Пра перспектывы дадатковай адукацыі дарослых і яе якасць карэспандэнту “Настаўніцкай газеты” расказала Святлана Коўчур, начальнік аддзела дадатковай адукацыі дарослых Галоўнага ўпраўлення прафесійнай адукацыі Міністэрства адукацыі, кандыдат педагагічных навук, дацэнт.
— Святлана Аляксееўна, каб больш дакладна вызначыць ролю дадатковай адукацыі дарослых, пачнём з глабальнага. Як гэты ўзровень адукацыі сувымяраецца з такім паняццем, як чалавечы капітал?
— Чалавечы капітал з’яўляецца падмуркам сацыяльна-эканамічнага развіцця краіны. Ад велічыні чалавечага капіталу, якім валодае дзяржава, залежыць канкурэнтаздольнасць і паспяховасць яе эканамічнага стану. Згодна з гэтымі катэгорыямі парадыгма “адукацыя праз усё жыццё” прадвызначае прыярытэты бесперапыннай прафесійнай адукацыі, а дакладней, развіццё і ўдасканаленне складнікаў чалавечага капіталу. Сярод іх веды, уменні, навыкі, здольнасці, каштоўнасці, матывы прафесійных і асобасных якасцей кіруючых работнікаў і спецыялістаў.
Сістэма дадатковай адукацыі дарослых, якая функцыянуе ў краіне, становіцца драйверам нарошчвання чалавечага капіталу. У гэтую сістэму ў той ці іншай меры ўключаны 68,2% працаздольнага насельніцтва.
— Што сабой уяўляе дадатковая адукацыя дарослых сёння? Якія мэты яна мае?
— У сучасным высокатэхналагічным грамадстве ідзе імклівае абнаўленне тэхналогій, удасканальваюцца ўмовы працы, што ўрэшце прыводзіць да старэння існуючых ведаў, прафесійных навыкаў і падыходаў. Канкурэнтаздольная пазіцыя спецыяліста на рынку працы вызначаецца не столькі аб’ёмам наяўных у яго ведаў, уменняў і навыкаў, колькі валоданнем інструментамі пазнання новага і матывацыяй на прафесійнае і асобаснае самаўдасканаленне. У гэтых умовах дадатковая адукацыя дарослых — неабходны інструмент адукацыі праз усё жыццё, які мае гнуткі характар і арыентаваны на запатрабаванасць рынку працы.
— Якая роля Міністэрства адукацыі ў развіцці дадатковай адукацыі дарослых?
— Наша міністэрства ажыццяўляе нарматыўнае прававое рэгуляванне 16 адукацыйных праграм дадатковай адукацыі дарослых. З іх найбольш запатрабаваныя — адукацыйныя праграмы павышэння кваліфікацыі, перападрыхтоўкі і стажыроўкі спецыялістаў. Яны накіраваны на прафесійнае ўдасканаленне кадраў на аснове існуючых прафесійных ведаў і кампетэнцый, прысваенне новай кваліфікацыі, асваенне новых метадаў, тэхналогій у прафесійнай дзейнасці.
Праграмы дадатковай адукацыі дарослых рэалізуюцца па 358 спецыяльнасцях перападрыхтоўкі кіруючых работнікаў і спецыялістаў, 10 профілях адукацыі, 26 напрамках адукацыі павышэння кваліфікацыі.
На задавальненне пазнавальных патрэб у той ці іншай сферы прафесійнай дзейнасці альбо галіне ведаў, на маральнае, культурнае і фізічнае развіццё асобы накіравана адукацыйная праграма вучэбных курсаў (лекторыяў, тэматычных семінараў, практыкумаў, трэнінгаў), адукацыйная праграма ўдасканалення магчымасцей і здольнасцей асобы. Дадатковая адукацыя дарослых — гэта яшчэ і падрыхтоўка, перападрыхтоўка і павышэнне кваліфікацыі рабочых (служачых) у краіне. У пераважнай большасці навучанне рабочым прафесіям (іх каля 3700) ажыццяўляецца непасрэдна на прадпрыемствах.
