Як зацікавіць студэнцкую моладзь навукай і што рабіць, каб яна заставалася ў ёй? У якіх напрамках працуюць універсітэцкія вучоныя і дзе мы можам пабачыць іх дасягненні? Пра гэта карэспандэнту “Настаўніцкай газеты” расказаў начальнік упраўлення навукі і інавацыйнай дзейнасці Міністэрства адукацыі Пётр Пякуцька.
— Пётр Мікалаевіч, як рыхтуюцца навуковыя кадры?
— Падрыхтоўка навуковых работнікаў вышэйшай кваліфікацыі за кошт бюджэту ў сістэме аспірантуры (ад’юнктуры) праводзіцца ў 120 установах адукацыі і арганізацыях, якія рэалізуюць адукацыйныя праграмы навукова арыентаванай адукацыі (з іх 26 устаноў адукацыі і арганізацый, падпарадкаваных Мінадукацыі), у сістэме дактарантуры — 74 (з іх 15 устаноў адукацыі і арганізацый, падпарадкаваных міністэрству).
Зараз функцыянуюць 62 саветы па абароне дысертацый у 18 нашых арганізацыях. Агульная колькасць беларускіх вучоных у аспірантуры складае 1847 чалавек, а ў дактарантуры — 323 чалавекі. У першым паўгоддзі 2023 года ва ўстановах адукацыі і арганізацыях Мінадукацыі абаронена 14 доктарскіх і 89 кандыдацкіх дысертацый, з іх 16 дысертацый абаронены ў перыяд навучання. Усяго ў падпарадкаваных ведамству ўстановах выкананы 103 дысертацыі.
— У Беларусі значная ўвага ўдзяляецца развіццю айчыннай навукі і падтрымцы маладых вучоных. Давайце пагаворым пра сістэму стымулявання і прыцягнення ў навуковую сферу таленавітай моладзі.
— Штогод праводзяцца адкрытыя конкурсы па прызначэнні стыпендый Прэзідэнта Беларусі таленавітым маладым вучоным і аспірантам. Згодна з распараджэннем кіраўніка дзяржавы, таленавітыя маладыя вучоныя атрымліваюць стыпендыі ў памеры 500 рублёў (у дадатак да іх зарплаты), а аспіранты — крыху больш за 1300 рублёў у месяц.
Каб падтрымаць моладзь, якая дасягнула добрых вынікаў у навукова-даследчай дзейнасці, а таксама для дадатковага стымулявання таленавітых маладых вучоных міністэрства праводзіць штогадовы конкурс навукова-даследчых работ дактарантаў, аспірантаў, саіскальнікаў і студэнтаў. Па выніках леташняга конкурсу ўладальнікамі грантаў сталі 11 дактарантаў, 60 аспірантаў, 25 студэнтаў і 32 студэнцкія калектывы. Усяго для грантавай падтрымкі 128 навукова-даследчых работ было выдзелена 711,6 тысячы рублёў. На 2024 год для грантавай падтрымкі такіх работ прадугледжана 850 тысяч рублёў.
Яшчэ адно спаборніцтва для таленавітай моладзі — Рэспубліканскі конкурс навуковых работ студэнтаў. У 2023 годзе прайшоў ХХІХ конкурс з удзелам студэнтаў і выпускнікоў 53 УВА. Яны прадставілі 3067 распрацовак. Званне лаўрэата атрымалі 54 навуковыя работы, 1-ю катэгорыю — 730, 2-ю — 688 і 3-ю — 823 работы.
У 2024 годзе адбудзецца юбілейны, ХХХ Рэспубліканскі конкурс навуковых работ студэнтаў, першы этап якога ўжо прайшоў ва ўніверсітэтах.
— У якіх галінах распрацоўкі ўніверсітэцкіх навукоўцаў больш актуальныя сёння?
— У галіне медыцыны, фармацэўтыкі, касмічных і нанатэхналогій, мікраэлектронікі. Такія распрацоўкі ў першую чаргу накіраваны на вырашэнне пытанняў імпартазамяшчэння. Разам з тым трэба адзначыць, што правядзенне даследаванняў ва УВА ахоплівае тэматыку ўсіх прыярытэтных напрамкаў навуковай і інавацыйнай дзейнасці краіны.
