У канцы верасня 2015 года ў штаб-кватэры ААН у Нью-Ёрку пройдзе найбуйнейшы за апошняе дзесяцігоддзе саміт, у ім прыме ўдзел Прэзідэнт Беларусі Аляксандр Лукашэнка. Падзея ўнікальная па маштабе і характары правядзення. Большасць дзяржаўных лідараў, якія прыедуць на саміт, прымуць удзел і ў агульнай дыскусіі. Прэзідэнту Беларусі прадастаўлена пачэснае права выступіць у першы дзень агульнай дыскусіі Генеральнай Асамблеі ААН. Пастаянны прадстаўнік Беларусі пры ААН Андрэй Дапкюнас у інтэрв’ю карэспандэнту БелТА расказаў аб падрыхтоўцы і дэталях падзеі, а таксама аб чаканнях Беларусі ў сувязі з глабальнай сустрэчай на вышэйшым узроўні.
— Поўная назва сустрэчы на вышэйшым узроўні ў штаб-кватэры ААН, у якой плануе прыняць удзел Прэзідэнт Беларусі, шматслоўная і апісальная: “Саміт ААН для прыняцця парадку дня развіцця на перыяд пасля 2015 года”. Для лёгкасці ўспрымання яго часта называюць прасцей — саміт ААН 2015 года. Пройдзе ён на працягу трох дзён — з 25 па 27 верасня.
Як зразумела з назвы мерапрыемства, прычынай для яго склікання стала завяршэнне работы над распрацоўкай новага глабальнага парадку дня ў галіне сацыяльна-эканамічнага развіцця. Больш лаканічна гэты дакумент называюць “Парадак дня- 2030”. Гэта план дзеянняў сусветнай супольнасці, своеасаблівая глабальная дарожная карта ў галіне ўстойлівага развіцця на найбліжэйшыя 15 гадоў.
Для дзяржаў, што сталі на шлях развіцця, і міжнародных арганізацый, якія аказваюць ім дапамогу ў развіцці, гэтае бачанне — мандат і план дзеянняў на аказанне садзейнічання. Для больш развітых дзяржаў, стратэгія развіцця якіх заснавана пераважна на выкарыстанні сваіх сіл (сярод іх і Беларусь), гэтае бачанне — падказка, сістэма каардынат, магчымасць зверкі гадзіннікаў і сінхранізацыі з перадавым сусветным вопытам у галіне развіцця.
Адзначу, што кардынальна змянілася роля дзяржаў-членаў у распрацоўцы парадку дня развіцця. Так, 15 гадоў назад эксперты сакратарыята ААН самі сфармулявалі мэты развіцця тысячагоддзя на аснове палітычнага мандата, адобранага самітам тысячагоддзя. Цяпер жа дзяржавы — члены ААН правялі некалькі гадоў у напружаных дыскусіях, каб у адкрытым міжурадавым перагаворным працэсе самастойна распрацаваць і ўзгадніць пералік мэт устойлівага развіцця.
Інакш кажучы, за апошнія паўтара дзесяцігоддзя доля ўнікальнага ўкладу саміх дзяржаў — членаў ААН у фармуляванне калектыўнай стратэгіі развіцця значна вырасла. Беларусь прыняла самы актыўны ўдзел у гэтай важнай рабоце. У складзе спецыяльна сфарміраванай рабочай групы Генеральнай Асамблеі ААН дэлегацыя Беларусі ў 2013—2014 гадах уносіла свой практычны ўклад у вызначэнне пераліку і фармулёўку мэт устойлівага развіцця.
Каб правільна ацаніць значнасць глабальнай шматбаковай сустрэчы ў вярхах, якая мае адбыцца, важна мець агульнае ўяўленне аб практыцы правядзення ў сістэме ААН сустрэч на вышэйшым узроўні.
Пачну з таго, што кожная агульная дыскусія, якая адкрывае чарговую сесію Генеральнай Асамблеі ААН, па азначэнні ўжо з’яўляецца мікрасамітам. Колькасць кіраўнікоў дзяржаў і ўрадаў, якія прыязджаюць у Нью-Ёрк для ўдзелу ў так званым Тыдні высокага ўзроўню “радавой” сесіі Генеральнай Асамблеі ААН, год ад году розная, але заўсёды вымяраецца дзясяткамі.
