя групы для дзяцей з інтэлектуальнай недастатковасцю. У выніку рэалізацыі эксперыментальнага праекта “Апрабацыя новага вучэбнага плана і праграм паглыбленай сацыяльнай, прафесійнай падрыхтоўкі і арганізацыйна-зместавых кампанентаў профільнага навучання ў спецыяльных установах для дзяцей з асаблівасцямі псіхафізічнага развіцця” ў нашай школе былі адкрыты 11—12 класы паглыбленай сацыяльнай і прафесійнай падрыхтоўкі, дзе навучэнцы атрымліваюць спецыяльнасць “Рабочы зялёнага будаўніцтва. Кветкавод”. Вучэбныя прадметы, якія там выкладаюцца, маюць сацыяльную накіраванасць. Нават праграмай па рускай мове і матэматыцы прадугледжана вывучэнне бытавых і прафесійных сітуацый. Дзеці вучацца, напрыклад, разлічваць норму прадуктаў для гатавання патрэбнай колькасці ежы, колькасць фарбы для таго, каб пафарбаваць плот пэўнай плошчы.
— Які ўдзел прымаюць бацькі ў фарміраванні важных для іх дзяцей жыццёвых навыкаў?
— Для нашых вучняў самае галоўнае — сацыялізацыя. Задача педагогаў і бацькоў — увесці дзяцей у свет іншых людзей, даць ім назапасіць пэўны сацыяльны вопыт. Бацькі нашых выхаванцаў вельмі добрыя, яны любяць сваіх дзяцей, часам настолькі моцна, што даводзіцца рабіць ім заўвагі, бо з-за гіперапекі іх дзіця не можа самастойна спасцігаць жыццё, рыхтавацца да магчымых складаных сітуацый, атрымліваць сацыяльнае загартоўванне. Школа, вядома, вучыць важным уменням і навыкам, але адпрацоўваць і замацоўваць іх неабходна ў сям’і. Найперш, у штодзённым жыцці пераймаецца правільны ўзор сямейных узаемаадносін, асвойваюцца важныя бытавыя навыкі. Працуем у тандэме з бацькамі, заклікаем, каб дома яны замацоўвалі тое, што пройдзена дзецьмі на ўроках, каб давалі ім дамашнія даручэнні, якія патрабуюць актуалізацыі атрыманых навыкаў.
— Якія метады і тэхналогіі вы прымяняеце з мэтай паспяховай сацыялізацыі сваіх навучэнцаў?
— Наш педагагічны калектыў выпрабаваў шмат метадаў, тэхналогій. Найбольш дзейснымі, на наш погляд, з’яўляюцца адукацыйныя праекты. Яны могуць вырашаць пытанні сацыяльнай адаптацыі дзяцей з асаблівасцямі, талерантнага стаўлення да іх, развіцця пэўных навыкаў і г.д. Адукацыйны праект “Сацыяльнае развіццё навучэнцаў з інтэлектуальнай недастатковасцю з дапамогай інтэрактыўных гульняў” дапамог нам атрымаць дыплом І ступені ў рэспубліканскім конкурсе “Лепшая ўстанова спецыяльнай адукацыі”. Гульня “Дзень прадпрымальніка” вучыць дзяцей стварэнню ўласных прадпрыемстваў па вытворчасці прадукцыі або паслуг. У дзень, калі праходзіць гульня, кожны клас адкрывае сваё прадпрыемства, атрымлівае неабходную ліцэнзію. Выкарыстоўваючы школьныя грошы “фуфлікі”, вучні набываюць пэўныя тавары. Вызначаецца лідар — клас, які зарабіў больш за ўсё грошай. Гульня “Парад літаратурных герояў” накіравана на фарміраванне камунікацыі, развіццё творчых здольнасцей. Клас робіць тэатралізаваную пастаноўку па пэўнай тэме. Лепшая пастаноўка атрымлівае “Оскар”. У працэсе гульні “Працоўны квест” хлопчыкі і дзяўчынкі замацоўваюць пэўныя працоўныя навыкі (работы на зямлі, рукадзелля і г.д.). Па ходзе гульні яны атрымліваюць балы, а затым праходзіць аўкцыён, дзе балы можна памяняць на гульні і цацкі, якія спадабаліся.
