Як сфарміраваць прыродазнаўчанавуковую адукаванасць у вучняў праз выкарыстанне на ўроках эксперыментаў-лайфхакаў, узятых з інтэрнэту? Вопытам падзялілася настаўніца фізікі настаўнік-метадыст з гімназіі № 1 Жодзіна Эла Якубоўская.
Педагог працуе ў класах, якія ўдзельнічаюць у эксперыментальным праекце па апрабацыі дапрофільнай падрыхтоўкі ў рамках бесперапыннай інжынернай адукацыі.
— Мае вучні цікавяцца фізікай і сумежнымі з ёй навукамі, і не дзіўна, што задаюць мне нечаканыя пытанні, — адзначае Эла Мікалаеўна. — Напрыклад, пра тое, ці праўдзівыя эксперыменты, так званыя лайфхакі, якія ў вялікай колькасці можна ўбачыць у інтэрнэце: тыпу 10 парад рыбаку, турысту, садоўніку, аўтааматару. Просяць растлумачыць і нават выканаць на ўроках. Чаму б не? Для мяне гэта магчымасць павысіць матывацыю дзяцей да вывучэння фізікі, навучыць іх арыентавацца ў медыяпрасторы. Лайфхак можна выкарыстоўваць і як ключавое пытанне ўрока, і для стварэння праблемнай сітуацыі.
Лайфхак (ад слоў life і hack) даслоўна перакладаецца як “узлом жыцця”. Гэта набор прыёмаў, трукаў і парад, створаных для таго, каб спрасціць розныя сферы нашага жыцця, каб меншымі намаганнямі мы дасягнулі лепшага выніку. Лайфхакі — гэта не стварэнне новага, а арыгінальнае выкарыстанне таго, што ёсць. Напрыклад, як адкрыць шчыльна закручаны слоік з дапамогай скотча. Лайфхакі адрозніваюцца ад практыка-арыентаваных задач, якія не ламаюць звыклыя стэрэатыпы, і не заўсёды маюць простае, мэтазгоднае і непрацаёмкае рашэнне.
Эла Мікалаеўна расказала пра адзін з лайфхакаў — як хутка астудзіць гарачы чай, які ўбачыла па тэлебачанні, і праверыла з васьмікласнікамі пры вывучэнні тэмы “Цеплавыя з’явы”. Варыянт развесці халоднай вадой не разглядаўся. Прапаноўваліся наступныя спосабы: пакласці лёд, пераліваць з кубка ў кубак, пакласці некалькі лыжак, паставіць у сасуд з халоднай вадой, замарозіць кубак, дзьмуць і перамешваць. Было вырашана праверыць усе спосабы. Самым лепшым аказалася апусціць у кубак замарожаны лёд (лепш замарожаны чай), на другім месцы па эфектыўнасці быў замарожаны кубак.
— Натуральна, калі я буду абмяркоўваць з дзецьмі толькі забаўныя рэчы, то мы не паспеем прайсці з імі праграмны матэрыял. З эксперыментамі-лайфхакамі варта правільна працаваць з метадычнага пункту гледжання, — адзначае настаўніца.
Прапануецца наступная паслядоўнасць дзеянняў. Спачатку дзецям даецца заданне знайсці лайфхакі па пэўнай тэме. Далей правяраецца дакладнасць рэсурсу, з якога была ўзята інфармацыя: на якім сайце апублікавана інфармацыя, што можна сказаць пра яго, ці ўказана крыніца інфармацыі, хто яе аўтар, якая мэта паведамлення. Гэта ўжо пытанні медыяадукаванасці.
Вучню варта пракансультавацца з настаўнікам або бацькамі аб небяспецы правядзення эксперымента.
— Калі пры вывучэнні свежасці яек па законе Архімеда (свежыя тонуць, а старыя ўсплываюць) ніякай шкоды, акрамя разбітага яйка, быць не можа, то выкарыстанне розных сумесей хімікатаў можа прывесці да сумных наступстваў, — гаворыць Эла Якубоўская. — Затым дома або ў школе трэба праверыць лайфхакі на праўдзівасць, падрыхтаваць і правесці эксперымент, зняць відэа ці зрабіць фатаграфіі.
