Ператвараць маўчуноў у гаваруноў — галоўная задача Ірыны Гацкай, настаўніка-дэфектолага дзіцячага сада № 3 Смаргоні. Для гэтага яна стварае свае дыдактычныя гульні, а да іх — гульнявыя дапаможнікі. На карэкцыйных занятках пабывала карэспандэнт “Настаўніцкай газеты”.
Збярыце гукі ў кішэні
— Карэкцыйная работа па фарміраванні вымаўлення асабліва актуальная для навучэнцаў з цяжкімі парушэннямі маўлення. У такіх дзяцей хутчэй узнікае стамляльнасць, зніжаюцца працаздольнасць і ўвага. Гэта ўскладняе карэкцыйную работу як па пастаноўцы, так і па аўтаматызацыі гукаў. Таму так важна зрабіць карэкцыйныя заняткі цікавымі, разнастайнымі і ў той жа час прадукцыйнымі. Хочацца зацікавіць і здзівіць дзяцей, выклікаць станоўчыя эмоцыі, а не проста механічна прагаварыць з імі матэрыял, — тлумачыць Ірына Фадзееўна.
Каб навучыць дзяцей гаварыць, педагог прымяняе на занятках трубачкі для кактэйлю, каляровыя прышчэпкі, гузікі, дыскі, дэкаратыўныя свечкі, кварцавы пясок і інш. Фетравыя цацкі, палацы для галосных і зычных дапамагаюць хлопчыкам і дзяўчынкам асвоіць свет гукаў і літар. Стварыла Ірына Гацкая і лялечных памочнікаў — Ясь і Гэля заўсёды з ёй на занятках і дапамагаюць дзецям справіцца з любой задачай.
Усе яе гульнявыя дапаможнікі шматфункцыянальныя. У адной і той жа дыдактычнай гульні выкарыстоўваюцца розныя варыянты гульнявых дапаможнікаў, і наадварот: адны і тыя ж гульнявыя дапаможнікі могуць прымяняцца ў розных дыдактычных гульнях.
Свае заняткі І.Ф.Гацкая будуе ў такіх адукацыйных кірунках, як “Развіццё маўлення”, “Элементарныя матэматычныя ўяўленні”, “Падрыхтоўка да навучання грамаце”. Яна праводзіць карэкцыйныя заняткі і па фарміраванні вымаўленчага боку маўлення, лексіка-граматычных сродкаў мовы і звязнага маўлення.
Сёлета ў спецыяльнай групе для дзяцей з цяжкімі парушэннямі маўлення, у якой працуе Ірына Фадзееўна, дзеці ад 5 да 6 гадоў. Многія гульні яны ўжо выдатна асвоілі, што і прадэманстравалі на занятках. Напрыклад, галосныя і зычныя гукі яны размяркоўвалі па колерах: галосныя (“якія можна праспяваць і гучна пракрычаць”) жывуць у чырвоным палацы, зычныя цвёрдыя адпраўляліся ў сіні, а зычныя мяккія — у зялёны.
Гэты ж прынцып выкарыстоўваўся падчас гульні з фетравымі цацкамі: дзеці “лавілі” гукі, выбіралі фішкі адпаведных колераў і складвалі іх у кішэні мядзведзяняці, парасяці, вожыка і інш.
Вымаўляць гук “ш” і развіваць слыхавую ўважлівасць дзецям дапамагае цацачны Мішка. Тут педагог прыдумала некалькі варыянтаў гульні. Напрыклад, яна вымаўляе шэраг гукаў, складоў і слоў, а як толькі дзіця чуе ў іх гук “ш”, кладзе ў кішэню мядзведзю сінюю фішку. Больш складаны варыянт — дзіця чуе ізаляваныя склады і словы з “ш” і кладзе ў кішэню ўмоўны сімвал гука (сінюю фішку) толькі тады, калі самастойна і правільна яго вымавіць (тут ідзе спаборніцтва сярод дзяцей у паўнаце кішэнек). Калі і гэты варыянт дзеці асвояць, яны пераходзяць да яшчэ больш складанага: ім дэманструюцца прадметныя карцінкі, і задача гульцоў — выбраць сярод іх толькі тыя, у назве якіх ёсць гук “ш”. Дзіця павінна назваць, што адлюстравана на карцінцы, выразна вымаўляючы патрэбны гук. Толькі пасля гэтага фішка адпраўляецца ў кішэню мядзведзю.