Ідэя адукацыйнага праекта “Выкарыстанне канструктараў LEGO Education для аказання карэкцыйна-педагагічнай дапамогі дзецям з інтэлектуальнай недастатковасцю малодшага школьнага ўзросту” выношвалася доўга. Мы знайшлі спонсара, набылі неабходныя камплекты канструктараў, падрыхтавалі спецыялістаў. Зараз педагогі распрацоўваюць заняткі, апісваюць прыёмы работы з дзецьмі па развіцці пазнавальнай дзейнасці. Такім чынам, у рамках метадычнай работы ствараецца праблемнае поле для педагогаў, а гэта і работа над павышэннем кваліфікацыі, і публікацыі, і ўдзел у конкурсах, і ўпэўненасць ва ўласных сілах. Зараз мара бацькоў і педагогаў нашай школы — стварэнне і рэалізацыя праекта па развіцці фізічных магчымасцей дзяцей і ўдзел у параалімпійскіх спаборніцтвах. Фізкультура і спорт для дзяцей з асаблівасцямі — гэта якасць іх жыцця: магчымасць наліць у кубак гарбаты, не праліўшы ваду, утрымаць швабру ў руках і прывесці ў парадак сваё жыллё, самастойна надзець абутак і вопратку, прынесці пакет прадуктаў з магазіна і г.д.
— Сёння шмат гавораць аб інклюзіі — уключэнні дзяцей з парушэннямі ў асяроддзе дзяцей, якія нармальна развіваюцца.
— Дзеці павінны ўмець узаемадзейнічаць, але любыя зносіны павінны быць прыемныя або, як мінімум, не абцяжарваць. Ці можна пабудаваць зносіны, калі табе не зразумелы чалавек, яго ўчынкі? Трапляючы ў агульнаадукацыйную ўстанову, дзіця з нестандартнымі паводзінамі або знешнасцю прыцягвае да сябе шмат увагі. Іншыя дзеці, а часам і педагогі, не разумеюць, што з гэтым рабіць, пачынаюць цурацца, узнікае некаторая ізаляцыя незвычайнага дзіцяці. Наш сумесны сацыяльны праект з педагогамі і навучэнцамі сярэдняй школы № 18 Брэста “Руйнуючы бар’еры” быў спробай расказаць пра дзяцей з асаблівасцямі, паказаць іх у звычайным школьным асяроддзі. Для вучняў масавай школы многае стала адкрыццём, напрыклад, што дзеці з сіндромам Даўна ўмеюць сябраваць, маляваць, гуляць. У рамках праекта праводзіліся творчыя майстэрні.
Раскажу аб сумесным праекце з ГА “БелАДДІіМІ” па стварэнні сацыяльна-вучэбнай пляцоўкі “Сувеніры ўсёй сям’ёй” у рамках праекта “Мастацтва за інклюзію людзей з інваліднасцю”, які стартаваў 1 верасня 2020 года і будзе доўжыцца 3 месяцы. Яго бюджэт — 3000 долараў. Сутнасць ініцыятывы заключаецца ў тым, што бацькі сумесна з дзецьмі ўдзельнічаюць у майстар-класах па вырабе сувеніраў, а псіхолаг пасля праводзіць заняткі і псіхалагічныя трэнінгі з бацькамі. Праект дазволіць падрыхтаваць дзяцей і іх бацькоў да самазанятасці ў будучыні — гэта адна з самых складаных праблем выпускнікоў з інтэлектуальнай недастатковасцю. Пакуль яны вучацца ў школе, у вучылішчы яны запатрабаваныя. Заканчваецца навучанне, яны адпрацоўваюць год і іх, як правіла, звальняюць, бо яны неканкурэнтаздольныя на рынку працы, марудлівыя, не могуць хутка пераключыцца з аднаго віду працы на іншы, няўважлівыя. І ў выніку нашы незанятыя нідзе выпускнікі ідуць на вуліцу, могуць парушаць парадак, весці асацыяльны лад жыцця. Стварэнне спецыяльных прадпрыемстваў або працоўных месцаў для такіх людзей, няхай на няпоўную стаўку, дазволіць ім быць добрапрыстойнымі жыхарамі нашага горада. У Брэсце, напрыклад, ёсць прадпрыемства “КерамАрт” па вырабе сувеніраў, створанае на базе грамадскай арганізацыі “Інвалід і асяроддзе”.
— Ваша школа прызнана лепшай установай спецыяльнай адукацыі ў краіне, значыць, і педагогі ў вас лепшыя?