З 90-х гадоў у сістэме ААН атрымлівае папулярнасць практыка правядзення тэматычных сусветных самітаў. Больш папулярнай практыка самітаў ААН становіцца пачынаючы з 2000 года, калі гучна прайшоў саміт тысячагоддзя і была прынята Дэкларацыя тысячагоддзя, якая дала старт распрацоўцы мэт развіцця тысячагоддзя. Дарэчы, гэта быў першы саміт у Нью-Ёрку, у якім прыняў удзел Прэзідэнт Беларусі Аляксандр Лукашэнка.
На сёння ў нью-ёркскім саміце плануюць прыняць удзел каля 160 кіраўнікоў дзяржаў і ўрадаў. Гэтая лічба блізкая да рэкорднай.
Адразу пасля саміту з 28 верасня пачнецца агульная дыскусія юбілейнай, 70-й, сесіі Генеральнай Асамблеі ААН. Большасць дзяржаўных лідараў, якія прыедуць на саміт, прымуць удзел і ў агульнай дыскусіі, якая будзе доўжыцца больш за тыдзень. Прэзідэнту Беларусі прадастаўлена пачэснае права выступіць у першы дзень агульнай дыскусіі Генеральнай Асамблеі ААН.
Паколькі сусветныя лідары, якія прыязджаюць у Нью-Ёрк, у сваёй большасці ўдзельнічаюць і ў саміце, і ў агульнай дыскусіі Генеральнай Асамблеі ААН, тым больш што ў гэтым годзе абодва мерапрыемствы прысвечаны адной тэме, то ў нас ёсць падставы гаварыць аб саміце ААН 2015 года як пра больш доўгую, чым тры дні, магчымасць для сустрэчы, дыялогу і ўзаемадзеяння сусветных лідараў.
Значэнне сустрэчы на вышэйшым узроўні і прыезду сусветных лідараў у Нью-Ёрк, зразумела, не ў тым, што сваёй прысутнасцю яны асвецяць падагульняючыя дакументы саміту. Значэнне саміту таксама не абмяжоўваецца вызначанай для яго няхай вельмі важнай, але ўсё ж толькі адной з тэм комплекснага міжнароднага парадку дня.
Значыць, сэнс і значэнне саміту ААН, напэўна, у нечым іншым. Цяперашняя сустрэча на вышэйшым узроўні, на жаль, праходзіць на фоне самых моцных і небяспечных за апошнія дзесяцігоддзі тэктанічных зрухаў у сусветнай палітыцы. Пасля распаду Савецкага Саюза і радыкальнага перафармаціравання глабальнай сістэмы міжнародных адносін насуперак чаканням аналітыкаў шчаслівага вырашэння гісторыі не адбылося.
Фактычна здзейсненае разбурэнне сістэмы еўра-атлантычнай бяспекі, якая дзесяцігоддзямі здавалася непахіснай, безадказнае распальванне пажару сацыяльных і ваенных канфліктаў у рэгіёне Паўночнай Афрыкі і Блізкага Усходу, з’яўленне новых ачагоў напружанасці і нестабільнасці ў іншых рэгіёнах свету сталі праявай самага сур’ёзнага за апошнія паўстагоддзя глабальнага крызісу даверу. У грамадскай свядомасці і ў глабальнай медыйнай прасторы ўсё больш актыўна раскручваецца махавік унушэння непазбежнасці новай глабальнай вайны за рэсурсы.
У гэтай сітуацыі сістэмныя магчымасці міждзяржаўнага ўзаемадзеяння недастатковыя, каб змяніць небяспечную глабальную тэндэнцыю ўзмацнення недаверу і адчужэння.
Спыніць глабальную ваенную катастрофу можа толькі падобны да цуду прарыў у эпоху міласэрнасці. Як заўсёды ў крытычныя моманты чалавечай гісторыі, каталізатарам такога прарыву, лёсавызначальных перамен становяцца асобы гістарычнага маштабу, Дзяржаўныя Лідары з вялікай літары. Ад іх здольнасці ўсвядоміць сваю адказнасць не толькі за пашырэнне нацыянальнага палітычнага парадку дня, а ў першую чаргу за бяспеку і дабрабыт усяго чалавецтва, залежыць будучыня свету.
