Расказваючы дзецям казкі, выхавальнік актывізуе іх маўленне, падахвочвае да самастойных выказванняў. Казка вучыць дзіця выкладаць свае адносіны да праслуханага, падахвочвае яго да словатворчасці. Немалаважная роля ў гэтай рабоце адводзіцца бацькам.
Пачынаю работу ў другой малодшай групе з чытання казак, рэкамендаваных вучэбнай праграмай дашкольнай адукацыі. Гэта адбываецца як у арганізаванай дзейнасці па развіцці маўлення і моўных зносін, так і ў нерэгламентаванай дзейнасці.
У арганізацыйнай дзейнасці выкарыстоўваю заняткі рознага тыпу:
гульні-заняткі “Сустрэча з казкай”;
расказванне адной казкі “Тры мядзведзі”;
расказванне некалькіх казак, аб’яднаных адной тэматыкай “Ох, ужо гэтыя казкі!”;
чытанне і расказванне з выкарыстаннем нагляднага матэрыялу: цацак, настольнага тэатра і г.д.;
чытанне як частка заняткаў па развіцці маўлення;
стварэнне казкі па ілюстрацыях, звязаных адным сюжэтам.
У сярэдняй групе для падрыхтоўкі да ўспрымання новай казкі можна зрабіць наступнае: змясціць у кніжнім кутку новую кнігу або малюнкі мастакоў да гэтай казкі. Дзеці, разглядваючы ілюстрацыі, складаюць апавяданні, спрабуючы вызначыць, якая гэта казка, пра што яна будзе апавядаць. Таксама для падрыхтоўкі да ўспрымання новай казкі можна прадэманстраваць цацкі, прадметы, якія маюць дачыненне да зместу казкі. Гэта дапаможа дзецям запомніць і растлумачыць іх назву.
Для прыцягнення бацькоў да дзейнасці па развіцці звязнай гаворкі дзяцей праводзяцца дні адкрытых дзвярэй. Бацькі прысутнічаюць на занятках, прымаюць у іх актыўны ўдзел, напрыклад, у час сюрпрызнага моманту (унясенне кніжкі з казкай, паказ мультымедыя, сумесны паказ лялечнага, настольнага тэатра).
Пры падрыхтоўцы да ўспрымання новай казкі выкарыстоўваю ў рабоце спецыяльнае практыкаванне, якое дапамагае дзецям асвойваць новыя словы. Напрыклад, у час работы над казкай “Выхвальны заяц”. Казка пачынаецца словамі: “Стаіць дом-волат, не дом, а дамішча!” Прапаноўваю дзецям самім прыдумаць словы, якія характарызуюць вельмі буйныя прадметы. Гэта спрыяе папаўненню слоўніка дзіцяці. Прапаноўваю заканчваць фразы, якія будуць вымаўляцца так: “У ката — вусы, а ў тыгра — вусішчы. У ката — лапы, а ў ільва — …”. Тлумачу, што словы “вусішчы”, “лапішчы” належаць зайцу — герою новай казкі “Выхвальны заяц”, прашу паўтарыць фразу, якую гаварыў заяц, а потым чытаю казку. Падчас размовы выкарыстоўваю пытанні для паслядоўнай перадачы зместу казкі. Пасля прачытання казкі даю заданне ахарактарызаваць галоўнага героя.
У старшай групе работа над казкай “У страху вочы вялікія” адбываецца наступным чынам. Паведамляю: “Я буду чытаць казку з зусім незвычайнай назвай — “У страху вочы вялікія”. Даецца заданне: паспрабаваць, арыентуючыся на назву казкі, прыдумаць яе пачатак. Потым прапаноўваю прыдумаць канцоўку да твора. Пасля чытання (пераказу) праводзіцца гутарка, якая дапамагае дзецям лепш зразумець змест казкі, правільна ацаніць некаторыя яе эпізоды, яшчэ раз папоўніць свой слоўнік цікавымі параўнаннямі, апісаннямі.
Калі ў малодшай групе перавагу аддаю гульнявой і пазнавальнай дзейнасці з дзецьмі, то ў сярэдняй і старшай — практычнай, працоўнай, мастацкай.
