Сённяшні герой нашай рубрыкі “Мая школа” — заслужаны дзеяч культуры Рэспублікі Беларусь, лаўрэат спецыяльнай прэміі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь дзеячам культуры і мастацтва, дырэктар Дзяржаўнага літаратурна-мемарыяльнага музея Якуба Коласа Зінаіда Камароўская. Думаецца, нашай чытацкай аўдыторыі будзе цікава даведацца, якая школа, якія жыццёвыя ўніверсітэты стаяць за плячыма ў кіраўніка аднаго з найбольш запатрабаваных настаўнікамі і вучнямі музеяў нашай краіны.
— Зінаіда Мікалаеўна, давайце адразу ж заблукаем у ваша дзяцінства. Раскажыце, калі ласка, дзе вы нарадзіліся, у якой сям’і…
— Нарадзілася я на коласаўскай зямлі, у вёсцы Заямнае. Гэта за 3 кіламетры ад Стоўбцаў, але ў другі бок ад Мікалаеўшчыны. Бацькі мае былі простымі людзьмі, але як для вёскі, дык вельмі інтэлігентнымі і высокакультурнымі. Іх вельмі паважалі ўсе нашы вяскоўцы. Цікавая гісторыя іх знаёмства. Мая ж мама Лідзія Канстанцінаўна была карэннай заямнаўкай, усё жыццё тут 
пражыла. А тата Мікалай Назаравіч Салаўёў быў рускім, родам з Калінінскай вобласці Расіі. Яго бацька, мой дзед, ваяваў і патрапіў у палон. І калі цягнік з палоннымі праязджаў якраз праз нашы мясціны, перад крутым паваротам ля Сінявы вельмі замарудзіў ход. Гэтым і скарысталіся ў вагоне палонныя: выдралі з падлогі дошкі і вываліліся ўніз на рэйкі. Так і ўратаваліся. Майго дзеда прытуліла да сябе наша суседка і далёкая сваячка маёй мамы, выдавала перад немцамі за свайго, тутэйшага. А ён так ужо і не вярнуўся назад у Расію. А пасля вайны мой тата, які таксама ваяваў, але нядоўга (пайшоў на фронт добраахвотнікам у 18 гадоў і адразу ж атрымаў раненне, потым усё жыццё кульгаў), вырашыў наведаць свайго бацьку і прыехаў сюды. Пазнаёміўся тут з маёй мамай, а неўзабаве яны і ажаніліся. Нарадзілі траіх дзяцей. Я была сярэдняй. У мяне ёсць малодшы брат, маладзейшы за мяне на чатыры гады (цяпер ён заслужаны артыст Рэспублікі Беларусь), і была старэйшая на год і 9 месяцаў сястра. Яна памерла ў 15 гадоў — гэта была вялікая трагедыя ў нашай сям’і.
— А кім працавалі вашы бацькі?
— Яшчэ перад вайной тата скончыў 9 класаў, што па тых часах было дасягненнем. Пасля вайны ў сваёй вёсцы ў Расіі кіраваў хатай-чытальняй. Потым ужо тут у нас, у Стоўбцах, працаваў загадчыкам харчкамбіната, пашывачнага атэлье ў Доме быту. Мама была проста хатняй гаспадыняй, а пасля 20 гадоў адпрацавала ў стаўбцоўскай бальніцы санітаркай. Але важна не гэта ўсё, а тыя шматлікія таленты, якімі бацькі валодалі. Тата, напрыклад, вельмі добра маляваў, і гэты талент узяла ад яго мая старэйшая сястра. Мама, яшчэ калі вучылася ў польскай школе пры паляках, удзельнічала ў школьным тэатры, выконвала там самыя розныя ролі. Настолькі ўмела падрабляць чужыя галасы! А яшчэ цудоўна спявала, магла штосьці незвычайнае расказаць. Гэты акцёрскі талент, відаць, перадаўся майму малодшаму брату. Ну і абое, мама з татам, пісалі вершы. Асабліва тата быў вельмі начытаным. У нас дома была цудоўная па тым часе бібліятэка: Пушкін, Лермантаў, Крылоў, Дастаеўскі, Чэхаў, Бунін, Марк Твен, народныя казкі… Я, вядома ж, усё гэта перачытала ў дзяцінстве і юнацтве. З гэтых кніг, з бацькоўскага захаплення паэзіяй паступова вырастала і маё захапленне літаратурай, літаратурным словам.
