Веліч маленькага смаўжа, або Сем колераў вясёлкі

- 12:18Адукацыйная прастора, Апошнія запісы, Рознае

Зноў восень, зноў верасень… Настаўнікі прывыкаюць да новых вучняў, адаптуюцца да новага раскладу, спрабуюць ухапіць апошнія цёплыя дзянькі. І хоць першага верасня ўжо прайшло, настрой усё роўна нейкі святочны. І нядзіўна, бо наперадзе чарада яркіх падзей: фінал Рэспубліканскага конкурсу педагагічнага майстэрства, з’езд настаўнікаў СНД, дзень настаўніка…

Даведаўшыся пра тое, што я буду членам журы конкурсу “Настаўнік года”, адчула дваістыя пачуцці: з аднаго боку, вельмі хвалююча акунуцца зноў у вір конкурсных выпрабаванняў, вярнуцца да сябе ранейшай, усё узгадаць і перажыць нанова, а з другога боку, вельмі адказна. Як выбраць найлепшага? Ці была я сапраўды найлепшай на папярэднім конкурсе? Як пра гэта судзіць? Безумоўна, ёсць распрацаваныя і выразна вывераныя крытэрыі, але праз тры гады пасля шматлікіх адкрытых урокаў, семінараў, майстар-класаў, канферэнцый, форумаў, з’ездаў я разумею, што гэта павінен быць не толькі высокі прафесіянал сваёй справы, настаўнік-віртуоз, які можа абыграць любую нечаканую сітуацыю і зрабіць яе сваім козырам, але і вельмі моцны, валявы чалавек, са сваёй выразнай пазіцыяй, адэкватным бачаннем, бо прадстаўляць неабходна не толькі свой вопыт — за табой тысячы калег. І менавіта гэтая адказнасць прымушае пастаянна расці, ісці наперад, не апускаць планку. Паверце, гэта няпроста, але намаганні апраўданыя, і я дзякую лёсу за магчымасць усё гэта перажыць, за магчымасць каласальнага прафесійнага росту, за сваіх сяброў і аднадумцаў з клуба “Крыштальны журавель”. Дзеля гэтага варта ўдзельнічаць у конкурсе!
Але як жа выбраць лепшага? У каго папрасіць парады, бо хочацца быць вельмі сумленнай і справядлівай? Вядома, у дзяцей, бо “вуснамі дзіцяці гаворыць ісціна”.
На адным з апошніх урокаў я папрасіла сваіх выпускнікоў скласці слоўны партрэт сапраўднага настаўніка. У выніку аналізу прапанаваных варыянтаў у нас атрымаўся вельмі незвычайны калаж. Першым вобразам стала вясёлка — сем галоўных якасцей настаўніка. Думаю, каментарыі дзяцей вас прыемна здзівяць.

УСМЕШКА. “От улыбки в небе радуга проснется…” Словы гэтай дзіцячай песенькі раскрываюць чароўную сілу гэтага эмацыянальнага стану. Нязмушаная ўсмешка чалавека прыцягвае навакольных, выклікае прыхільнасць да сябе. Настаўнік, які шчыра ўсміхаецца, здольны ствараць цуды, ён выпраменьвае святло, перадае душэўную цеплыню калегам, бацькам, а галоўнае — сваім вучням.
ПАВАГА. Чалавек можа стаць настаўнікам тады і толькі тады, калі ён здольны паважаць іншых, здольны паважаць тое, чаго не ведае, здольны да самапавагі.
АДКРЫТАСЦЬ. Усе мы адчуваем патрэбу ў зносінах. Аднак здараецца так, што рэальныя зносіны далёкія ад ідэальных. Чаго ж нам часам не хапае для ўзаемаразумення? Менавіта адкрытасці. Думаю, настаўніку неабходна мець шостае пачуццё, якое дапамагае знайсці ключ да сэрца кожнага дзіцяці, наладзіць кантакт, стаць родным і блізкім чалавекам.
ТВОРЧАСЦЬ. Жыццё — гэта рух наперад з усё большай хуткасцю. Творча ўдзельнічаць у гэтым руху — аснова жыцця, яго сэнс і шчасце. Калі вучань у школе не навучыцца тварыць, то ў жыцці ён заўсёды будзе толькі пераймаць, а гэта значыць, што лёс вучняў залежыць у многім ад таго, наколькі настаўнік навучыць іх бачыць незвычайнае ў навакольным свеце, заўважаць тое, што захопіць, здзівіць, узрадуе, прымусіць задумацца, засмуціць… Раскрываючы творчыя здольнасці сваіх вучняў, настаўнік павінен развіваць творчасць і ў сабе.
ЦЯПЛО. У дзіцячых урачоў ёсць правіла: перад сустрэчай з дзіцем сагрэй свае рукі. Настаўніку ж заўсёды трэба памятаць не толькі пра цяпло сваіх рук, але і пра цяпло сваіх вачэй, слоў, сваёй душы.
ДАПАМОГА. Сапраўдны настаўнік не той, хто цябе пастаянна выхоўвае, а той, хто дапамагае табе стаць самім сабой. Настаўнік павінен дапамагчы дзецям выявіць у сабе станоўчыя рысы і якасці і прапанаваць шляхі іх развіцця.
ШЧАСЦЕ. Трэць свайго жыцця чалавек праводзіць, займаючыся прафесійнай дзейнасцю. І калі гэтая дзейнасць жаданая, то гэта вялікае шчасце! Праўда, калі цырульнік адразу ж любуецца сваёй работай, а пекар радуецца спечанаму хлебу праз некалькі гадзін, то настаўніку трэба чакаць гады, каб убачыць вынік свайго тварэння і адчуць сябе шчаслівым.

