Эфектыўнае размеркаванне часу, пазітыўнае мысленне, візуалізацыя паспяховай задачы. Што яшчэ трэба, каб выніковая атэстацыя ў школе прайшла ідэальна? Пра складнікі бездакорнай здачы экзаменаў карэспандэнту “Настаўніцкай газеты” расказала педагог-псіхолаг Крупскай раённай гімназіі Юлія Снопава.
— Юлія Аляксандраўна, у краіне ўжо праходзіць другі этап РТ, а наперадзе — ЦЭ. Як настроіцца на спакойную здачу выпрабаванняў?
— З пункту гледжання псіхалогіі, ключ да паспяховай здачы экзаменаў і напісання кантрольных работ заключаецца ў правільнай арганізацыі свайго ўнутранага стану і акружэння. Перш за ўсё варта звярнуць увагу на некалькі аспектаў.
Найперш трэба ўпэўніцца, што ў вучняў ёсць дакладны план падрыхтоўкі. Матэрыял лепш дзяліць на невялікія часткі і прымяняць розныя спосабы яго засваення: чытаць, пісаць, абмяркоўваць з аднакласнікамі. Эфектыўнае размеркаванне часу дапаможа пазбегнуць панікі і стрэсу перад іспытам.
Таксама важна стварыць камфортныя ўмовы для работы над матэрыялам. Арганізаваная прастора, наяўнасць неабходных дапаможнікаў, цішыня або любімая музыка на фоне — усё гэта спрыяе паглыбленню ў вучобу.
Адпачынак і пазітыўнае мысленне таксама абавязковыя, калі вучні рыхтуюцца да важных іспытаў. Візуалізацыя паспяховай здачы экзамену можа стаць магутным стымулам для вывучэння матэрыялу. Справіцца са стрэсам дапамагае і фізічная актыўнасць. Да таго ж нельга грэбаваць здаровым сном і збалансаваным харчаваннем: стомлены мозг значна менш эфектыўны, а недахоп энергіі негатыўна адбіваецца на канцэнтрацыі. Але калі школьніка нешта непакоіць, яму варта не саромецца дзяліцца сваімі перажываннямі з блізкімі, настаўнікамі або сябрамі.
— Навучэнцам 11 класа пара ўжо думаць пра паступленне. Якая, на ваш погляд, роля псіхолага ў прафесійным самавызначэнні навучэнцаў?
— Псіхолаг адыгрывае ключавую ролю ў працэсе прафесійнага самавызначэння навучэнцаў, асабліва ў 11 класе, калі выбар будучай прафесіі становіцца актуальным і нават стрэсавым. У гэты час маладыя людзі сутыкаюцца з мноствам фактараў, якія аказваюць уплыў на іх рашэнне: чаканні бацькоў, грамадскія стэрэатыпы, асабістыя інтарэсы і, вядома ж, узровень самаацэнкі.
Па-першае, псіхолаг здольны дапамагчы старшакласнікам лепш зразумець свае моцныя і слабыя бакі, а таксама выявіць інтарэсы і схільнасці. Праз тэсты на прафарыентацыю і дыялогі спецыяліст дапамагае падлеткам усвядоміць, якія прафесіі адпавядаюць іх асабістым якасцям і жыццёвым каштоўнасцям. Гэта важна, паколькі свядомы выбар прафесіі спрыяе больш высокаму ўзроўню задаволенасці і поспеху ў будучыні.
Па-другое, вучні выпускных класаў часта адчуваюць моцныя эмацыянальныя нагрузкі, звязаныя з нявызначанасцю сваёй будучыні, а псіхолаг можа забяспечыць ім падтрымку, напрыклад, з дапамогай трэнінгаў па развіцці стрэсаўстойлівасці і навыкаў прыняцця рашэнняў. Падобныя заняткі не толькі дапамагаюць спраўляцца з трывожнасцю, але і вучаць браць на сябе адказнасць за свой выбар, што вядзе да фарміравання моцных асобасных якасцей.
Роля псіхолага заключаецца і ў тым, каб расказаць школьнікам пра разнастайнасць даступных прафесій, якіх становіцца ўсё больш, прычым многія патрабуюць навыкаў, пра якія старшакласнікі могуць нават не здагадвацца. Псіхолаг можа арганізаваць сустрэчы з прадстаўнікамі розных прафесій, правесці майстар-класы і экскурсіі, што дапаможа дзецям пашырыць свае гарызонты і больш свядома падысці да выбару будучай кар’еры.