У малодшай групе дзяцей прывабліваюць яркія маляўнічыя ілюстрацыі, таму расказванне казкі неабходна суправаджаць наборам ілюстрацый (напрыклад, да казкі “Балабушка” выкарыстоўваю 5 карцінак). Для дзяцей сярэдняй групы найбольш эфектыўнымі аказаліся гульні-заняткі, заняткі з выкарыстаннем нагляднага матэрыялу: цацкі, пальчыкавы тэатр, ценявы тэатр і г.д. Падчас такіх гульняў дзеці вучацца ўважліва слухаць казку, разумець змест, актыўна ўдзельнічаць у абмеркаванні, расказваць пра ўчынкі героя (“Двое прагных медзведзянят”), рысы характару (“Трое парасят”). У старшай групе часцей за ўсё праводжу заняткі з чытаннем і пераказам казак, са стварэннем казак па наборы карцінак (“У сонейка ў гасцях”, “Дзюймовачка” і інш.). Пераказ казкі з выкарыстаннем сюжэтных карцінак спрыяе замацаванню і сістэматызацыі пройдзенага матэрыялу. Засвоіць матэрыял, атрыманы дзецьмі на занятках, прапаноўваю дома: у працэсе размовы з бацькамі, малявання, пераказу казак. А пасля можна паўдзельнічаць у конкурсах “Намалюем разам”, “Пазнай па карцінцы казку”.
Выкарыстоўваю таксама дыдактычныя гульні “Азбука настрою”, “Крадзенае сонца”, гульні-практыкаванні “Перадача пачуццяў”, гульні-маналогі “Я назаву героя”, гульні-фантазіі “Мой герой казкі”. Добрыя вынікі даюць моўныя гульні “Казачныя сябры”, “Любімы герой”. Праводжу сумесныя з бацькамі гульні-спаборніцтвы “Хто больш ведае казак”, творчыя гульні “Я казачнік”.
У сярэдняй і ў старшай групе дзеці праводзяць даследаванні “Якія казкі самыя цікавыя?”, “Папулярныя выказванні ў казках”, “Чым падобныя і чым адрозніваюцца казкі”, “Героі народных і літаратурных казак”, “Якія казкі больш за ўсё любяць дзеці і чаму?”.
Арганізоўваю на занятках прагляды казак з наступнай гутаркай (“Царэўна-жаба”, “Дванаццаць месяцаў” і г.д.), спаборніцтвы “Чыё апавяданне цікавейшае”, ранішнія пяцімінуткі “Раскажы аб прачытанай казцы”, віктарыны па казках. Выкарыстоўваюцца такія формы, як разгадванне загадак пра казкі (сярэдні ўзрост), фантазіраванне па казках “Церамок”, “Балабушка” (старэйшы ўзрост), разглядванне карцінак, маляванне ілюстрацый да казак, драматызацыі.
Бацькі актыўна ўдзельнічаюць у папаўненні бібліятэкі групы кнігамі і казкамі. У дзіцячым садзе створана мабільная бібліятэка “Кніжны рукзачок”. Разам з дзецьмі баць-кі прыдумваюць казкі (казкі для дачушкі і сыночка). Праводзяцца сумесныя дзіцяча-бацькоўскія акцыі (“Маміна казка”), гульні-драматызацыі (“Тэлефон” К.Чукоўскага). Бацькі папаўняюць і свае дамашнія куткі гульнямі па матывах казак. Дома яны гуляюць з дзецьмі ў слоўныя гульні, афармляюць часопіс “Дыялог з сям’ёй”.
У працэсе працоўнай дзейнасці (ручная праца “Цвецік-сяміцвецік”, “Кветкі падснежнікі”, лепка “Любімая казка”, маляванне па казках “Кошчын дом”, акцыя “Падклеім кніжкі, казкі ў групе”) у дзяцей фарміруюцца стараннасць, працавітасць, уменне складна расказваць аб праведзенай рабоце. У старшай групе дзеці робяць слоўныя замалёўкі, прыдумваюць і расказваюць, які малюнак хацелі б намаляваць да казкі. Слухаючы іх выказванні, я задаю пытанні. Напрыклад: “Як апранута твая Алёнка? Якія вочы ў ведзьмы? Калі яна такая страшная, як жа Алёнка не здагадалася, што перад ёй ведзьма?” Дзеці расказваюць пра сваіх любімых герояў, пра самы смешны эпізод, пра самы сумны, пра самы страшны, даюць апісанне прыроды, учынкаў героя, якія ім асабліва запомніліся, што таксама спрыяе развіццю звязнай гаворкі. Дзеці, педагогі і бацькі разам ствараюць арыгінальныя кнігі-дапаможнікі. Вынікам іх сумеснай творчасці становяцца зборнікі дзіцячых казак “Нашы любімыя казкі” і г.д. Бацькі прымаюць удзел у літаратурных святах, забавах, дэфіле, конкурсах кніжак-самаробкаў. Для іх педагогі праводзяць кансультацыі “Як выбраць казку?”, “Як чытаць і расказваць дзецям”, “Ствараем разам”.
Выкарыстанне розных відаў заняткаў дапамагае павысіць моўную актыўнасць дзяцей, звязную гаворку, узбагаціць іх слоўнікавы запас. Яны вучацца складаць апавяданні па карцінках, паслядоўна, лагічна, звязна пераказваць і нават ствараць казкі.
Тамара ЛЯШЧЭВІЧ,
выхавальнік
ясляў-сада № 3 Ашмян.
