Гэтымі днямі ў сталічнай галерэі “Універсітэт культуры” заканчвае сваю работу штогадовая Рэспубліканская мастацкая выстава лаўрэатаў, стыпендыятаў і дыпламантаў спецыяльнага фонду Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь па падтрымцы таленавітай моладзі. Па традыцыі яе ўдзельнікамі сталі як навучэнцы дзіцячых школ мастацтваў, якія яшчэ толькі-толькі намацваюць свой шлях у мастацтве, так і навучэнцы, студэнты, магістранты, маладыя педагогі ўстаноў сярэдняй спецыяльнай і вышэйшай адукацыі (Беларускай дзяржаўнай акадэміі мастацтваў, Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта культуры і мастацтваў, Віцебскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя П.М. Машэрава, Мінскага дзяржаўнага мастацкага каледжа імя А.К.Глебава, Мінскай дзяржаўнай гімназіі-каледжа мастацтваў, Гомельскага дзяржаўнага мастацкага каледжа, Магілёўскага дзяржаўнага каледжа мастацтваў і інш.), для якіх выяўленчае мастацтва — ужо і абраная назаўсёды прафесія, і ўласна само жыццё. У які ўжо раз гэтая выстава засведчыла сябе як яскравы зрэз маладога мастацтва Беларусі — таленавітага, нацэленага на поспех, адкрытага для самых розных філасофскіх і мастацтвазнаўчых інтэрпрэтацый…
А пагутарыць з адным з удзельнікаў выставы — менавіта з Алесяй Скорабагатай — мы вырашылі невыпадкова. Яна двойчы стыпендыят і лаўрэат уладальнік Гранд-прэміі спецыяльнага фонду Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь па падтрымцы таленавітай моладзі. Сёлета ў Рэспубліканскай мастацкай выставе лаўрэатаў, стыпендыятаў і дыпламантаў спецфонду яна ўдзельнічала ўжо шосты (!) раз. Надзвычай пазнавальная творчая манера з гарманічным адзінствам зместу і формы, віртуознай тэхнікай выканання і нестандартным поглядам на звычайныя рэчы, несумненна, выводзіць яе ў авангард нават самых таленавітых, лепшых з лепшых. Тым не менш у нашай гутарцы, якая больш нагадвае бліц-інтэрв’ю (відавочна, маладыя творцы аддаюць перавагу таму, каб рабіць, а не гаварыць), магчыма, праяўляецца творчы партрэт не толькі яе самой, яркага мастака і маладога педагога Алесі Скорабагатай, але і цэлага таленавітага пакалення.
— Алеся, вы, калі можна так сказаць, мелі вельмі шчыльныя стасункі са спецфондам кіраўніка дзяржавы па падтрымцы таленавітай моладзі. Даруйце за такое пытанне, што называецца, наўпрост, але што вам усё гэта дало, акрамя ўласна стыпендый, магчымасці выстаўляцца, права паступіць у акадэмію мастацтваў без здачы ўступных экзаменаў?
— Ну… (Крыху задумаўшыся.) Мабыць, твая самаацэнка робіцца вышэйшай.
— Ведаеце, я ж не проста так задаў гэтае пытанне, а з намёкам. Вось нярэдка кажуць, што спецфонд працуе ў першую чаргу на выхаванне будучай эліты нашага грамадства. Вы ўжо адчулі сябе такой элітай? І калі так, то як вы адчуваеце сябе ў такой ролі?
— Калі шчыра, пакуль я не вельмі адчула сябе элітай. Таму што… творчым людзям сёння няпроста — не толькі ў нас, але і ўсюды, напрыклад, у той жа Польшчы, дзе я цяпер праходжу стажыроўку па спецыяльнасці рэстаўратара. Як ні круці, творчыя прафесіі сёння не надта запатрабаваны, усе нішы заняты, таму і цяжка, асабліва маладым.
— Але нейкае такое метафізічнае адчуванне, што вы чалавек не такі, як усе, мабыць, усё ж прысутнічае?
— Гэта, безумоўна, так. І, дзякуй богу, у нас ёсць такія ўстановы, як акадэмія мастацтваў, гімназія-каледж мастацтваў, дзе ты адчуваеш сябе ў сваёй талерцы, з такімі ж, як і ты, хто не такі, як усе.
— Алеся, як вам здаецца, вы атрымалі якасную адукацыю ў акадэміі?