У сістэме Міністэрства адукацыі функцыянуюць 3 цэнтры трансферу тэхналогій і 7 навукова-тэхналагічных паркаў. У апошніх зарэгістравана 76 рэзідэнтаў. Агульны аб’ём вырабленай імі прадукцыі, работ і паслуг у першым паўгоддзі 2023 года склаў 18,8 млн рублёў. Да таго ж у інтарэсах арганізацый 17 профільных міністэрстваў і ведамстваў створаны 34 галіновыя навукова-тэхнічныя лабараторыі. Па выніках першай паловы мінулага года яны аказалі паслуг на суму звыш 8,5 млн рублёў.
Для інтэграцыі навукі і вытворчасці мы праводзім кааперацыйныя круглыя сталы з галіновымі міністэрствамі і канцэрнамі. Адзін з іх прайшоў з удзелам прадпрыемстваў Міністэрства прамысловасці і канцэрна “Белнафтахім”. У выніку былі падпісаны планы мерапрыемстваў па развіцці супрацоўніцтва ўніверсітэтаў з арганізацыямі рэальнага сектара эканомікі.
Каб ва УВА ведалі пра патрэбы прадпрыемстваў па тэхналагічным пераўзбраенні вытворчасцей, намі створаны “Міжгаліновы задачнік”. У ім на сённяшні дзень прадстаўлена 178 тэхналагічных запытаў ад 46 прадпрыемстваў. А яшчэ для прасоўвання навуковай прадукцыі УВА выдадзены каталог інавацыйных распрацовак універсітэтаў і навуковых арганізацый Міністэрства адукацыі. Дарэчы, ён накіраваны ва ўсе органы дзяржкіравання.
— Пры Міністэрстве адукацыі каля 4 гадоў функцыянуе савет маладых вучоных. Чаго ён дасягнуў за гэты час?
— Быў пашыраны склад савета, бо першапачаткова ў яго ўваходзілі толькі прадстаўнікі саветаў універсітэтаў нашага міністэрства. А з 2022 года сюды змаглі ўвайсці і іншыя УВА, таму зараз 41 установа вышэйшай адукацыі мае ў ім сваіх прадстаўнікоў.
Савет маладых вучоных пры Мінадукацыі — добрая арганізатарская школа для яе ўдзельнікаў.
Натуральна, што студэнты зараз валодаюць большай інфармацыяй пра спосабы прыходу ў навуку, сутнасць даследчай дзейнасці і пра яе ажыццяўленне, чым 3—5 гадоў назад, калі ўніверсітэцкіх саветаў маладых вучоных не існавала.
Міністэрскі савет маладых вучоных актыўна супрацоўнічае з Нацыянальным дзіцячым тэхнапаркам і Нацыянальнай акадэміяй навук Беларусі. Так, 2—3 разы на месяц нашы маладыя вучоныя праводзяць лекторыі для навучэнцаў НДТ, выступаюць кансультантамі і кіраўнікамі навуковых работ юных даследчыкаў. Што тычыцца ўзаемадзеяння з НАН Беларусі, то савет маладых вучоных традыцыйна прадстаўляе пляцоўку “Універсітэт будучыні” на Фестывалі навукі НАН.
Да таго ж савет арганізоўвае шэраг мерапрыемстваў, накіраваных на папулярызацыю навукі: Рэспубліканскі форум маладых вучоных УВА, Дзень навуковай моладзі, які ўпершыню быў праведзены мінулай восенню на пляцоўцы ПДУ імя Еўфрасінні Полацкай. Такія мерапрыемствы даюць школьнікам, студэнтам,
іх настаўнікам і бацькам магчымасць азнаёміцца з перадавымі ўніверсітэцкімі распрацоўкамі і паспрабаваць сябе ў ролі вучонага на інтэрактыўных пляцоўках. У будучыні гэта дапаможа маладым людзям больш упэўнена зрабіць прафесійны выбар.
Дарэчы, у снежні наш савет арганізаваў школу маладога вучонага, якая аб’яднала больш за 150 удзельнікаў. Яны даведаліся пра спосабы і інструменты падтрымкі навукоўцаў, наведалі майстар-класы па прэзентацыі даследаванняў, а таксама атрымалі падрабязную інфармацыю аб эфектыўным выкарыстанні інструментаў ацэнкі арыгінальнасці навуковых работ і абароне правоў на аб’екты інтэлектуальнай уласнасці. Правядзенне такой школы садзейнічае развіццю прафесійных кампетэнцый маладых вучоных і павышэнню якасці іх даследаванняў.
Яшчэ хочацца нагадаць, што летась распрацоўкі маладых вучоных былі прадстаўлены на выставе “Беларусь інтэлектуальная”, дзе Мінадукацыі выступіла каардынатарам кластара “Прастора маладзёжных ініцыятыў”. Універсітэцкія маладыя вучоныя паказалі 37 праектаў — ад распрацовак для прамысловасці, аховы здароўя і медыцыны да вынаходстваў у галіне касмічных і нанатэхналогій.