У працэсе праверкі лайфхакаў дзеці могуць зацікавіцца праблемай і працягнуць вывучаць яе ў рамках вучэбнага даследавання або распрацаваць праект інжынернай накіраванасці: стварыць свае канструкцыі і мадэлі, праверыць іх працаздольнасць, прааналізаваць прымяненне на практыцы і даць ацэнку эканамічнай мэтазгоднасці.
— Аднойчы вучні вырашылі зрабіць тэрмас сваімі рукамі. Апісалі яго ўстройства (матэрыялы, канструкцыю), тыпы цеплаізаляцыі, правялі эксперымент па хуткасці астывання (або награвання), пабудавалі графік залежнасці тэмпературы ад часу і зрабілі выснову аб яго выкарыстанні, — расказвае настаўніца. — Здаецца, навошта рабіць тэрмас ці нейкі іншы прыбор, які можна купіць у магазіне. Калі дзеці і іх бацькі будуць ведаць, як працуюць пэўныя прыстасаванні, то не павядуцца на шматлікую рэкламу розных, як правіла, непатрэбных цуда-сродкаў тыпу азанатараў, апаратаў для карэкцыі зроку, квантавай або крыятэрапіі і г.д.
Па падказках з інтэрнэту вучні Элы Якубоўскай зрабілі віншавальную паштоўку з электрасхемай для сваіх мам на 8 Сакавіка. Паштоўка свяцілася святлодыёднымі агеньчыкамі і была музычнай.
Вывучэнне якіх тэм па фізіцы можна сумясціць з эксперыментамі-лайфхакамі? Так, лайфхакі з мабільным тэлефонам або акумулятарам можна даследаваць па тэме “Электрычныя з’явы”. Праверыць існуючыя ў інтэрнэце або прапанаваць свае. Напрыклад, знайсці выйсце, калі зарад на тэлефоне скончыўся, а трэба тэрмінова патэлефанаваць, або спосаб зрабіць лямпу на прыродзе, аўтаномную батарэю і фальгаваны абагравальнік. У кірунку малекулярнай фізікі можна распрацаваць аўтаномны паліў хатніх раслін, вырашыць праблему з запаценнем акуляраў, знайсці спосаб хутка астудзіць вадкасць, згатаваць бульбу і г.д. Вывучаючы механіку, можна паразважаць пра тое, як зрабіць узмацняльнік гуку для тэлефона, разрэзаць вяроўку без нажніц, выкруціць зламаны вінт або адкрыць шчыльна закрыты слоік. Па тэме “Оптыка” можна даследаваць наступныя лайфхакі: як вызначыць увагнутасці на аўтамабілі, адлегласць да прадмета з дапамогай вялікага пальца, зрабіць сонечную лямпу з бутэлькі і г.д.
— Калі праходзім оптыку, вучням падабаецца пераўвасабляцца ў лаўцоў сонца, запаўняць памяшканне сонечнымі зайчыкамі, — адзначае Эла Мікалаеўна. — Пры гэтым мы паўтараем законы адлюстравання, праламлення, тлумачым, як зрабіць так, каб як мага больш святла ад крыніцы трапіла на сцены, столь і г.д.
Вучню важна абмеркаваць сваю работу з настаўнікам і аднакласнікамі, выступіць у класе ці на школьнай канферэнцыі, зрабіць презентацыю, артыкул для школьнай газеты, дзе патлумачыць, на падставе якіх фізічных (хімічных, біялагічных і г.д.) з’яў, законаў працуе пэўны лайфхак, і зрабіць выснову аб яго мэтазгоднасці. І ў выніку атрымаць адзнаку. Якія ж крытэрыі правільна зробленага даследавання? Правядзенне эксперымента павінна быць апісана, трэба зняць паказанні прыбораў, даныя запісаць або занесці ў табліцу, правесці разлік велічыні, якую шукаюць, пабудаваць графік, праверыць заканамернасць, сфармуляваць выснову.