— Лічу, што так і ёсць. Іх праца — заўсёды тандэм, сумесная творчасць і ідэі. Разам з настаўніцай матэматыкі Інай Іванаўнай Навасёлавай мы пісалі праграму “Фізіка, хімія ў быце”, па якой зараз працуюць 11—12-я класы дапаможных школ краіны. Намеснік дырэктара па вучэбнай рабоце настаўніца біялогіі Лілія Аляксандраўна Кавальчук рэцэнзуе ўсе падручнікі па біялогіі для дапаможных школ. Педагогі Вольга Рыгораўна Дзенісевіч, Алена Леанідаўна Вайсковая і Вікторыя Віктараўна Пашук удзельнічалі ў конкурсе “Сучасныя педагагічныя тэхналогіі ў спецыяльнай адукацыі” з работай па развіцці эмацыянальна-валявой сферы ў дзяцей з інтэлектуальнай недастатковасцю — такі прадмет выкладаецца ў 1—5 класах першага аддзялення нашай школы. Яны распрацавалі праект адпаведнай праграмы, якая стала асновай той праграмы, якой сёння карыстаюцца педагогі Беларусі. Мне пашчасціла стаць суаўтарам Антаніны Міхайлаўны Змушко ў складанні вучэбных дапаможнікаў па беларускай мове для дапаможных школ (дапаможных школ-інтэрнатаў) з беларускай мовай навучання.
З 2003 года ў школе працуе тэатральны гурток “Жалейка”, якім зараз кіруе Аляксей Вячаслававіч Хенсэ (раней рэжысёр тэатра — А.А.Шаўкун). Навучэнцы гуртка штогод прымаюць удзел і становяцца дыпламантамі Міжнароднага фестывалю асаблівых тэатраў “Непратаптаны шлях”, выступаюць з тэатралізаванымі пастаноўкамі па-за школай, у тым ліку за мяжой. За ўдзел у ХІ Рэспубліканскім фестывалі мастацкай творчасці “Вясёлкавы карагод” у 2015/2016 навучальным годзе тэатр “Жалейка” быў адзначаны дыпломам за ўдзел і пахвальным водзывам у намінацыі “Лепшы тэатральны калектыў”. Штогод нашы навучэнцы прымаюць удзел у раённым фестывалі “Сонца ў кожным” з інтэграванымі танцавальнымі і музычнымі нумарамі, а таксама ў аднайменным фестывалі, які праводзіцца ў Бяла-Падлясцы ў Польшчы.
— Над якой тэмай (праектам) вы працуеце зараз?
— Апошні час расце колькасць дзяцей з аўтызмам. Кожны год мы набіраем у 1 клас па 8—10 дзяцей, з іх 3—5 вучняў з аўтызмам або з РАС. Паколькі нашы педагогі не зусім падрыхтаваны да работы з такімі дзецьмі, мы шукалі аналагічны вопыт у сваіх калег, у тым ліку за мяжой. Па прапанове польскіх калег мы сумесна прынялі ўдзел у конкурсе праграмы ТМС “Польшча—Беларусь—Украіна 2014—2020”. Вынікам гэтага супрацоўніцтва стаў праект міжнароднай тэхнічнай дапамогі “Развіццё прыгранічнага супрацоўніцтва ў аказанні дапамогі людзям з аўтызмам на польска-беларускай мяжы”, які рэалізуецца з 1 лістапада 2019 года. Дагавор заключаны паміж упраўленнем па адукацыі адміністрацыі Ленінскага раёна Брэста і Асацыяцыяй дапамогі аўтычным дзецям і моладзі, а таксама моладзі і дзецям з падобнымі парушэннямі Wspolny Swiat (“Агульны свет”) Бяла- Падляска. Мэта праекта, які разлічаны на 2 гады, — стварэнне ў нашай школе рэсурснага цэнтра комплекснай дапамогі дзецям з РАС і дзецям з падобнымі парушэннямі, інфармацыйнай дапамогі бацькам і метадычнай дапамогі педагогам. Агульны бюджэт праекта — 2 309 222€, з іх 75 працэнтаў — польскаму боку, а 25 працэнтаў — беларускаму. Фінансуецца праект ЕС у памеры 90%. 10 працэнтаў ад сродкаў выдзеленых беларускаму боку — гэта сродкі гарадскога бюджэту Брэста, якія будуць накіраваны на капітальны рамонт будынка рэсурснага цэнтра, што знаходзіцца побач са школай, на аснашчэнне яго ўсім неабходным. Стварэнне рэсурснага цэнтра дазволіць у комплексе аказваць карэкцыйна-педагагічную дапамогу дзецям з РАС, стварыць вучэбны цэнтр для падрыхтоўкі спецыялістаў, якія з імі працуюць, кансультацыйны цэнтр для бацькоў. Будзе набыта спецыяльнае абсталяванне для карэкцыі парушэнняў дзяцей з РАС, пройдуць мерапрыемствы, якія спрыяюць распаўсюджванню інфармацыі аб аўтызме, рэалізаваны праекты па сацыяльнай адаптацыі дзяцей з аўтызмам (экскурсіі, інтэграцыя ў соцыум). Заняткі ў рэсурсным цэнтры павінны пачацца ў наступным навучальным годзе.
Надзея ЦЕРАХАВА.