— Так. Прычым, лічу, мне асабліва пашанцавала ў тым плане, што я вучылася па спецыяльнасці манументальна-дэкаратыўнага мастацтва. Гэта давала магчымасць не толькі займацца жывапісам і малюнкам, але і асвоіць самыя розныя тэхнікі: ляўкас, вітраж, мазаіку і г.д.
— Але ў першую чаргу вы ж лічыце сябе жывапісцам?
— Так.
— Як вы самі адчуваеце: ужо знайшлі сябе як мастак?
— Часткова. Адчуваю нейкую раздробленасць у галаве. Магчыма, калі пачну пісаць нейкую серыю, адчую менавіта сваё…
— А ўвогуле, гэта, як правіла, балюча — шукаць сябе?
— Я б не сказала. У мяне ўсё неяк само сабой атрымліваецца. Спецыяльна ж не шукаеш свой стыль. Гэта, напэўна, ад чалавека залежыць. Які чалавек, такі і стыль. Штучна вынайсці нейкі стыль, мне здаецца, вельмі складана. Хаця многія спрабуюць…
— Вашы работы, на мой погляд, вылучаюцца жаноцкасцю — але не той вонкавай, наноснай, з кветачкамі і карункамі, а нейкай такой таемнай, унутранай, душэўнай… Мастацтва можа быць жаночым або мужчынскім?
— Наўрад. Я ведаю шмат мастакоў-жанчын, якія пішуць так, што калі б не ведаў, што гэта жанчына піша, то падумаў бы пра аўтара-мужчыну. Па-заліхвацку так, вялікімі рэзкімі мазкамі… Хутчэй, пэўная жаноцкасць ці, наадварот, маскуліннасць пісьма залежыць ад характару чалавека — мяккі характар ці больш жорсткі. І ў гэтым сэнсе я, мабыць, мяккі чалавек. Нейкія негатыўныя эмоцыі я ніколі не буду паказваць у сваім жывапісе. Калі мне дрэнна, я проста наогул нічога не буду пісаць, не буду выплюхваць негатыў.
— Скончыўшы зусім нядаўна акадэмію, вы сталі працаваць там жа педагогам. Складана было перабудавацца, глядзець на сваіх колішніх выкладчыкаў ужо як на калег, на сённяшніх студэнтаў — менавіта як на студэнтаў, а не братоў і сясцёр па роднай альма-матар?
— Вось са студэнтамі было, сапраўды, іншым разам ніякавата, хаця… Калі, напрыклад, нехта вучыўся на трэцім курсе ў той час, калі я была ўжо на шостым, мы ж фактычна калегамі былі. Дык з імі калегамі і застаёмся. Сённяшнія першакурснікі і другакурснікі, каго я не ведала раней, ужо называюць мяне на “вы”.
— Ці можна гаварыць сёння пра пэўныя канфлікты паміж пакаленнямі мастакоў?
— Такія канфлікты заўсёды ёсць. Але калі гаварыць, напрыклад, канкрэтна пра нашу акадэмію, то, напэўна, асабліва адчуваецца пэўная канфліктнасць на кафедры жывапісу.
— Вы хочаце сказаць, што з боку студэнтаў ідзе пэўнае супраціўленне акадэмізму?
— Хутчэй, наадварот, гэтага супраціўлення зусім няма. Студэнты проста спакойна плывуць па цячэнні, і мне здаецца, што гэта ўсё-такі няправільна.
— Дык а ў чым тады канфлікт?
— Канфлікт якраз у тым і ёсць, што студэнты — не ўсе, безумоўна, — пакорна робяць тое, што ім скажуць. А я думаю, што трэба ўсё-такі гаварыць з выкладчыкам, у нечым спрачацца, на нечым настойваць… Бо ў адзін час пісалі вось так, цяпер — вось так. Трэба ж неяк і свае мазгі ўключаць.
— Які з вядомых беларускіх (ці не з беларускіх) мастакоў вам найбольш блізкі?
— Не магу вылучыць нікога. Ёсць многа тых мастакоў, у якіх мне падабаюцца пэўныя работы, пэўныя знаходкі… Але каб назваць канкрэтна каго-небудзь аднаго любімага ці некалькіх — не магу.
— А што да маладых беларускіх мастакоў, вы адчуваеце сябе нейкай такой адзінай згуртаванай творчай суполкай? Ці ўсё-такі кожны з вас сам па сабе?