Так, прадстаўнікі Навукова-даследчага інстытута фізіка-хімічных праблем БДУ сумесна з навучэнцамі НДТ прэзентавалі тэхналогію вырабу ўпаковачнага біяраскладальнага матэрыялу (плёнкі). Прапанаваная тэхналогія дазваляе атрымліваць трывалую бясколерную або афарбаваную, нетаксічную і біясумяшчальную плёнку з прыродных харчовых палімераў на аснове крухмалу з рознымі смакавымі ўласцівасцямі.
Маладыя вучоныя ГДТУ імя П.В.Сухога распрацавалі малагабарытны гідрадынамічны пульсатар-кавітатар ПГД-3Мм, які спрыяе павелічэнню прытоку нафты і павышэнню нафтааддачы свідравіны. Між іншым прылада выкарыстоўваецца “Беларуснафтай”. А навукоўцы ВДТУ стварылі палімерныя матэрыялы на аснове адходаў поліўрэтану, прызначаныя для вытворчасці пласцін і падэшваў абутку. Гэтая тэхналогія апрабавана на “Белвесце”. БДТУ разам з Гомельскім хімічным заводам распрацаваў гнуткую малаадходную энергазберагальную тэхналогію, якая забяспечвае атрыманне экспартаарыентаваных комплексных серазмяшчальных угнаенняў з выкарыстаннем розных крыніц фасфатнай сыравіны.
— Якія навуковыя мерапрыемствы сёлета правядзе Мінадукацыі?
— У маі мы плануем правесці ў Брэсце, маладзёжнай сталіцы Беларусі — 2024, ІІІ Рэспубліканскі форум маладых вучоных УВА, а ў кастрычніку паўтарыць школу маладых вучоных.
Яшчэ арганізуем І Рэспубліканскі конкурс “Лепшы малады вучоны года”. Гэта новае мерапрыемства нашых вучоных з БДУ. Спадзяёмся, што яно пройдзе на высокім узроўні і дазволіць павысіць сацыяльны статус маладых вучоных, а таксама прыцягнуць увагу студэнтаў і абітурыентаў да навуковай дзейнасці.
Восенню зноў збіраемся запрасіць на Дзень навуковай моладзі. Мерапрыемства выклікала зацікаўленасць сярод студэнтаў рэгіянальных універсітэтаў, якія мінулай восенню прыехалі ў Наваполацк, прадставілі свае распрацоўкі і наведалі майстар-класы. Такое свята навукі мы працягнем праводзіць менавіта ў рэгіянальных УВА. Бо канцэнтрацыя навуковага патэнцыялу ў сталіцы параўнальна высокая. А вось у рэгіёнах трэба падтрымліваць цікавасць да даследчай дзейнасці.
Плануем правесці і шэраг вузкаспецыялізаваных семінараў-нарад з прарэктарамі па навуковай рабоце для абмеркавання бягучага становішча і распаўсюджвання найлепшых практык арганізацыі навуковай і інавацыйнай работы. Як правіла, кожная такая сустрэча прысвечана разгляду найбольш актуальных праблем навукова-даследчай дзейнасці нашых УВА. Так, сярод пытанняў, якія будуць разгледжаны ў найбліжэйшы час, — дзейнасць галіновых лабараторый пры УВА Мінадукацыі.
Для нас галіновыя лабараторыі — адзін з асноўных механізмаў, што дазваляе камерцыялізаваць распрацоўкі ўніверсітэцкіх вучоных і збліжаць іх з практыкамі, а таксама патрэбамі арганізацый рэальнага сектара эканомікі і сацыяльнай сферы. Зараз рыхтуюцца пэўныя заканадаўчыя навацыі, якія будуць рэгламентаваць дзейнасць такіх лабараторый. Хацелі б давесці гэтую інфармацыю да нашых УВА і абмеркаваць развіццё лабараторый пасля іх прыняцця.
— На што далей будзе накіравана развіццё навукі ў сферы адукацыі?
— Перш за ўсё на ўзмацненне прыкладной накіраванасці і павелічэнне камерцыялізацыі навуковых распрацовак. Гэтыя дзве ўзаемазвязаныя задачы дазваляюць універсітэцкім навукоўцам заставацца ў кантэксце рэальных патрэб эканомікі, а таксама мець фінансавую крыніцу для правядзення даследаванняў.
Вольга АНТОНЕНКАВА
Фота Алега ІГНАТОВІЧА