Развіваем голас і дыханне
Адточваць дробную маторыку рук, выхоўваць уседлівасць, аўтаматызаваць пастаўленыя гукі педагогу дапамагаюць гульні з прышчэпкамі, гузікамі і інш. Так, паспяховую спробу вымавіць гук “р”, паўтараючы склады ці словы, дзіця замацоўвае прышчэпкамі ці гузікамі на фетравых цацках. Калі ж дзіця не надта стараецца, яму прыйдзецца, наадварот, адшпіліць гузік. Ёсць і такі варыянт лато: дзеці выцягваюць з бочачкі карцінкі з выявамі прадметаў, у назве якіх ёсць гук “р”, але запаўняюць імі свае гульнявыя карткі толькі тады, калі выразна назвалі, што на іх адлюстравана.
Каб выпрацаваць у дзяцей сілу голасу, дыкцыю, выразнасць маўлення, Ірына Фадзееўна падключае казачных герояў. Так, падчас гульні “Хадзем гуляць!” дзеці апранаюць на рукі фетравыя лялькі і становяцца ў кола на адлегласці 2—3 метраў ад вядучага. Таму сумна гуляць аднаму, і ён выбірае сабе кампанію, па чарзе гучна клічучы да сябе Саву, Мышку, Кураня, Тыгра, Кацяня і інш. Уменне карыстацца гучным і ціхім голасам развівае і такі варыянт гульні: у залежнасці ад таго, якая лялька ў дзіцяці на руцэ, трэба загаварыць яе голасам, вымаўляючы ціхія “пі-пі”, “мяў” ці грозныя “ух”, “р-р-р”.
Спрыяюць развіццю маўленчага дыхання, працяглага плаўнага выдыху гульнявыя дапаможнікі “Матылёк”, “Ракета”, “Задзьмі свечку” і інш.
— У гульні “Матылёк” задача дзіцяці — здзьмуць матылька з кветкі, які прымацаваны да яе ніткай. Тут важна губы выцягнуць трубачкай, а шчокі не надзімаць. Толькі калі выдых быў доўгім, моцным і плаўным, матылёк зляціць з кветкі. Тым самым мы развіваем моцны плаўны выдых і трэніруем у дзіцяці губныя мышцы. Гэтыя ж задачы вырашае і гульня “Ракета”. На канцы пітной трубачкі прымацоўваецца папяровая касмічная ракета. Калі дзіця правільна дзьме ў трубачку, яна ўзлятае ўверх, — тлумачыць ідэю сваіх распрацовак І.Ф.Гацкая.
Пясочныя фокусы
У дзяцей з цяжкімі парушэннямі маўлення часта назіраюцца мышачная напружанасць рук, паніжаны тонус, нялоўкасць маторыкі рук. Каб выправіць гэта і адначасова падрыхтаваць руку дзіцяці да авалодання навыкам пісьма, педагог выкарыстоўвае заняткі за светлавым сталом-планшэтам. Тут можа выкарыстоўвацца кварцавы пясок ці манныя крупы. Калі дзеці гуляюць з такімі матэрыяламі, у іх здымаецца эмацыянальная напружанасць, яны малююць, не баючыся памыліцца.
— Гульні з кварцавым пяском выкарыстоўваю ў розных кірунках: дыхальная, пальчыкавая, артыкуляцыйная гімнастыка, аўтаматызацыя гукаў, фарміраванне складовай структуры слова, фарміраванне элементарных матэматычных уяўленняў, падрыхтоўка да навучання грамаце, развіццё складнага маўлення. Але пры выкарыстанні светлавога планшэта трэба абавязкова ўлічваць індывідуальныя асаблівасці дзяцей, тэмп іх развіцця, настрой, каб выхаванцы не ператаміліся, — гаворыць педагог.
За поспехі ў падрыхтоўцы дзяцей з агульным недаразвіццём маўлення да навучання ў школе Ірына Гацкая атрымала вышэйшую кваліфікацыйную катэгорыю.
Хочацца дадаць, што на занятках Ірыны Фадзееўны сапраўды пануе атмасфера дынамічнага і цікавага навучання. Асвойваючы адно за адным заданні, выкарыстоўваючы розныя яркія дапаможнікі, дзеці, ледзь даслухаўшы правілы гульняў, тут жа з азартам у іх уключаюцца, лоўка мяняючы люстэркі на трубачкі, прышчэпкі на фетравыя цацкі і іншыя гульнявыя атрыбуты. І галоўнае — яны старанна вымаўляюць патрэбныя гукі і словы.
Святлана НІКІФАРАВА
Фота аўтара