Што тычыцца дзяржаўных адукацыйных стандартаў, то, па сутнасці, гэта тэхнічны нарматыўны акт, які замацоўвае патрабаванні да адукацыйнага працэсу і вынікаў засваення яго зместу. У дадатковай адукацыі дарослых адукацыйныя стандарты і распрацаваныя на іх аснове вучэбныя планы вызначаюць пералік кампетэнцый для кожнай спецыяльнасці перападрыхтоўкі. Для мабільнага рэагавання на тэндэнцыі развіцця галін эканомікі адукацыйныя стандарты рэгулярна абнаўляюцца і пераглядаюцца. Напрыклад, у сувязі з абнаўленнем Агульнадзяржаўнага класіфікатара Рэспублікі Беларусь АКРБ 011-2022 “Спецыяльнасці і кваліфікацыі” ў 2023—2024 гадах былі перагледжаны і зацверджаны 324 адукацыйныя стандарты, сярод якіх 114 замацаваныя за Міністэрствам адукацыі.
— Якія крытэрыі якасці дадатковай адукацыі дарослых?
— Паняцце якасці на гэтым узроўні адукацыі вельмі шматграннае і выходзіць за рамкі юрыдычнага разумення гэтага тэрміна. Сістэма дадатковай адукацыі дарослых цесна звязана з рынкам працы. Яе запатрабаванасць вызначаецца наяўнасцю адукацыйных праграм, змест якіх адпавядаў бы патрэбам у прафесійных кампетэнцыях для рэальнага сектара эканомікі і пры гэтым гнутка рэагаваў бы на змяненне гэтых патрэб. Менавіта дадатковая адукацыя дарослых, валодаючы ўнікальным патэнцыялам мабільна рэагаваць на патрэбы эканомікі, можа забяспечваць як вырашэнне задач сацыяльна-эканамічнага развіцця краіны, так і прафесійна-асобаснага ўдасканалення работніка ў парадыгме “адукацыя праз усё жыццё”. Якасць існуючай сістэмы дадатковай адукацыі заключаецца ў адпаведнасці запытам рэальнага сектара эканомікі, устаноўленым дзяржаўным стандартам і патрэбай кожнага чалавека.
— Відавочна, што сістэма дадатковай адукацыі дарослых мае пераважна галіновы характар.
— Сапраўды, так. Дзяржаўныя органы кіравання ў кожнай сферы дзейнасці, іншыя дзяржаўныя арганізацыі ў межах сваёй кампетэнцыі ствараюць свае галіновыя сістэмы бесперапыннай прафесійнай адукацыі. Менавіта гэта і забяспечвае аператыўны ўлік запытаў рэальнага сектара эканомікі, патрабаванняў навукова-тэхнічнага, інавацыйнага і сацыяльна-эканамічнага развіцця канкрэтнай галіны, дае магчымасць бачыць патрэбы ў тых кампетэнцыях спецыяліста, якія будуць забяспечваць павышэнне канкурэнтаздольнасці канкрэтнай вытворчай сферы. Напрыклад, у рамках сферы адукацыі такую сістэму складаюць установы дадатковай адукацыі дарослых, якія знаходзяцца ў падпарадкаванні Міністэрства адукацыі, — Акадэмія адукацыі, Рэспубліканскі інстытут прафесійнай адукацыі, Рэспубліканскі інстытут вышэйшай адукацыі, інстытуты павышэння кваліфікацыі і перападрыхтоўкі ва ўстановах вышэйшай адукацыі, а таксама падпарадкаваныя абласным выканаўчым камітэтам рэгіянальныя інстытуты развіцця адукацыі. Штогод у гэтых установах больш за 60 тысяч педагагічных работнікаў засвойваюць адпаведныя адукацыйныя праграмы павышэння кваліфікацыі.
— Наколькі заказчыкі кадраў задаволены ўзроўнем прафесійных кампетэнцый работнікаў, якія прайшлі навучанне?
