Ці можна навучыць чалавека мысліць нестандартна, даючы яму “правільную” інфармацыю з прадказальнымі адказамі? Як знайсці аптымальны падзел паміж стэрэатыпамі і творчасцю? Можа, і не трэба развіваць творчасць ва ўсіх, прымушаючы іх да стварэння? Як адкрыць чалавека і дапамагчы яму адказаць на галоўнае фундаментальнае пытанне: “А хто я ёсць у гэтым свеце?” Чаму важна вучыць усіх аднолькава, але па-рознаму?
На гэтыя і многія іншыя пытанні шукалі адказы ўдзельнікі круглага стала па праблемах крэатыўнай адукацыі — прадстаўнікі Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта і навукова-тэарэтычнага часопіса “Педагогіка” (Расія).
Андрэй КАРОЛЬ: “Калі мы хочам адкрыць чалавека, то вектар павінен быць накіраваны ад яго, а не да яго. Дакраніцеся да вожыка ці смоўжыка — яны адразу закрыюцца. А моладзь раскрываецца, толькі калі ёй цікава. Формула матывацыі вельмі простая: кажучы мовай матэматыкаў, матывацыя прама прапарцыянальна самарэалізацыі. Дазвольце дзіцяці ствараць на занятках штосьці сваё — і мы атрымаем у будучыні паспяховага вучонага, кіраўніка, добрага грамадзяніна і сем’яніна. Адкрыць чалавека — значыць даць яму магчымасць адказаць на галоўнае фундаментальнае пытанне: “Хто я ёсць у гэтым свеце?”.
Адразу заўважу: у працэсе абмеркавання з’явілася больш пытанняў, чым адказаў. Зрэшты, у гэтым і была задача круглага стала. Як заўважыў рэктар БДУ Андрэй Кароль, “разнапланавыя погляды даюць большую магчымасць з’явіцца новым сэнсам”.
Пытанні, узнятыя за круглым сталом, удзельнікі сустрэчы вынесуць на абмеркаванне ў сваіх падраздзяленнях. Універсітэцкай грамадскасці прапаноўваецца ўключыцца ў вялікую дыскусію і разам шукаць адказы, разам ставіць мэты і выбіраць шляхі да іх рэалізацыі. Бо толькі ў дыскусійным асяроддзі, дзе каштоўна меркаванне кожнага чалавека, можна развіваць ідэі крэатыўнага і эўрыстычнага навучання.
Універсітэт 3.0: трансфармацыя адукацыйнага асяроддзя
Адным з галоўных пытанняў, што абмяркоўваліся за круглым сталом, быў пераход да мадэлі “Універсітэт 3.0”. Адметна, што кожнае падраздзяленне БДУ ідзе тут сваім шляхам: універсітэт мнагапрофільны, навуковыя даследаванні вядуцца шырокім фронтам, і сферы іх прымянення — самыя разнастайныя. Аднак і матэматыкі, і айцішнікі, і юрысты падхапілі ідэі крэатыўнай адукацыі, бо яны могуць стаць апорай пры стварэнні прадпрымальніцкага ўніверсітэта і саслужыць добрую службу ў падрыхтоўцы будучых прафесіяналаў.
— Трансляцыя аднолькавай, “правільнай”, ужо гатовай інфармацыі (“на сподачку”) розным студэнтам з наступным патрабаваннем аднолькавых адказаў не адпавядае сучаснай мэце, — гаворыць Андрэй Кароль. — Не павінна быць простага ўзнаўлення чужога кантэнту. Нам важна ўлічваць магчымасці і здольнасці кожнага асобнага чалавека і ў рамках адукацыйнай праграмы зрабіць працэс навучання іншым: не даваць “правільную” інфармацыю, а вучыць студэнтаў ствараць штосьці сваё.