Такім чынам, падтрымка псіхолага ў прафесійным самавызначэнні — гэта не проста кансультацыі, а грунтоўная работа, якая дапамагае школьнікам не толькі выбраць прафесію, але і сфарміраваць упэўненасць у сваіх сілах, вучыць спраўляцца з цяжкасцямі і прымаць узважаныя рашэнні.
— Ці часта здараецца так, што ў 11 класе вучні з высокімі баламі па ўсіх прадметах не ведаюць, кім хочуць быць? Як ім дапамагчы вызначыцца з выбарам?
— Так, сапраўды, сітуацыя, калі школьнікі з высокімі акадэмічнымі поспехамі не могуць вызначыцца з будучай прафесіяй, даволі распаўсюджаная. У большасці выпадкаў гэта звязана з тым, што высокі ўзровень паспяховасці не заўсёды адлюстроўвае сапраўдныя інтарэсы і схільнасці дзіцяці. Поспех у вучобе часта можа быць вынікам стараннасці, але не абавязкова адпавядае патрабаванням прафесійнай дзейнасці.
Каб дапамагчы такім падлеткам вызначыцца з выбарам, важна разумець, што працэс прафесійнага самавызначэння — гэта не імгненны крок, а паэтапнае даследаванне сваіх інтарэсаў, каштоўнасцей і здольнасцей. У сваёй практыцы я выкарыстоўваю некалькі навукова абгрунтаваных інструментаў і методык. Сярод іх — кар’ерна арыентаваныя тэсты, практычныя заняткі і майстар-класы, псіхалагічныя групы і абмеркаванні, індывідуальныя кансультацыі і стварэнне асабістага дасье.
— У гімназіі вучацца матываваныя дзеці. З якімі праблемамі яны часцей за ўсё сутыкаюцца?
— Як педагог-псіхолаг я назіраю, што матываваныя дзеці ў гімназіі сутыкаюцца з шэрагам унікальных выклікаў, нягледзячы на высокі ўзровень зацікаўленасці ў вучобе. Адной з ключавых праблем з’яўляецца высокая ступень стрэсу і націску з-за асабістых амбіцый і чаканняў навакольных.
Матываваныя вучні часта імкнуцца да высокіх дасягненняў і могуць адчуваць страх няўдачы, што часам прыводзіць да перфекцыянізму і выгарання. Акрамя таго, яны могуць адчуваць цяжкасці ў кіраванні сваім часам, паколькі імкнуцца сумяшчаць вучобу, пазашкольныя актыўнасці і сацыяльныя адносіны.
Калі гаварыць пра зварот па дапамогу, то тут назіраецца цікавы парадокс. Многія дзеці ведаюць, што да псіхолага можна звярнуцца па падтрымку, але яны часам баяцца быць успрынятымі як слабыя і вырашаюць спраўляцца з праблемамі самастойна. Я імкнуся стварыць бяспечную прастору, якая дае дзецям магчымасць звяртацца да псіхолага без асуджэння.
Што тычыцца праведзеных дыягностык, то па іх выніках можна адзначыць некалькі важных момантаў. Многія навучэнцы паказваюць узровень трывожнасці, які перавышае сярэднія паказчыкі. Таксама назіраю, што сацыяльныя сувязі адыгрываюць ключавую ролю ў эмацыянальным дабрабыце вучняў: тыя, хто мае моцныя сяброўскія адносіны, адчуваюць меншы ўзровень стрэсу і больш высокі ўзровень задаволенасці жыццём.
У рабоце з навучэнцамі выкарыстоўваю розныя псіхалагічныя метады і методыкі, якія не толькі дазваляюць зразумець іх унутраны свет, але і спрыяюць гарманічнаму развіццю асобы. Сярод іх — метады кагнітыўна-паводзінскай тэрапіі. Яны дапамагаюць дзецям зразумець свае думкі і эмоцыі, а таксама навучыцца спраўляцца з імі. Важным інструментам у рабоце з’яўляецца і арт-тэрапія. Праз маляванне, музыку ці тэатр ствараю прастору для самавыяўлення. Арт-тэрапія дазваляе дзецям раскрыць свае пачуцці, якія яны не заўсёды могуць разумець, і дапамагае справіцца са стрэсам і трывожнасцю, якія ўзнікаюць у перыяд вучобы. Таксама выкарыстоўваю групавыя трэнінгі па развіцці эмацыянальнага інтэлекту, гульнявую тэрапію і, безумоўна, індывідуальныя кансультацыі.
Кожны з гэтых метадаў не толькі з’яўляецца навукова абгрунтаваным, але і адаптуецца пад індывідуальныя патрэбы кожнага гімназіста, што робіць працэс навучання больш эфектыўным і камфортным.
