Верасень, дождж, аблокі…

- 14:40Культура

Пра некаторыя кніжныя навінкі на пачатку восені

Стаю ля адчыненага акна і ўглядаюся ў вераснёвую вечнасць.

Юныя Рамэа і Джульета (і адкуль толькі выпаўзлі ў такую непагадзь?!) цалуюцца на мокрай вуліцы, ён — з заплюшчанымі вачыма, яна — з расплюшчаным сэрцам, цалуючыся, яшчэ неяк паспявае ласкава церабіць яго русыя валасы…

Старэнькая бабулька цяжка падымаецца ў свой пад’езд з маленькай авоськай, з якой вытыркаюцца пачак кефіру і батон. Паднялася на першую прыступку, другую, трэцюю, спынілася перадыхнуць, абаперлася на парэнчу, уздыхнула…

Верасень, дождж, аблокі…

Але жыццё працягваецца! І працягваецца верасень, і працягваецца дождж, і працягваюцца аблокі. Яшчэ пяць хвілін назад птушкі ляцелі некуды на захад, а дождж падаў проста вертыкальна ўніз. І ў мяне нарадзіліся паэтычныя радкі — геаметрыя восені.

Верасень, дождж, аблокі…

А птушкі лятуць і лятуць…
І неба ў шчымлівую клетку
Сціскаецца, быццам бы ртуць…
І нехта пытаецца: “Дзе ты?”

Іншым разам на паэтычных сустрэчах чытачы пытаюць: “А як вершы пішуцца? Пад настрой? Пад восень?”
Незабыўны наш паэт Анатоль Сыс у сваім вершы некалі паўнацэнна адказаў: “Вось тэатр Лоркі: правым вокам ён плача слязу радасці, левым вокам ён плача слязу гора, і, зліваючыся, яны нараджаюць вечную пакутніцу — паэзію”.

Але даруй, Анатоль Ціханавіч, у маім выпадку не было ні правага, ні левага вока. Былі толькі вочы… А яшчэ верасень, дождж, аблокі, птушкі… Дождж сыпаўся зверху, аблокі разам з птушкамі паволі плылі аднекуль з усходу кудысьці на захад. І фрывольна нарадзілася геаметрычная карцінка з дажджом і птушкамі. А перад тым, як пачаўся дождж, я незнарок раструшчыў градуснік і, стоячы на каленях, збіраў “шчымлівую ртутную клетку”. Вось так і нараджаецца паэзія. З паралельных і перпендыкулярных ліній у тваім акне, з ртутных (атрутных) “дыяменцікаў” на падлозе побач з тваім тэлевізарам…

***

Апрыёры я фанат беларускай паэзіі. У сяброўскіх кампаніях часта цытую Разанава, Стральцова, Сыса… Некалі, калі самому было 20 ці 25 гадоў, яны здаваліся мне такімі старымі!

Я думаў: ну якія вершы можна пісаць у 40, у 45 гадоў?! Якія пачуцці — галоўная перадумова любой паэзіі! — можна перажываць?! А цяпер самому ўжо 45 з гакам… Сыс памёр ужо. Стральцову да смерці заставалася ўсяго 5 гадоў… Але ж колькі яны зрабілі-стварылі за свае такія кароткія жыцці!

І тым больш інтрыгавала мяне інфармацыя пра тое, што ў зборніку вершаў Міхася Стральцова “Я зноўку тут” друкуецца яго апошні, не вядомы шырокай чытацкай аўдыторыі верш! Кажу абсалютна шчыра: чытаў і плакаў. Якая вялікая паэтычная -страсць, якая моцная прысутнасць у гэтым жыцці і ў гэтай “праклятай” беларускай паэзіі, якое безабароннае жаданне ўхапіцца за лугавінку, каб застацца тут…

У скверы гэтым лугавінка
Мне, што выпадкам, так сабе,
Задобрыў думку успамінкам
Аб даўняй ліпеньскай касьбе, —
Такая радасць і адлуха,
Такая горыч і журба…
Сядзі і ўласным сэрцам слухай,
Як адступае ціха скруха,
А з ёй — і гора, і бяда. Няхай!
Ды толькі дзе, мой хлопча,
Падстрэшак той і дзе каса?
Другі ў прыпар спачыну хоча,
Другія там — не ты ўжо сам!
Ах, божа мой! Чыёю верай
Перада мной той даўні луг
Паслаўся чыстаю паперай,
Каб я радком пракосы мераў,
Касіў за двух
І жыў за двух?

Як, Міхась Лявонцьевіч, вам гэта ўдавалася? Як гэта — касіць і жыць за двух? Што найбольш баліць пасля касьбы — цела, сэрца або душа?

Што п’яце ўночы, калі пішаце вершы? Моцна настоеную гарбату? Каву? Валяр’янку?

Каго прыгадваеце, адхінаючыся ад манітора? Ой, даруйце, ад пішучай машынкі. Бацькоў? Першую жанчыну? Жонку?

Я таксама стараюся… Рабіць усё так, як рабілі вы.

“Касіў за двух // І жыў за двух!” Я шаптаў гэтыя радкі, паўтараў іх, быццам малітву, я таксама спрабаваў жыць за двух, Міхась Лявонцьевіч…

У вас атрымалася, у мяне — пакуль не. Я не ўмею касіць за двух. Я не ўмею жыць за двух. А вы геній.

Памятаю, калі ў 1987 годзе вас не стала, прыйшоў з працы бацька і ціха апусціўся ў вітальні ў крэсла: “Памёр Міша”. Я, тады яшчэ 13-гадовы хлопчык, проста запытаў бацьку: “А хто гэта?”