Саміт у Нью-Ёрку, які мае адбыцца, — унікальная па маштабе і характары падзея, калі такія лідары могуць атрымаць магчымасць прамых і непасрэдных чалавечых стасункаў. Ці стане саміт ААН 2015 года сустрэчай, якая прынясе новую надзею чалавецтву, або самітам упушчаных магчымасцей — пакажа час.
Самае распаўсюджанае спакон веку разуменне магчымага міждзяржаўнага ўзаемадзеяння — па правілах так званай гульні з нулявой сумай. Амаль паўсюдна прынятая ў якасці гістарычнай непазбежнасці логіка ўзаемадзеяння па прынцыпе “хто каго”, пры якой выйгрыш аднаго абавязкова азначае пройгрыш другога, няўмольна заахвочвае першабытнае саперніцтва, вядзе да канфлікту, вайны.
Вядома, краіны, народы, дзяржаўныя лідары, якія сваімі практычнымі дзеяннямі дабіваюцца змянення правіл глабальнай палітычнай гульні, смела становяцца перашкодай на шляху права сілы, адстойваючы права міласэрнасці, разумення і спагадлівасці, лёгка могуць быць высмеяны як ідэалісты.
Беларусь у ААН сёння такі ідэаліст. Ідэаліст, напрыклад, у спробе рэальна аб’яднаць у рамках глабальнага партнёрства намаганні нацыянальных урадаў, міжнародных арганізацый і грамадзянскай супольнасці ў барацьбе з сучасным рабствам — гандлем людзьмі. Былі паблажлівыя ўсмешкі міжнародных партнёраў, было нявер’е і здольнасць адной краіны падняць многіх на справядлівую справу. Калі праз пяць гадоў пасля выказанай Прэзідэнтам Беларусі на саміце ААН 2005 года ініцыятывы быў распрацаваны і прыняты Глабальны план ААН па барацьбе з гандлем людзьмі, некуды знікла і паблажлівасць, і нявер’е.
Наша краіна — ідэаліст ва ўпартым адстойванні ў ААН тэзіса аб разнастайнасці шляхоў прагрэсіўнага развіцця чалавечага грамадства. Паклаўшы руку на сэрца, хіба не сведчаць сённяшнія падзеі ў свеце аб тым, што менавіта самаўпэўненая манаполія на ісціну і перакананасць у веданні адзінага магістральнага шляху, па якім павінна развівацца чалавецтва, становяцца прычынай і крыніцай незлічоных бед і пакут?
Ідэаліст у адстойванні выключнай ролі і значэння сям’і для ўстойлівага і здаровага развіцця грамадства. Ідэаліст у барацьбе з новымі відамі зброі масавага знішчэння. Ідэаліст у адстойванні неабходнасці стварэння справядлівага механізма перадачы тэхналогій устойлівых і аднаўляльных крыніц энергіі.
Ідэаліст у настойлівым фарміраванні ў ААН традыцыі аб’яднання аднадумцаў у групы сяброў. Ідэаліст у шматгадовай абароне суверэннага права саміх дзяржаў — членаў ААН — вялікіх і малых — быць адзіным гаспадаром у сваёй краіне.
Ідэаліст, нарэшце, у арганізацыі напярэдадні саміту ААН у азнаменаванне 70-годдзя Вялікай Перамогі пасадкі ў штаб-кватэры арганізацыі Дрэва міру і адзінства — ад імя ўсіх дзяржаў — членаў ААН, зразумела, не для азелянення тэрыторыі, а для збліжэння чалавечых душ.
На маю думку, у чалавечай гісторыі няма палітычных дакументаў больш безнадзейна ідэалістычных, чым Статут ААН і Усеагульная дэкларацыя правоў чалавека. Таму відавочная ідэалістычная традыцыя Беларусі ў ААН па сутнасці з’яўляецца найбольш яскравым сведчаннем практычнай адданасці аднаго з 50 першапачатковых заснавальнікаў ААН высокім ідэалам арганізацыі.