Пераход да крэатыўнай адукацыі ў БДУ лагічна пачаўся з падрыхтоўкі выкладчыкаў. Ва ўніверсітэце ўжо два гады дзейнічае вочна-дыстанцыйны курс “Методыка навучання праз адкрыццё: як вучыць усіх па-рознаму, але аднолькава”, які праводзіць рэктар Андрэй Кароль. Семінары заснаваны не на слуханні, а на дзеянні.
Руслан БАЗІЕЎ: “Выхаванне, на жаль, — рэч даволі складаная, асабліва ў наш час. З аднаго боку, мы прапагандуем каштоўнасці капіталістычнага свету, дзе кожны чалавек паспяховы сам па сабе, і ён тым больш паспяховы, чым больш пераадольвае супраціўленне навакольных. Чалавек чалавеку не сябар, таварыш і брат, а сапернік. Але калі мы будзем выхоўваць гэтую спаборнасць без аглядкі на навакольных, то атрымаем адпаведны вынік. Думаю, трэба перайсці нейкую кропку, пасля чаго мы зразумеем: трэба мяняць адносіны да выхаваўчай работы”.
— Курс Андрэя Дзмітрыевіча дазваляе выкладчыкам раскрыцца і рэалізаваць свой унутраны патэнцыял, сваю патрэбу ва ўзаемадзеянні са студэнтамі, не баючыся страціць выкладчыцкі аўтарытэт, — расказвае прафесар кафедры тэорыі функцый механіка-матэматычнага факультэта БДУ Наталля Броўка. — Гэта дапамагае людзям быць нефармальнымі. Важная задача педагогікі і дыдактыкі: не баяцца апусціцца да ўзроўню студэнтаў. Многія нашы выпускнікі прызнаюцца, што на пачатку вучобы матэматыка здавалася ім вар’яцкай навукай, якую не здолеюць спасцігнуць. І толькі спакваля прыйшло разуменне, што гэта мова, якая дапамагае выказацца. Аднак да гэтага разумення трэба прыйсці! Калі мы разнявольваемся і пачынаем размаўляць са студэнтамі на роўных, узаемадзейнічаць, бачыць у іх водгук, нам лягчэй дастукацца адно да аднаго.
Усе, хто прайшоў курс Андрэя Караля, прызнаюцца, што пачалі працаваць па-іншаму. Кажуць, быццам адкрыліся нейкія дзверцы, і яны адчулі новыя магчымасці для развіцця свайго патэнцыялу — крэатыўнага, пазнавальнага, рэфлексіўнага. І ўсё гэта яны нясуць у студэнцкую аўдыторыю.
— Універсітэт можа быць канкурэнтаздольным і запатрабаваным толькі пры ўмове крэатыўнай і эўрыстычнай адукацыі, — падтрымаў калег з БДУ галоўны рэдактар навукова-тэарэтычнага часопіса “Педагогіка” Руслан Базіеў. — Менавіта гэты фармат падрыхтоўкі прымушае студэнтаў думаць, вучыць іх быць творцамі сваіх ведаў, а ў перспектыве — стваральнікамі будучыні.
Знайсці сэнсы ў інфармацыйным свеце
Шмат увагі ўдзельнікі круглага стала ўдзялілі філасофскім праблемам, у прыватнасці месцу чалавека ў сучасным свеце.
— Страта чалавека адбываецца з-за таго, што ў ім становіцца ўсё больш чужога і менш свайго, — заўважыў Андрэй Кароль. — Веды і інфармацыя — усё ж розныя паняцці. Інфармацыя — гэта вялізнае мноства, а веды нараджаюцца знутры. І трэба разумець, што ўрокі ў школе ці ва ўніверсітэцкай практыцы, калі выкладчык проста трансліруе пэўную суму інфармацыі, — у будучыні гэта няправільныя рашэнні ў эканоміцы і сацыяльнай галіне, асабістыя і жыццёвыя няўдачы. Гэта закрытасць людзей, ступень іх нявыяўленых магчымасцей, крэатыўных, пазнавальных здольнасцей, здольнасцей рэфлексаваць, аналізаваць. І гэта праблемнае поле школы і ўніверсітэта.
