Фарміраванне сацыяльнай адказнасці асобы з’яўляецца адной з найважнейшых задач дашкольнай адукацыі. Сацыяльная адказнасць — гэта ўсвядомленае стаўленне да сваіх учынкаў і іх наступстваў, а таксама гатоўнасць адказваць за свае дзеянні перад іншымі людзьмі і грамадствам.
Старэйшы дашкольны ўзрост (5—7 гадоў) — гэта сензітыўны перыяд для фарміравання сацыяльных якасцей асобы, у тым ліку і адказнасці. У гэтым узросце дзеці ўжо здольны: 1) усведамляць сябе як члена грамадства; 2) разумець нормы і правілы паводзін; 3) прадбачыць наступствы сваіх учынкаў; 4) клапаціцца пра іншых людзей; 5) удзельнічаць у сумеснай дзейнасці.
Асноўныя фактары, якія ўплываюць на фарміраванне сацыяльнай адказнасці ў дзяцей
1. Сям’я. Бацькі з’яўляюцца для дзяцей першымі ўзорамі для пераймання. Важна, каб яны самі былі адказнымі людзьмі і дэманстравалі дзецям правільныя мадэлі паводзін.
2. Дзіцячы сад. У дзіцячым садзе дзеці вучацца ўзаемадзейнічаць адно з адным, дамаўляцца, вырашаць канфлікты, супрацоўнічаць. Выхавальнікі могуць ствараць сітуацыі, у якіх дзеці будуць вучыцца несці адказнасць за свае ўчынкі, напрыклад, дзяжурыць па групе, даглядаць расліны, дапамагаць малодшым дзецям.
3. Грамадства. СМІ, кнігі, мультфільмы таксама могуць уплываць на фарміраванне сацыяльных уяўленняў у дзяцей.
Першы этап фарміравання сацыяльнай адказнасці — 3—4 гады. У гэтым узросце ў дзіцяці фарміруюцца элементарныя ўяўленні аб правілах паводзін, развіваюцца навыкі самаабслугоўвання, выхоўваецца беражлівае стаўленне да цацак і рэчаў. На другім этапе (4—5 гадоў) развіваецца ўменне ўзаемадзейнічаць з аднагодкамі, фарміруюцца навыкі супрацоўніцтва, выхоўваецца пачуццё эмпатыі. На трэцім этапе (5—7 гадоў) фарміруецца ўяўленне аб сацыяльных ролях і нормах паводзін, развіваецца ўменне падпарадкоўваць свае жаданні грамадскім, выхоўваецца пачуццё адказнасці за свае ўчынкі.
Асноўныя напрамкі работы па фарміраванні сацыяльнай адказнасці ў дзяцей старэйшага дашкольнага ўзросту
1. Выхаванне пачуцця прыналежнасці да групы:
– стварэнне атмасферы добразычлівасці і ўзаемадапамогі ў групе;
– выкарыстанне гульняў і практыкаванняў, накіраваных на развіццё супрацоўніцтва і ўзаемадапамогі;
– фарміраванне ў дзяцей пачуцця гордасці за сваю групу і дзіцячы сад.
2. Азнаямленне дзяцей з нормамі і правіламі паводзін:
– чытанне кніг, апавяданняў, вершаў аб правілах паводзін;
– правядзенне гутарак і гульняў на тэмы “Што такое добра і што такое дрэнна”;
– выкарыстанне лялечнага тэатра для абыгрывання сітуацый.
3. Развіццё ў дзяцей здольнасці прадбачыць наступствы сваіх учынкаў:
– правядзенне гутарак і гульняў на тэмы “Што будзе, калі…”, “Калі б я быў…” і інш.;
– выкарыстанне сітуатыўных задач, у якіх дзеці павінны выбраць правільны варыянт паводзін;
– аналіз разам з дзецьмі рэальных жыццёвых сітуацый.
4. Выхаванне ў дзяцей клопату пра іншых людзей:
– заахвочванне дзяцей да дапамогі дарослым і аднагодкам;
– арганізацыя дзяжурстваў па групе;
– удзел дзяцей у дабрачынных акцыях.
5. Фарміраванне ў дзяцей беражлівага стаўлення да прыроды:
– чытанне кніг, апавяданняў, вершаў аб прыродзе;
– правядзенне гутарак і гульняў аб правілах паводзін у прыродзе;
– арганізацыя экскурсій у прыроду.
Работа ўстановы адукацыі ў гэтым напрамку будзе больш эфектыўнай пры абавязковым супрацоўніцтве з сям’ёй. Дапаможа гэтаму і стварэнне ў дзіцячым садзе атмасферы ўзаемадапамогі і падтрымкі, дзе дзеці могуць вучыцца быць адказнымі. І важна памятаць пра выкарыстанне комплекснага падыходу да фарміравання адказнасці, які ўключае ў сябе розныя метады і прыёмы.
Фарміраванне сацыяльнай адказнасці — гэта працяглы працэс, які патрабуе цярпення і намаганняў з боку бацькоў і педагогаў. Але важна разумець, што менавіта ў дашкольным узросце закладваюцца асновы для будучых сацыяльных адносін, і ад таго, наколькі адказна будуць паводзіць сябе дзеці сёння, залежыць іх будучыня заўтра.
Наталля СТЭЛЬМАХ,
педагог-псіхолаг дзіцячага сада № 161 Мінска,
кіраўнік МА педагогаў-псіхолагаў устаноў дашкольнай адукацыі Ленінскага раёна Мінска
Фота з адкрытых крыніц інтэрнэту, выкарыстоўваецца ў якасці ілюстрацыі