— З якімі пытаннямі да вас па дапамогу звяртаюцца настаўнікі?
— Перыядычна атрымліваю звароты ад настаўнікаў. Гэта сведчыць пра тое, што яны ўсведамляюць неабходнасць псіхалагічнай падтрымкі ў сваёй прафесіі. Гэта вельмі важны крок, бо самаразвіццё і зварот па дапамогу — гэта праяўленне сілы, а не слабасці.
Часцей за ўсё настаўнікі звяртаюцца з пытаннямі, якія звязаны з кіраваннем класам, эмацыянальнай нагрузкай і прафесійным выгараннем.
Педагогаў цікавіць, як справіцца з канфліктамі паміж вучнямі, як матываваць дзяцей на вучобу і як знаходзіць агульную мову з бацькамі.
Яны таксама задаюць пытанні адносна тэхналогій эмацыянальнага інтэлекту і стрэс-менеджменту, каб не толькі палепшыць уласныя навыкі, але і перадаць гэтыя веды вучням. Часам настаўнікі прыходзяць з запытамі аб тым, як распазнаць і падтрымаць дзяцей, якія адчуваюць псіхалагічныя цяжкасці. Разуменне важнасці псіхаэмацыянальнага стану дзіцяці на ўроках дазваляе настаўнікам стварыць падтрымліваючае і бяспечнае адукацыйнае асяроддзе.
Важна адзначыць, што такія звароты спрыяюць не толькі індывідуальнаму развіццю кожнага настаўніка, але і павышэнню якасці адукацыі ў цэлым. Стварэнне супольнасці, у якой педагогі могуць дзяліцца сваімі перажываннямі і напрацоўкамі, — залог фарміравання здаровага і прадукцыйнага адукацыйнага асяроддзя.
— Важная частка работы з дзецьмі — узаемадзеянне псіхолага з іх бацькамі. Ці прыходзяць да вас мамы і таты старшакласнікаў, што іх хвалюе?
— Работа з бацькамі старшакласнікаў — гэта адзін з самых цікавых і значных аспектаў маёй практыкі, але ў той жа час самы складаны: я малады педагог-псіхолаг, а значыць, давер бацькоў часам трэба заслужыць.
Падлеткавы ўзрост — гэта перыяд, калі адбываецца мноства змяненняў як у псіхічным, так і ў сацыяльным развіцці дзіцяці. Таму бацькі часта сутыкаюцца з выклікамі, якія могуць здавацца ім непераадольнымі.
У сваёй практыцы для дарослых арганізоўваю сустрэчы, кансультацыі і семінары, на якіх можна абмеркаваць актуальныя тэмы, такія як кіраванне стрэсам, падтрымка ў падрыхтоўцы да іспытаў, фарміраванне навыкаў самарэгуляцыі і інш. Адна з асноўных мэт нашых сустрэч — расказаць мамам і татам пра інструменты, якія дапамогуць стварыць падтрымліваючае і бяспечнае асяроддзе для іх дзіцяці. Заўважаю, што бацькі часам прыходзяць з хваляваннямі, звязанымі не толькі з вучобай, але і з міжасобаснымі адносінамі сваіх дзяцей, іх самаацэнкай і агульнымі жыццёвымі арыенцірамі. Напрыклад, многія бацькі адчуваюць страх перад выбарам будучай прафесіі і не ведаюць, як падтрымаць сваё дзіця ў гэты няпросты перыяд. Мы абмяркоўваем, як важна не ціснуць на падлетка, а дапамагчы яму даследаваць свае інтарэсы і патрэбы, знайсці баланс паміж падтрымкай і незалежнасцю.
Таксама звяртаю ўвагу на важнасць узаемаразумення і зносін у сям’і. Бацькі могуць стаць выдатнымі саюзнікамі для сваіх дзяцей, калі навучацца слухаць і правільна задаваць пытанні, а не толькі даваць парады. Мы разглядаем навыкі актыўнага слухання і эмпатыі як ключавых для пабудовы даверлівых адносін.
Такім чынам, работа з бацькамі старшакласнікаў — гэта не толькі дапамога ў вырашэнні бягучых праблем, але і прадастаўленне магчымасцей для доўгатэрміновага развіцця адносін у сям’і. Важна помніць, што ўсе мы — і бацькі, і падлеткі — знаходзімся ў пастаянным працэсе навучання і росту, і падтрымка з абодвух бакоў можа значна аблегчыць гэты шлях.
Наталля САХНО
Фота Алега ІГНАТОВІЧА