Таму, дарагія канкурсанты, будзьце шчырымі і адкрытымі, дарыце цяпло і радасць, будзьце гатовы прыйсці на дапамогу і памятайце, што вы — шчаслівыя людзі, таму што займаецеся найцікавейшай любімай справай, маеце магчымасць пастаянна мець зносіны з незвычайнымі і шчырымі дзецьмі, дапамагаць ім, бесперапынна развіваць іх і адначасова адкрываць новыя рысы ў сабе.
Восень — пара няспешная. Прырода навявае задуменнасць, і думкі лунаюць над штодзённасцю, закранаючы ўсё больш пытанняў пра галоўнае. Разважаючы і спрачаючыся пра якасці сапраўднага настаўніка, мне захацелася крыху пазабавіць сваіх вучняў. Я прапанавала ім пагуляць у асацыяцыі:

— З якім дрэвам можна параўнаць настаўніка?
— Дрэва — гэта сімвал развіцця, мары, перспектывы. Калі ўявіць настаўніка ў гэтым вобразе, то гэта, па-мойму, дуб. Гэта сіла, шматвяковая мудрасць, духоўны пошук.
Мне здаецца, гэта вельмі дакладнае азначэнне. Памятаеце, у Л.М.Талстога ёсць казка “Дуб і арэшнік”, якая выдатна адлюстроўвае, на мой погляд, стаўленне да рэформ у адукацыі: “Але дубок цягнуўся ўверх і стаў мацней у цені арэшніку. Прайшло сто гадоў. Арэшнік даўно засох, а дуб з жолуда падняўся да неба і раскінуў шацёр на ўсе бакі”. Вось так усё наноснае і імгненнае сыдзе, а галоўнае застанецца.
З году ў год прыходзяць на парог школы вучні, выпускнікі, прыводзяць сваіх дзяцей і кажуць: “Так, гэта той самы Настаўнік!”, і ахоплівае ўсіх беспрычыннае пачуццё радасці і абнаўлення.

— З якой кветкай можна параўнаць настаўніка?
— З цюльпанам — сімвалам вясны, прыгажосці і жаноцкасці. Не сакрэт, што большасць настаўнікаў — жанчыны, кожная з якіх валодае сакрэтам шчасця чалавечага і прафесійнага.
Дарэчы, у галандцаў ёсць легенда аб тым, што менавіта ў бутоне жоўтага цюльпана знаходзілася шчасце, але ніхто не мог да яго дабрацца, бо бутон не раскрываўся. Але аднойчы жоўтую кветку ўзяў у рукі маленькі хлопчык і цюльпан сам раскрыўся. Дзіцячая душа, радасць і смех адкрылі бутон, а значыць, у кожнага настаўніка ў руках ключ ад шчасця!