— Хутчэй, другое. Кожны сам па сабе. І для сябе ён самы першы. Гэта ж не нейкі там групавы спорт. Нават калі праходзяць якіясьці калектыўныя выставы, нават калі выстаўляецца нейкая адна творчая суполка, скажам, тая ж “Арцель”, мастакі разам апынаюцца толькі ў прасторы выставачнай залы. А ў астатні час кожны працуе самастойна.
— Як вы ацэньваеце сучаснае беларускае мастацтва ў цэлым? На вашу думку, яно перажывае сёння ўзлёт ці заняпад? Ці тут проста, так бы мовіць, роўнядзь?
— Вы ведаеце, я не ведала, як мне ставіцца да таго, што робяць розныя нашы мастакі, ажно да таго моманту, пакуль не паехала стажыравацца ў Польшчу. А калі ў Польшчы пахадзіла па іх музеях, па галерэях сучаснага мастацтва, то зразумела, што ў нас усё яшчэ вельмі добра з мастацтвам. Праўда, баюся, што і мы туды ж рухаемся…
— А гэта куды?
— Я проста не разумею, што там зараз адбываецца. Мне здаецца, што ў якім бы стылі ні быў вырашаны твор мастацтва, у ім павінна абавязкова прысутнічаць хаця б нейкая ідэя, думка. Нават калі чалавек проста намахаў сабе нешта пэндзлем. А там, разумееце, нават думкі няма. Ні думкі, ні творчасці, ні майстэрства. Увогуле незразумела, дзеля чаго гэта ўсё робіцца. Гэта нават не мастацтва дзеля мастацтва. Можа быць, дзеля грошай, не ведаю… У нас жа, дзякуй богу, пакуль ёсць і майстэрства, і ідэя, і разнастайнасць стылёвая. І ў гэтым у першую чаргу заслуга нашых старэйшых мастакоў, якія не збіраюцца пераходзіць на “сучаснае”.
— А як вы ставіцеся, скажам, да творчасці Дэм’ена Хёрста з яго мёртвымі жывёламі ў якасці аб’ектаў мастацтва?
— Гэта абсалютна не маё. Эмоцыі там не вельмі добрыя. Але ў прынцыпе я лічу, што любое мастацтва мае права на існаванне, многім гэта падабаецца і дзякуй богу.
— Значыць, гэта ўсё-такі мастацтва?
— Безумоўна. Чаму не?
— Дык, можа, і шырока разрэкламаваная выстава “Часткі цела” — таксама мастацтва?
— Я, дарэчы, была на ёй. Праўда, не ў Мінску, а ў Вільнюсе, калі яна там праходзіла. Шчыра кажучы, гэта трэба глядзець урачам, патолагаанатамам, а не звычайным людзям. Мне, напрыклад, было крыху моташна на гэтай выставе. Жах проста… Гэта не мастацтва, не творчасць. Гэта анатомія. Хаця… Мы хадзілі тады на “Часткі цела” з сябрамі-скульптарамі. Дык ім вельмі спадабалася! Яны падоўгу разглядалі кожны экспанат, амаль любаваліся. Я іх разумею. Яны скульптары. Ім трэба ўсю гэтую пластыку вывучаць. Ім гэта цікава.
— Самае яркае ваша ўражанне апошняга часу — жыццёвае ці мастацкае?
— Гэта, напэўна, паездка на пленэр у В’етнам год назад. Гэта было для мяне, быццам я патрапіла ў нейкі іншы свет. Да гэтага я практычна нідзе не была, толькі некалькі разоў выязджала ў блізкую Еўропу. А тут такі шок!
— Эстэтычны?
— У тым ліку і эстэтычны. Я не ведаю, з чым гэта звязана, можа быць, з не вельмі добрымі ўмовамі жыцця, але іх сучаснае мастацтва ўсё нейкае вельмі змрочнае. І міжволі асацыіруецца з вайной… А з іншага боку, традыцыйнае в’етнамскае мастацтва, тыя ж вышыванкі, наадварот, стракацяць кіслотнымі колерамі. Бо ўся іх прырода — трава, кветкі, неба — такія ж кіслотныя…
— Вяртаючыся да таго, пра што вы гаварылі раней, — да ідэі, якая павінна абавязкова прысутнічаць у мастацкім творы… Алеся, вы маглі б сфармуляваць нейкі пасыл, які хацелі б данесці гледачу сваёй творчасцю?
— Можа быць, я проста хачу закрануць у чалавеку самую цёплую, самую добрую струнку яго душы. Гэта, бадай, адзінае, чаго мне насамрэч хочацца.
Мікола ЧЭМЕР.