— На сённяшні ваш погляд, вашы бацькі былі строгімі?
— Тата быў строгі. Успамінаецца, напрыклад, такое. Паколькі Стоўбцы былі недалёка, амаль кожныя выхадныя бацькі нас, дзяцей, вадзілі туды ў кіно. Мама хораша нас з сястрой апранала, і вось мы ідзём — мы з сястрой паперадзе, бацькі ззаду, і тата нас вучыў, як трэба хадзіць (ён гаварыў толькі на рускай мове, беларускую так і не асвоіў): “Не глазеть по сторонам! Ровно держать головы, ровно держать спинки!” А нам жа, малым, так хацелася ў той час і па баках азірнуцца, і ўшчыкнуць адна адну… (Усміхаецца. — М.Ч.) А пасля кіно мы, як правіла, заходзілі ў нейкі рэстаран ці сталовую, каб перад адваротнай дарогай падсілкавацца, і тата пачынаў нас вучыць, як правільна есці: як лыжку і відэлец трымаць, як з нажом і відэльцам другія стравы есці. Для вёскі гэта было ўвогуле дзіва-дзіўнае! Дарэчы, мая мама мне часта гаварыла, што тата, хоць і вырас у расійскай глыбінцы, быў зусім не вясковым чалавекам. Нават на ўзроўні побытавай культуры. Не кажу ўжо пра яго начытанасць. Я добра памятаю іспыты, якія ён ладзіў для мяне, калі я, ужо з’яўляючыся студэнткай філфака, прыязджала з Мінска дадому. Пасадзіць перад сабой і пачне свой допыт: “А ты вот это читала? А ты вот это знаешь? А как ты вот это оцениваешь? Что ты по поводу этого думаешь?” Уяўляеце: мне і ў Мінску розных семінараў ды сесій хапала, а прыязджала ў вёску — і мяне зноў экзаменавалі!
— Якую галоўную навуку ў чалавечым плане вы ў дзяцінстве атрымалі ад бацькоў?
— Справядлівасці, шчырасці і адкрытасці. Схлусіць, а тым больш схлусіць бацькам, — гэта было для нас страшней за ўсё. Мы проста не ўмелі, не маглі хлусіць. Мама казала нам: “Я вас наскрозь бачу…” — і мы разумелі, што яна сапраўды ўсё бачыла наскрозь. І пайсці без дазволу бацькоў мы нікуды нават з двара не маглі. Настолькі былі прывучаны: калі трэба некуды пайсці, ты павінен бацькам сказаць куды, навошта і на колькі часу. (Я, дарэчы, і сваіх дзяцей да гэтага потым прывучыла.) Але ўжо калі адпросішся, так радасна было. Бывала, папросіш дазволу пайсці пагуляць на рэчку (у нас там такая невялічкая крынічная рачулка Краснапёрка цячэ) — і пабяжыш, забыўшыся на ўсё. А нам жа, малым, не проста пагуляць хацелася на Краснапёрцы, а пераскочыць праз яе. Ну мы кожны па-свойму і пераскоквалі. І, канечне, здаралася, што і рвалася, і прамакалася… Прыбяжыш дадому, хуценька сляды злачынства на печ схаваеш, а мама тут як тут: “Ну што, вы ўжо там нашкодзілі? Прызнавайцеся, я вас наскрозь бачу…” І мы прызнаваліся.
— А што было самай вялікай радасцю для вас, маленькай дзяўчынкі? Можа, маглі б узгадаць якія-небудзь канкрэтныя эпізоды?