— З якой жывёлай можна параўнаць настаўніка?
— Горды арол, зграбная лань, велічны леў, мудрая сава, працавітая пчолка… Варыянтаў было мноства, і самы незвычайны — смоўж. Як неабходна кожнаму настаўніку гэтая ахоўная ракавіна! Інструмент педагога — душа. Нягледзячы на тое, што яна “павінна працаваць”, ёй неабходны спакой і патаемнасць, магчымасць аднавіць сілы. З іншага боку, настаўніцкія будні складаюцца з мноства непрыметных крокаў, сустрэч, прыпынкаў. Праца, цярпенне, творчасць і зноў праца. Як у шахматнай партыі, задоўга прадбачачы вынік, недзе неабходна ўступіць, недзе — аб’явіць рашучы шах. Але, падобна да смаўжа з будыйскай прыпавесці, які пачаў узбірацца па вішнёвым дрэве халодным, ветраным днём позняй вясны, у адказ на пытанне людзей “Гэй, ты хіба не бачыш — на гэтым дрэве няма вішань?” кожны настаўнік адкажа: “Будуць, калі я туды дабяруся! Прычым дабяруся не адзін!”
Настаўнік — вучань… Гэта дзве асноўныя ролі ў школе, два полюсы навучання, проціпастаўленыя толькі на першы погляд. Кожны настаўнік быў школьнікам і памятае гэты няпросты (а часам і балючы) працэс асваення новага. Нарэшце той, хто вырашыў стаць настаўнікам, падпарадкоўвае сабе матэрыял, яму падуладны веды, ён гатоў іх перадаць. І вось клас — і больш за два дзясяткі асоб, характараў, жаданняў і нежаданняў вучыцца. “Тэма сённяшняга ўрока…” — і ўсе яны, настаўнік і навучэнцы, адпраўляюцца ў шлях, разам адольваючы круты пад’ём школьнай праграмы. Па крупінках, па зярнятку, праз ланцуг маленькіх перамог і часам знішчальных паражэнняў імкнуцца да агульнай мэты.
Адным гэты пад’ём даецца лёгка і весела, другія старанна сапуць і маюць патрэбу ў падтрымцы, трэція прысаджваюцца на кожны каменьчык, свавольна адштурхоўваюць руку, якая імкнецца дапамагчы, і прыладжваюцца як бы незаўважна адстаць ад усіх і спакойна вярнуцца да падножжа. Ёсць і тыя, чые вочы з недаверам і пільна доўгі час сочаць за тым, што адбываецца, каб зразумець, да якой вяршыні вядзе шлях і ці варты ён такіх намаганняў.
Дзеці заўсёды такія розныя, але яны адзіныя ў сваім патрабаванні шчырасці, увагі і справядлівасці, ва ўменні адчуваць і разумець больш, чым расказваеш словамі пра сябе і законы навакольнага свету, і заўсёды больш, чым мы, дарослыя, можам здагадацца. І не здзіўлюся, калі яны ведаюць, што ў іншыя моманты настаўнік адчувае сябе ў рабоце і ў жыцці вучнем больш, чым самі дзеці.
Што ж азначае быць настаўнікам? Як ні парадаксальна — адчуваць сябе вучнем. Вучыцца стойкасці ў перыпетый школьнага жыцця, невычэрпнай жыццярадаснасці — у дзяцей, гатоўнасці пастаянна асвойваць усё новыя сакрэты прафесіі — у калег. І ведаць, што любая з гэтых вяршынь толькі здаецца блізкай, але застаецца недасягальнай.
Мы — маленькія смаўжы. Што робіць нас вялікімі? Імкненне ісці ўверх насуперак усяму. І цярпенне. Цярпенне — гэта самае галоўнае. Яно часта аказваецца важнейшым і за вышыні, якія маячаць наперадзе, і за страх сарвацца ўніз, таму што недзе на сярэдзіне шляху, калі вяршыня і падножжа аднолькава далёкія і ўяўныя, а стомленасць вялікая і няма нічога, што магло б усяліць бадзёрасць, менавіта цярпенне загадвае вучню і настаўніку не спыняцца і зрабіць яшчэ адзін маленькі крок уверх.
Таму, паважаныя канкурсанты, усміхаючыся ў хвіліны нашага агульнага поспеху, адчуваючы горыч памылак і пераадольваючы цяжкасці, не страчвайце самавалодання і веры ў сябе. А калі сілы і цярпенне будуць заканчвацца, успомніце японскі соху: “Ціха, ціха паўзі, смоўж, па схіле Фудзі. Уверх, да самых вышынь”.
Дарагія калегі, у вас цяпер важныя дні, складаны і яркі тыдзень. Паспрабуйце кожны дзень са званком будзільніка (а часам вам, магчыма, і не ўдасца заснуць) прымусіць сябе паверыць, што новы дзень адкрые шырокія магчымасці, сустрэне незвычайнымі прапановамі, парадуе сюрпрызамі і падарункамі. А менавіта так і будзе! І многае залежыць ад таго, як мы глядзім на рэчы. Прыемным адкрыццём або падарункам можа стаць добрае мудрае слова калегі, усмешка вучня, а можа, на першы погляд, яго дрэнныя паводзіны. Але гэта не мае значэння, бо ў найбліжэйшыя дні ў вас ёсць магчымасць дакрануцца да цуда, магчымасць паверыць у мару і злавіць птушку шчасця — свайго крыштальнага жураўля. І цяпер, гледзячы на свайго жураўля, я хачу сказаць галоўнае: кожны з вас павінен застацца самім сабой! Прыслухоўвайцеся да парад, але перш за ўсё слухайце сваё сэрца! І памятайце, што за час конкурсу вы павінны прасякнуцца духам унікальнага настаўніцкага братэрства — клуба “Крыштальны журавель”! Вы павінны стаць камандай! Не канкурэнтамі, а аднадумцамі, сапраўднай жураўлінай чарадой!

Інеса ЗУБРЫЛІНА,
старшы выкладчык кафедры паслядыпломнай моўнай адукацыі ІПКіПК МДЛУ,
настаўнік-метадыст гімназіі № 24 Мінска, пераможца конкурсу “Настаўнік года-2011”.