Ён не стаў адказваць. Дастаў з паліцы падпісаны Міхасём Лявонцьевічам зборнік паэзіі “Ядлоўцавы куст”
1973 года выдання. Так адкрылася для мяне беларуская паэзія.

***

Ёсць спакуса спатыкнуцца, упасці і падняцца з жаданнем ісці наперад. Калі вядомы паэт Мікола Маляўка падарыў мне сваю новую кнігу выбранага “Сланечнік”, я не заснуў ні на хвіліну. Чытаў яе і шукаў “свой” верш.

Знайшоў-такі:

Шуміць яно
Над родным светам,
Закараніўшыся ў быліны.
І мы ў жыцці,
На дрэве гэтым,
Яшчэ зялёныя галіны.
У небе крона —
З ветру гулам,
З птушыным клёкатам і спевам,
А карані яго ў мінулым
Працуюць,
Каб не ссохла дрэва… галінай
Усходу каснічок зіхоткі
Яшчэ румяніцца над намі,
Ды час праб’е —
І мы, як продкі,
Таксама станем
Каранямі…

Безумоўна, Мікола Маляўка ведае верш Максіма Багдановіча “Яно”. І гэтае “яно” ў Міколы Аляксандравіча і Максіма Ягоравіча вельмі падобнае… Гэта тое “яно”, у якое я ўглядаўся скрозь вераснёвую цемрадзь і якое не мог вымавіць.

У кнізе Міколы Маляўкі ёсць безліч выдатных вершаў! Я ж хацеў бы стаць зялёнай галінай на дрэве беларускага жыцця…

***

Толькі чалавек, які трымае перад сабой абраз Божай Маці, а ў сэрцы “Малітву Панскую”, зможа зразумець і прачытаць новую кнігу нашай класічнай паэтэсы Дануты Бічэль “Дайсці да Каложы”. Большасць вершаў прысвечаны Богу. І чытаюцца яны як адмысловыя паэтычныя малітвы. Я так і чытаў яе зборнік.

Ледзьве знайшоў пазарэлігійны верш. Але ж такі знайшоў. Прысвечаны Янку Брылю.

Хаця чаму пазарэлігійны? Янка Брыль таксама рэлігія для ўсіх, хто любіць і цэніць нашу літаратуру…

Асілка з Загора пяшчотна
клікалі Янка.
Прыгожы, сонечны, цёплы,
сунічак палянка…
Спакойны, ветлівы, пазачасовы,
Рыцар, узброены словам,
усяленскай любові Віцязь.
Сустракалі ў Гародні яго
ў захапленні…
Прывозіў сябрам у сонечнай жмені
з Карэліч крынічную Свіцязь…

Спакойна прымаў гэты край,
вызваляў, вандраваў без спешкі,
Праменні яго збіраў,
упрыгожваў усмешкай, —
волат, асілак з дабрынёй немаўляці.
Гарнуліся да Брыля,
як да мудрага бацькі…

Усе жанчыны хаваліся за яго плечы,
раўнавалі яго да паэтак наіўных…
Ён туліў сваю Беларусь, як малечу,
вучыў, як людзі з людзьмі
сумаўляцца павінны…

Жанчыны на досвітку
і цяперачы мараць
пра шчасце, пра свята,
пра цудаў з’яўленне,
як Янка-асілак жменяй
чэрпае ў Шчары
сонечнае праменне…

…Толькі адно хочацца сказаць, прачытаўшы вышэйпрацытаваныя радкі: гэта проста цуд жаночай паэзіі, прысвечанай мужчынам!

***

Якая ж ты радасная, якая ж ты журботная, якая ж ты ўсюдыісная, паэзія! Ты знайшла мяне і ў сувязі са згадкай пра так званы “Клуб 27”… Міхаіл Лермантаў, Максім Багдановіч, Джымі Хендрыкс, Джэніс Джоплін, Джым Морысан, Курт Кабэйн, Эмі Уайнхаус… Колькі іх, 27-гадовых, прыгожых і таленавітых, у разгар іх таленту яшчэ забярэ зямля? Хто наступны?

Адзін з іх — класік грузінскай паэзіі Нікалоз Бараташвілі (1817—1845).

Як піша адзін з рэдактараў кнігі паэзіі Нікалоза Бараташвілі Уладзімір Сіўчыкаў, пры жыцці Нікалоза не было надрукавана ніводнага яго паэтычнага радка. І толькі некалькі вершаў пабачылі свет праз сем гадоў пасля смерці паэта, якога потым назавуць другім у Грузіі пасля Шаты Руставелі.

Я ж тым часам шукаў у Бараташвілі “свой” верш. І знайшоў:

Высушу слёзы — палёгка ад гора,
Сэрца спалю-спапялю.
Попел, як ладан, пад водсветам зорак
Ёй прынясу, бо люблю.

Рай расквітнее ад позірку любай:
Мілай усмешкай не служаць мане.
Зычыць спагаднай дарогі на згубу —
Прыме збавенне мяне.

Вабнасцю я заварожаны кленчу:
Вось дзе багіням узор пекнаты!
Душу зямную ніхто не скалечыць,
Лёсам паэта адорваеш ты.

…Апошні радок геніяльны. Ніхто яшчэ з мужчын, якія нарадзіліся і жывуць на гэтай зямлі, не быў шчаслівым настолькі, каб быць адораным лёсам паэта з ласкі яго пекнай каханай. Нікалоз быў шчаслівым чалавекам. Хоць і памёр у 27.

Мікола ЧЭМЕР.