— Я ў дзяцінстве, здаецца, увесь час была шчаслівая. Па-першае, дзякуючы вось гэтай бацькоўскай абароненасці, нейкай утульнасці хатняй. А па-другое, дзякуючы прыродзе, сярод якой я расла. Пах вясновай талай зямлі, якая толькі што вызвалілася ад снегу… “Тунэлі”, якія даводзілася літаральна прабіваць нам у снезе вышынёй з метр ці нават больш, каб дабрацца зімой да адзінага на тры хаты калодзежа… Іскрысты, пералівісты ўсімі колерамі вясёлкі шарпак, па якім ты ідзеш на лыжах да бліжэйшага ўзлеску, каб наламаць сасновых галінак для козачкі (гэта быў твой такі дзіцячы абавязак у сям’і)… Усе гэтыя адчуванні і карціны са мной засталіся на ўсё жыццё. І, здаецца, няма сёння ўжо ні такіх зім, ні такіх снежных “тунэляў”, ні такіх пахаў талай зямлі, як былі раней. Усё гэта толькі ў сне цяпер бачыш. А канкрэтны які-небудзь эпізод. Ну вось, напрыклад, Вялікдзень. Мама купіла мне на гэтае свята чаравічкі чырвоныя. Кажа мне, каб я схадзіла праз дарогу да хроснага бацькі і атрымала з яго рук велікодныя яйкі. Я адказваю: “Канечне, мама, толькі можна мне чаравічкі новыя абуць?” А яшчэ дзе-нідзе снег ляжыць, уся дарога ў вясновых лужынах. Доўга маму ўгаворваю, і яна ўрэшце дазваляе. І я іду… усяго колькі дзясяткаў метраў… да хроснага бацькі… на Вялікдзень за велікоднымі яйкамі… у новых чырвоных чаравічках!
— Дарэчы, вы цяпер часта бываеце ў роднай вёсцы?
— Амаль кожны тыдзень. У мяне ж там дом бацькоўскі застаўся. Безумоўна, не той, у якім я нарадзілася, які дзед яшчэ будаваў і на якім крыў дах саломай. А той, які тата збудаваў на гэтай жа сядзібе. Але і сёння там растуць і груша “бэра”, якую яшчэ дзед садзіў, і дзедавы яблыні “антонаўкі”. Там мы вельмі часта збіраемся ўсёй сям’ёй: з мужам, з ужо дарослымі дзецьмі, з іх дзецьмі, нашымі ўнукамі. Як жа без гэтага?
— Зінаіда Мікалаеўна, раскажыце цяпер, калі ласка, пра школу, у якой вучыліся, пра сваіх настаўнікаў.
— Спачатку гэта была васьмігодка. Вёска ў нас была вялікая, даўжыня галоўнай вуліцы сягала, можа, кіламетраў да чатырох ці больш. І наша школа як бы падзяляла нашу вёску на дзве паловы. Гэта была драўляная школа на два будынкі. Добра памятаю і да гэтага часу настаўніцкую, класы, тыя кафляныя печкі… Я пайшла ў школу ў 1959 годзе. Нас, дарэчы, было не так і многа, можа, якіх чалавек 17-18. Маёй першай настаўніцай была Марыя Іосіфаўна Сасноўская — вельмі добразычлівая, чулая настаўніца. І асабліва ўважліва ставілася яна да мяне — мой тата сябраваў і працаваў з яе мужам. Але гэта і добра, бо лічу, што вельмі важна, як дзіця пачынае вучыцца ў школе. Як пачнеш — так і будзе далей. Я надзвычай удзячна лёсу за тое, што ў мяне была такая першая настаўніца. Дарэчы, яна ж вучыла і майго брата праз чатыры гады. І ўвогуле, я толькі адносна нядаўна зразумела, якія прыстойныя былі ўсе гэтыя людзі, як многа нам імкнуліся даць і давалі — не толькі ў плане прадметнага навучання, але і ў чалавечым сэнсе. І Марыя Іосіфаўна, пра якую толькі што казала, і дырэктар, настаўнік гісторыі ветэран вайны Мікалай Максімавіч Баброў, і наш класны кіраўнік з пятага класа настаўніца рускай мовы і літаратуры Тамара Васільеўна Пярова, і матэматык Людвіг Станіслававіч Маціеўскі, і многія-многія іншыя. Вочы, паставы і рухі тых людзей выдатна памятаю і сёння. А яшчэ памятаю вось такія дзіўныя сцэнкі (дзіўныя, безумоўна, для сённяшняга школьніка, але не для нас у той час), як, напрыклад, якога-небудзь неахайнага хлопца проста ў школьным двары настаўніца стрыгла нажніцамі або як мы ўсе чакалі перапынку, калі дзяжурны прынясе вялікую выварку з чаем, завараным з вішнёвых галінак, і пачне разліваць па кубачках. І такі быў прыгожы колер у таго чаю, і такі быў ён 