— Інструментам для вывучэння якасці падрыхтоўкі работнікаў з’яўляецца зваротная сувязь, якая і дазваляе выявіць тыя кампетэнцыі, на якія павінен быць арыентаваны змест навучання. У якасці прыкладу можна прывесці вопыт выкарыстання Рэспубліканскім інстытутам прафесійнай адукацыі анкет, распрацаваных асобна для кожнай пасады на аснове прафесійнага стандарту “Педагагічная дзейнасць ва ўстановах адукацыі, якія рэалізуюць адукацыйныя праграмы прафесійна-тэхнічнай і сярэдняй спецыяльнай адукацыі”. Такая форма дазваляе выявіць групы кампетэнцый, якія найбольш актуальныя і неабходныя для паспяховага выканання рабочых функцый, а таксама вызначыць неўсвядомлены дэфіцыт у прафесійных уменнях.
Як і заказчыкі кадраў, органы кіравання адукацыяй і ўстановы адукацыі маюць магчымасць уносіць прапановы па паляпшэнні якасці навучання, даваць ацэнку задаволенасці ўзроўнем павышэння кваліфікацыі работніка. У асобных выпадках выкарыстоўваецца таксама так званая адтэрмінаваная дыягностыка — вымярэнне якасці дзейнасці педагога праз пэўны прамежак часу пасля праходжання павышэння кваліфікацыі па прымяненні атрыманых у ходзе навучання ведаў і ўменняў, актуальных педагагічных тэхналогій.
Вынік такой зваротнай сувязі з’яўляецца падставай для карэкціроўкі зместу адукацыйных праграм павышэння кваліфікацыі педагагічных работнікаў, а таксама дапамагае вызначыць і арганізацыйна-педагагічныя ўмовы адукацыйнага працэсу. Установы адукацыі, якія рэалізуюць для педагагічных работнікаў адукацыйныя праграмы павышэння кваліфікацыі, у абавязковым парадку ажыццяўляюць маніторынг задаволенасці слухачоў, што дазваляе ўбачыць іх патрэбы, выявіць арганізацыйныя недахопы і аператыўна іх выкараніць. Звычайна гэта ажыццяўляецца з дапамогай анкетавання пасля завяршэння навучання. У лік паказчыкаў уваходзіць ацэнка дыдактычнага, навукова-метадычнага, матэрыяльна-тэхнічнага забеспячэння вучэбнага працэсу, форм, метадаў і прыёмаў арганізацыі заняткаў, эфектыўнасці педагагічных тэхналогій, якія прымяняюцца, ацэнка практычнай значнасці вучэбнага матэрыялу і яго актуальнасці.
— Што больш за ўсё матывуе нашых педагогаў на прафесійнае развіццё і ўдасканаленне?
— Ключавым складнікам адукацыйнага працэсу было і ёсць стаўленне самога слухача да вучэбнай дзейнасці. Наколькі адказным будзе жаданне педагога вучыцца, набываць новыя кампетэнцыі, пастаянна ўдасканальвацца, расці прафесійна, залежыць выніковасць навучання. Залогам высокага прафесіяналізму з’яўляецца ўнутраная матываванасць, імкненне заставацца запатрабаваным у педагагічным асяроддзі, быць адказным, умець сканцэнтравацца на перспектыве і злабадзённых задачах, выхоўваць у сабе ўнутраны рэгулятар і прафесійную самадастатковасць.
Ключавым кампанентам у сістэме дадатковай адукацыі дарослых з’яўляецца асаблівае адукацыйнае асяроддзе як сукупнасць умоў рэалізацыі педагагічнага працэсу. Якасць гэтага асяроддзя звязваецца з прымяненнем у навучанні дарослых педагагічных тэхналогій інтэнсіўнага педагагічнага ўзаемадзеяння з апорай на прафесійную самарэфлексію, крытычную ацэнку існуючага практычнага вопыту, мадэляванне эфектыўных прафесійных стратэгій, прафесійнае ўзаемаабагачэнне. Відавочна, што ўсе гэтыя напрамкі істотна ўплываюць на прафесійны рост кіруючых работнікаў і спецыялістаў.
Ала КЛЮЙКО
Фота Алега ІГНАТОВІЧА