У працэсе праверкі лайфхакаў дзеці могуць зацікавіцца праблемай і працягнуць вывучаць яе ў рамках вучэбнага даследавання або распрацаваць праект інжынернай накіраванасці.
Бразільскі механік Альфрэда Мозер у 2002 годзе прыдумаў простую канструкцыю светлавога калодзежа з пластыкавай бутэлькі з вадой. Такія самаробныя свяцільні цяпер выкарыстоўваюцца ў сотнях тысяч дамоў у Танзаніі, Бангладэш, Фіджы, Аргенціне, Індыі і бедных краінах свету, дзе людзі жывуць у каморках без вокнаў і электрычнасці. Ідэя выключна простая. У даху прасвідроўваюць адтуліну, куды герметычна ўстаўляецца 2-літровая пластыкавая бутэлька, напоўненая вадой. Дзякуючы праламленню прамянёў у вадзе, бутэлька эфектыўна рассейвае святло ўнутры памяшкання. Адна двухлітровая бутэлька дае светлавы струмень, аналагічны 40—60-ватнай лямпе напальвання. Калі запоўніць стык з дахам застылым сіліконавым герметыкам, то нават падчас моцнага дажджу не працякае ні кроплі.
Давярай, але правярай
Лайфхак — гэта выдатнае поле дзейнасці для настаўнікаў розных прадметаў.
На ўроках хіміі можна абмеркаваць парады аб тым, як і што пачысціць падручнымі сродкамі: кетчупам, кока-колай, зубной пастай, соллю, лімонам, содай. На думку аўтараў многіх відэаролікаў, гэтыя сродкі робяць цуды з бруднымі ракавінамі, плітамі, чайнікамі і іншай бытавой тэхнікай. Ці так гэта на самай справе? Якія хімічныя рэакцыі адбываюцца ў гэтых выпадках?
На ўроках біялогіі карысна разгледзець мэтазгоднасць лайфхакаў аб касметычных сродках, створаных у дамашніх умовах. Напрыклад: ускочыў прышч — памаж яго зубной пастай! Можна з пункту гледжання навуковых ведаў прааналізаваць лайфхакі пра сродкі, якія выкарыстоўваюцца пры ўкусах насякомых. Цікавая ідэя для аматараў хатніх раслін — стварэнне ўгнаенняў для кветак з харчовых адходаў.
— Не ўсёй інфармацыі з інтэрнэту варта давяраць. Прыклад з фізікі: “Пастаўце ўчарашнюю піцу ў мікрахвалёўку разам са шклянкай вады — утворыцца апетытная хрумсткая скарыначка”. На самай справе мікрахвалевыя печы награваюць ежу з нізкім утрыманнем вільгаці электрамагнітным выпраменьваннем знутры. Для стварэння хрумсткай скарыначкі патрэбна канвекцыя, або знешні паток гарачага паветра. Шклянка вады не дапаможа, — адзначае Эла Мікалаеўна. — Некаторыя рэкамендацыі проста не працуюць, а іншыя могуць быць небяспечнымі, як, напрыклад, парада выкарыстоўваць празрысты лак для пазногцяў ад герпесу, што толькі пагоршыць запаленчы працэс, і з’явіцца сур’ёзнае раздражненне.
Як адрозніць шкодныя лайфхакі ад карысных? Лайфхак не павінен прымушаць вас узаемадзейнічаць з уласным целам, напрыклад, класці ў яго іншыя прадметы, утыкаць іголкі ў пальцы або прымаць нешта ўнутр. Парада не павінна прадугледжваць узаемадзеянне з рознымі незразумелымі хімічнымі элементамі, быць абсурднай або гучаць дзіўна, напрыклад, як зрабіць вясёлкавы нож на газавай гарэлцы (калі вы выканаеце дзеянні, апісаныя ў гэтым так званым лайфхаку, лязо нажа проста лопне — і можна вельмі моцна параніцца). Не выкарыстоўвайце рэкамендацыі з ненадзейных рэсурсаў, асабліва калі на іх няма водгукаў.
Надзея ЦЕРАХАВА
Фота прадастаўлены ўстановай школы