духмяны. Здаецца, такога цудоўнага напою я больш і не піла ніколі ў сваім жыцці. А потым… А потым, калі хутка нам ужо трэба было ісці ў дзявяты клас ці паступаць у якое-небудзь вучылішча, у Заямным пабудавалі новую школу — у канцы вёскі, з тым разлікам, каб туды маглі хадзіць дзеці з некалькіх вёсак (ужо тады вясковых дзяцей станавілася менш). Дарэчы, я, наогул, хацела паступаць у педвучылішча ў Мінску, і, безумоўна, мяне, круглую выдатніцу, узялі б нават без экзаменаў. Але мама не пусціла: пасля смерці маёй сястры вельмі баялася за мяне, ужо адзіную дачку. Мог бы быць ва ўсіх нас яшчэ і другі выбар — перайсці вучыцца ў адну са стаўбцоўскіх школ, але, скажам так, было загадана ўсім пераходзіць у новую заямнаўскую. А там ужо і настаўнікі былі пераважна новыя, і мова навучання руская. А мы ж восем класаў правучыліся на беларускай. Было вельмі цяжка перавучваць усе матэматычныя і фізічныя тэрміны. Я, напрыклад, за першую чвэрць па фізіцы атрымала “тройку”, што для мяне, выдатніцы, было нонсэнсам. Але нічога. Паступова неяк звыкліся і з рускай мовай навучання, і з новымі настаўнікамі, хоць усё роўна самыя цёплыя адносіны падтрымлівалі з тымі, хто перайшоў са старой школы. Жыццё працягвалася…
— А вы маглі б неяк параўнаць ваша пакаленне дзяцей і сённяшняе?
— Ведаеце, тут, мабыць, нельга рабіць нейкае параўнанне, бо пакаленні вельмі розныя. Вось старэйшаму майму ўнуку будзе ў красавіку ўжо 18 гадоў, і я гляджу на ўнука ды яго аднагодкаў: яны зусім па-іншаму ўсё ўспрымаюць, у іх значна больш крыніц інфармацыі, значна больш разняволенасці. А я ўспамінаю сваё дзяцінства і юнацтва: тое, што нам давалі, казалі настаўнікі, мы і ўспрымалі, прымалі як належнае, не маглі нават у нечым запярэчыць. Памятаю, калі я вучылася ў дзявятым ці дзясятым класе, настаўнік рускай літаратуры мяне аднойчы папрасіў: “Салаўёва, прачытай “Рускі лес” Лявонава і потым раскажы пра яго аднакласнікам на ўроку”. І я вымушана была прачытаць, а потым фактычна правесці ўрок па гэтым далёка не лёгкім для разумення творы, у той час як мой настаўнік проста сядзеў і слухаў. Цяпер я разумею, што ён, мабыць, хацеў тады зрабіць як лепш: каб вучні даведаліся пра змест рамана менавіта ад сваёй аднакласніцы і тым самым бліжэй яго ўспрынялі. Але, наогул, я хачу сказаць, што дзеці майго пакалення, безумоўна, былі больш паслухмяныя, чым сённяшнія. І тады ў дзяцей было значна больш павагі да старэйшых. Гэта неяк само сабой перадавалася з пакалення ў пакаленне. Цяпер, на жаль, такога няма.
— Вернемся да вашай біяграфіі. Які выбар — куды паступаць — стаяў перад вамі пасля дзясятага класа?
— Са мной атрымалася сітуацыя амаль анекдатычная. Я ж хацела паступаць на журфак. Школьніцай пісала вершы, друкавалася нават у раённай газеце, добра пісала сачыненні, выпускала насценгазету… Карацей, я вырашыла, што абавязкова павінна стаць журналістам. І вось прыехалі мы са знаёмай з нашай вёскі ў Мінск: яна — падаваць дакументы на матфак, я — на журфак. Зайшлі ў галоўны корпус універсітэта, а там на журфак такая велізарная чарга на здачу дакументаў! А на матфак — менш. І на філфак — менш. Іра падыходзіць да мяне і кажа: “Слухай, а паступай ты на філфак! Якая табе розніца? Што ты будзеш тут “парыцца” так доўга?” Я падумала-падумала: “Ай, сапраўды, якая розніца!” Тым больш Мінска зусім не ведала, хацелася паблукаць яшчэ па горадзе, а адной — страшна. І ўрэшце аддала дакументы на філфак. І паступіла. Іван Якаўлевіч Навуменка, старшыня прыёмнай камісіі, яшчэ вельмі здзіўляўся, чаму ў атэстаце ў мяне па беларускай літаратуры была “чацвёрка”, калі я так здорава напісала ўступнае сачыненне. А віной той “чацвёркі” быў… метад сацыялістычнага рэалізму ў літаратуры. Я моцна пагарэла на ім у школе, бо проста не магла зразумець, што гэта такое, і тым самым сапсавала сабе гадавую адзнаку. Праўда, Івану Якаўлевічу, вядома ж, пра гэта не сказала.