Удзельнікі круглага стала пагадзіліся, што ў наш век машын жывыя веды часта становяцца дэфіцытам і чалавек рызыкуе страціць штосьці вельмі важнае, тое, што традыцыйна сілкавала асобу.
Наталля БРОЎКА: “Калі прыходзіць у аўдыторыю і даводзіць студэнтам: “Вы павінны быць высокамаральнымі”, “Вы павінны быць прафесійнымі” і г.д. — нічога не атрымаецца. Аўтарытарны стыль у выхаванні не працуе”.
— Закрыццё чалавека — гэта закрыццё магчымасці чуць сябе, ствараць штосьці сваё, глядзець на сябе вачыма розных людзей, — заўважыў Андрэй Кароль. — Сёння чалавек усё больш маўчыць (не ў фігуральным сэнсе, а калі свайго сказаць яму няма чаго). Мы назіраем тыражаванне чужых фраз, дыскрэтнасць, павярхоўнасць, сімуляцыю. Тое, што лёгка набываецца, лёгка страчваецца. Інфармацыя паглынае сэнс. І чалавек не толькі маўчыць, але і дрэнна чуе — дрэнна чуе іншых, але найперш сябе. Мастацтва размовы знікае, бо чалавек усё больш схільны выступаць аб’ектам, а не актыўным раскрывальнікам сваіх сэнсаў і ўнутранай прасторы. Як адкрыць чалавека? Праз канкрэтны вучэбны працэс, пераносячы самае важнае з філасофіі ў практыку.
Якімі павінны быць сучасныя заданні, вучэбныя планы, стандарты? Можа і не трэба развіваць творчасць ва ўсіх, прымушаць усіх да стварэння? За круглым сталом гучала шмат правакацыйных пытанняў…
Круглы стол па пытаннях крэатыўнай адукацыі праходзіў у БДУ невыпадкова. Як падкрэсліў рэктар Андрэй Кароль, вядучы ўніверсітэт краіны характарызуецца фундаментальнасцю, мае навуковыя школы рознага кірунку і акумулюе розныя погляды на пытанні зместу і мэт адукацыі. Канцэптуальныя рашэнні з’яўляюцца дзякуючы розным меркаванням. Акрамя таго, у БДУ сфарміравана і ўкаранёна сістэма крэатыўнай адукацыі, ёсць наглядная база інавацыйных методык і форм падрыхтоўкі спецыялістаў. На рэгулярнай аснове праводзяцца семінары па фарміраванні эўрыстычных якасцей педагога, здольнага індывідуалізаваць працэс падрыхтоўкі студэнтаў, стварыць умовы для раскрыцця іх творчага патэнцыялу. Функцыянуе міжуніверсітэцкі партал “Метадалогія, змест, практыка крэатыўнай адукацыі”, на ўсіх факультэтах укараняюцца крэатыўныя формы навучання.
— Я глыбока перакананы, што адкрыццё чалавека без стварэння свайго немагчыма, — сказаў рэктар БДУ. — Нам часта здаецца, што, калі ўвесці ў вучэбны працэс нейкія дысцыпліны, мы вырашым надзённыя пытанні. Але калі б мы ўвялі прадмет “Думанне”, ці сталі б студэнты на выхадзе, пасля здачы заліку, больш удумлівымі? Або калі ўвесці прадмет “Маральнасць” — сталі б яны больш маральнымі? Наўрад ці! Усё, што мы хочам прывіць студэнтам (уменне сістэмна мысліць, маральнасць, прадпрымальнасць), павінна стаць часткай нашых штодзённых лекцый і рэалізоўвацца праз канкрэтныя педагагічныя формы і метады. Пры гэтым варта памятаць: ісціна не знаходзіцца ў галаве аднаго чалавека, а можа быць толькі ў галовах двух і больш суразмоўнікаў.
Галіна СІДАРОВІЧ.
Фота Васіля КУЗЬМІЧКІНА.