— Ці было вам лёгка вучыцца на філфаку БДУ, асабліва першы час? Не было якогасьці культурнага ці ментальнага шоку адразу пасля вясковай школы?
— Не, зусім не было. І я скажу чаму. Я паступіла на руска-беларускае аддзяленне. І, так бы мовіць, у рускай яго частцы сабраліся пераважна гарадскія студэнты — больш фанабэрыстыя, ганарлівыя, быццам бы самыя разумныя. А мы, хто быў з вёсак, неяк адразу згуртаваліся — практычна ўсе былі на адным узроўні, з адной ментальнасцю. Са Стаўбцоўскага раёна шмат людзей паступіла. Многія, як і я, вершы пісалі. Мы і сёння сябруем.
— Дарэчы, дык а што ў вас цяпер з вершамі?
— А нічога! Амаль зусім нічога. Пішу іншым разам, што называецца, для сябе, нікому не паказваючы. Разумееце, калі ў школе мая настаўніца Тамара Васільеўна Пярова, якую я ўжо ўзгадвала, прапанавала мне надрукаваць вершы ў раёнцы (яна сама іх туды занесла) і іх там потым сапраўды надрукавалі, а адзін мясцовы кампазітар нават напісаў музыку на мае словы, гэта ўсё была такая дзіцячая эйфарыя: о, дык я ж паэтка! А ўжо на філфаку я прыйшла неяк на літаратурнае аб’яднанне да Алега Антонавіча Лойкі. Схадзіла адзін раз, другі і зразумела, што ў мяне проста не той узровень.
— А ўвогуле, дзе вам было цікавей вучыцца — у школе ці ўніверсітэце?
— Гэта такія розныя рэчы! Вось адзін дзіўны штрых. Некалі мне здавалася, што я буду вечна хадзіць у школу. Вось ходзіш у школу, ходзіш у школу, ходзіш у школу — і ты будзеш бясконца хадзіць у школу. І само школьнае жыццё было нейкае такое бясконца радаснае: не толькі ўрокі, але і гурткі, вечарыны, паходы і г.д. А калі паступіла на філфак, то… як вам сказаць… Ну, проста студэнцкае жыццё — гэта студэнцкае жыццё. Можа быць, калі ты становішся студэнтам, ты робішся па-сапраўднаму дарослым і ў цябе ўжо знікае школьнае адчуванне бясконцасці, не ведаю… А тое, што вучыцца на філфаку было цікава, — гэта бясспрэчна. Я асабліва ўдзячна Вячаславу Пятровічу Рагойшу за тое… Мне сорамна пра гэта гаварыць, але гэта факт: я, ураджэнка Стаўбцоўшчыны, толькі студэнткай упершыню пабыла ў коласаўскіх мясцінах. Бо, калі я вучылася ў школе, нас ні разу ў Мікалаеўшчыну не звадзілі. На радзіму Якуба Коласа я ўпершыню трапіла дзякуючы менавіта Вячаславу Пятровічу, які арганізаваў для нас, першакурснікаў, двухдзённы паход туды.
— З таго часу Колас і ўвайшоў назаўсёды ў ваша сэрца?
— У сэрца ён, безумоўна, увайшоў і, магчыма, нават ужо быў у сэрцы падсвядома. Але — толькі не здзіўляйцеся! — мне па жыцці спрыяў спачатку толькі Купала. На выпускных экзаменах у школе мне выпаў білет па Купалу, на ўступных экзаменах ва ўніверсітэт таксама па Купалу, курсавую і дыпломную работы я пісала зноў жа па Купалу. І першым маім месцам працы ў жыцці быў музей Янкі Купалы, дзе я адпрацавала ажно 10 гадоў.
— Вось жа як!
— Па шчырасці, ісці працаваць у музей пасля філфака я не хацела. Насамрэч, я страшэнна жадала быць настаўніцай і вучыць дзяцей. Але атрымалася так, што я скончыла філфак, адразу нарадзіла дачку і ў мяне быў так званы вольны дыплом, які, лічыце, не меў тады зусім ніякай вагі. Я хадзіла па школах, і ўсюды мне адмаўлялі. Дырэктар адной са школ у Заводскім раёне так мне тады і сказаў: “Мы з вуліцы людзей не бяром”. Нідзе не бралі на працу мяне, “з вуліцы”, нават у дзіцячы садок. А ніякага пратэжэ ў мяне не было. І вось тут распарадзіўся па-свойму лёс. Справа ў тым, што кіраўніком маёй дыпломнай работы па тэме дакастрычніцкай творчасці Купалы быў незабыўны Хусейн Сцяпанавіч Александровіч. Ён даваў мне ўнікальныя матэрыялы, ён жа пазнаёміў з пляменніцай паэта Ядвігай Юльянаўнай Раманоўскай, якая працавала ў Купалаўскім музеі. І аднойчы, калі, працуючы над дыпломам, я прыйшла ў чарговы раз у музей (а па мне было ўжо відаць, што я нашу дзіцятка), Ядвіга Юльянаўна раптам сказала: “Вось як народзіш, прыходзь да нас на працу”. Тады я не ўдзяліла гэтым словам вялікай увагі (хацелася ж працаваць у школе), але, ужо нарадзіўшы дзіця і адчаіўшыся знайсці месца працы ў школе, я ўспомніла тыя словы Раманоўскай. За 10 гадоў працы ў Купалаўскім я даслужылася да пасады вучонага сакратара. Потым быў невыносна тужлівы для мяне год чыноўніцкай працы ў абкаме прафсаюзаў, куды я пайшла працаваць, спакусіўшыся 50-рублёвай дабаўкай да зарплаты. На той час гэта былі значныя грошы, са 110 рублёў зарплаты вучонага сакратара музея я адразу “ўскочыла” на 160 рублёў у абкаме. Але грашыма душу не падманеш. І калі ў 1987 годзе мне прапанавалі ўзначаліць літаратурна-мемарыяльны музей Якуба Коласа, я, крыху падумаўшы і параіўшыся з добрымі людзьмі, прыйшла сюды і працую на пасадзе дырэктара вось ужо 28 гадоў. Божа, страшна нават падумаць, як многа! Хаця… гэтыя гады, насамрэч, праляцелі як адзін дзень, быццам учора сюды прыйшла. І столькі ўсяго хацелася б яшчэ зрабіць…
— Вашы асабістыя адносіны да музейнай справы за гэты час кардынальна змяніліся?
— Як вам сказаць… Я выдатна разумею, што сёння музей не павінен быць такім, як 30 гадоў назад. Памяняліся функцыі музеяў, умовы іх існавання, роля ў грамадскім жыцці і г.д. І наш музей тут не выключэнне. Але вось што я ўсё-такі не магу прыняць, дык гэта калі музеі зараз імкнуцца падмяніць сабой забаўляльныя цэнтры. Або калі ў мемарыяльных музеях гэтай самай мемарыяльнасці застаецца ўсё менш і менш. Мне ж здаецца, што мы якраз павінны рабіць усё, каб захаваць гэтую мемарыяльнасць — не архаічнасць, як напісаў аднойчы адзін журналіст, а менавіта мемарыяльнасць. І я, напрыклад, з гонарам магу сказаць, што, калі мы рабілі 
капітальны рамонт фасада, я настаяла на тым, каб захаваць родныя коласаўскія вокны, а не ставіць шклопакеты, як гэта зрабілі ў мемарыяльным музеі Рыльскага ў Кіеве. У нас тут наогул усё роднае коласаўскае — некранальнае. Хаця, безумоўна, і мы таксама паступова ўводзім тэхнічныя навінкі, але робім гэта вельмі ашчадна. У гэтым сэнсе цікавыя ідэі нам часам падказваюць музеі іншых краін. Напрыклад, з мемарыяльна-літаратурнага музея Стрындберга ў Стакгольме мы перанялі прынцып агучвання — у мемарыяльным пакоі Стрындберга ўсё засталося некранальным, пры гэтым наведвальнік чуе яго крокі, яго кашаль, тэлефонны званок і г.д. А асобны пакой там чыста літаратурны з разнастайнымі сучаснымі тэхналогіямі. Гэта, лічу, вельмі правільна. І мы таксама пайшлі менавіта такім шляхам. Сёння, падняўшыся на другі паверх нашага музея, наведвальнік можа напоўніцу пагрузіцца ў апошні дзень жыцця Якуба Коласа. Ён чуе, як Канстанцін Міхайлавіч вяртаецца з ЦК, куды хадзіў зранку і дзе яго не змаглі прыняць, цяжка падымаецца па лесвіцы, заходзіць у свой працоўны кабінет, выключае радыёпрыёмнік, сядае за стол, бярэ тэлефонную трубку, набірае нервова нумар тэлефона — там, пэўна, ніхто не адказвае, і ён з бразгатам кладзе гэтую трубку, адчыняе шуфляду, бярэ паперу і пачынае пісаць свой апошні перадсмяротны ліст у абарону роднай мовы — выразна чуваць скрып пяра. І ўсё гэта на фоне цікання гадзінніка, якое ўсё ўзмацняецца і ўзмацняецца, а потым заціхае — Коласа не стала. Знайшлі мы і агучку пахавання песняра: гучыць жалобная музыка, на фоне якой чытаюцца вершы, прысвечаныя Коласу. Агучылі і гасцёўню — з галасамі вядомых людзей, якія наведвалі Якуба Коласа ў апошнія гады яго жыцця, на фоне раяля.
А з другога боку, мы зрабілі сваю віртуальную кнігу па творчасці Коласа. Усталявалі экран “Чалавек. Эпоха. Час”, па якім можна пазнаёміцца з радаводам песняра, коласаўскімі мясцінамі, нашымі фондамі і інш. Дарэчы, асаблівую цікавасць у наведвальнікаў выклікае віктарына, якая дазваляе атрымаць ім у залежнасці ад адказаў 100, 200 ці 300 “каласкоў” — адмысловыя квіткі ў філіялы нашага музея. Акрамя таго, мы даём магчымасць наведвальніку атрымаць у музеі паштоўку з дыскам, на якім будзе запісаны прадэкламаваны ім верш — Коласа ці свой.
А цяпер зірніце ў акно. Бачыце, там пляцоўка са скульптурамі Ядвісі, Лабановіча і Сымона-музыкі. Побач — Рак-вусач і Шчупак. А вясной тут жа будзе ўстаноўлена скульптурная кампазіцыя з Савосем-распуснікам, Сабачкам і Катком. А яшчэ ў нашых задумах зрабіць інтэрактыўную экспазіцыю ў коласаўскіх гаражах. Ведаеце, наогул, я магу бясконца гаварыць пра наш музей, нашы планы і мары. Вы толькі спыніце мяне, калі трэба.
— Зінаіда Мікалаеўна, памятаю, калі недзе пяць гадоў назад я браў у вас інтэрв’ю, вы гаварылі пра тое, што душа Коласа жыве ў музеі і нават, больш за тое, тут жыве нейкая нябачная, але адчувальная існасць. Быццам па вечарах тут можна нават пачуць, як нехта цяжка падымаецца па лесвіцы ў свой пакой — і тады становіцца вусцішна. Сёння вы па-ранейшаму часам чуеце гэтыя крокі?
— Я такое сапраўды гаварыла? (Доўга смяецца. — М.Ч.) Але, насамрэч, мы запрашалі свяшчэнніка, які адслужыў тут малебен, асвяціў музей. Я лічу, гэта патрэбна. А наогул, мы не ведаем, хто намі кіруе. Я чамусьці ўпэўнена, што ёсць лёс, які закладзены ў чалавеку пры яго нараджэнні, а можа быць, і да нараджэння. Я гэта нават па сабе бачу. У жыцці бываюць такія цікавыя павароты, якія цалкам ад цябе не залежаць. Я ж так хацела быць настаўніцай, а звязала свой лёс з музейнай справай. А што да крокаў… (Зноў усміхаецца. — М.Ч.) Адчуванне прысутнасці нечага ці некага тут сапраўды ёсць. Хай там гэтыя шорахі — не шорахі, крокі — не крокі, галасы — не галасы. Але яны, перадусім, свае, родныя, добрыя. Шкоды табе ніколі не зробяць. І таму я ўжо даўно гэтага ўсяго зусім не баюся.
— Дзякуй вялікі вам за гутарку!
Гутарыў Мікола ЧЭМЕР.
Фота Алега ІГНАТОВІЧА
і з сямейнага архіва Зінаіды КАМАРОЎСКАЙ.
