Ветрынская сярэдняя школа імя Д.В.Цябута — адна з найстарэйшых на Полаччыне. У гэтым годзе ёй спаўняецца 160 гадоў. Лёсы выпускнікоў школы і жыхароў раёна сталі часткай гісторыі нашай краіны. Падрабязнасці — у матэрыяле карэспандэнта “Настаўніцкай газеты”.
На фасадзе будынка ўстаноўлены памятныя дошкі ў гонар земляка Аркадзя Барэйкі, Героя Савецкага Саюза, і былога вучня юнага абаронцы Брэсцкай крэпасці Пятра Клыпы. У фае школы — гарэльеф не менш вядомаму земляку Дзмітрыю Цябуту — легендарнаму камандзіру партызанскай брыгады імя К.Варашылава, дзяржаўнаму дзеячу.
— Ветрынская школа ганарыцца сваім народным комплексным музеем, які ствараўся дзесяцігоддзямі сіламі настаўнікаў і вучняў праз пошукавую і даследчую работу. У 1957 годзе тут пачаў дзейнічаць музей баявой і працоўнай славы, — расказала дырэктар установы Таццяна Пецюль. — У музеі, агульная плошча якога складае 171 кв.м, каля 5 тысяч экспанатаў асноўнага фонду і 1,5 тысячы — дапаможнага, што размешчаны ў этнаграфічным, ваенна-гістарычным, гісторыка-краязнаўчым і літаратурна-краязнаўчым раздзелах.
Тут можна ўбачыць і патрымаць у руках прадметы побыту, якія традыцыйна былі ў сялянскай хаце і сенях, выкарыстоўваліся ў працэсе апрацоўкі лёну, зерня і пры стварэнні вырабаў з іх. Асобны раздзел прысвечаны жыццёваму і творчаму шляху ўраджэнца Полаччыны Б.І.Эпімах-Шыпілы — вучонага-філолага, лінгвіста, выдаўца, аўтара беларускай рукапіснай хрэстаматыі, паліглота (валодаў 20 мовамі, у тым ліку санскрытам). Сабрана багата інфармацыі пра ўзаемаадносіны Б.І.Эпімах-Шыпілы і Янкі Купалы.
Асобныя экспазіцыі прысвечаны гісторыі Ветрына і мясцовай школы, абаронцу Брэсцкай крэпасці Пецю Клыпу, перыяду акупацыі, Ветрынскаму гета і вызваленню раёна ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў, захоўваюцца ўспаміны ўдзельнікаў вайны.
Дзейнасць народнага комплекснага музея пад кіраўніцтвам намесніка дырэктара школы па выхаваўчай рабоце Лізаветы Лабецкай разнастайная. Для гасцей распрацаваны тэматычныя экскурсіі і турыстычныя маршруты. З 1 класа дзеці займаюцца музейнай дзейнасцю, вандруюць па Ветрынскім краі, наведваюць музеі Полацка.
У гуртках “Юны краязнавец” і “Полаччына — мой край родны” займаюцца вучні 5—6 класаў. Яны спрабуюць сябе ў ролі экскурсаводаў. У некаторых атрымліваецца вельмі добра. Так, вучаніца 10 класа Арына Арол атрымала дыплом ІІІ ступені на абласным этапе Рэспубліканскага конкурсу юных экскурсаводаў музеяў устаноў адукацыі ў намінацыі “Музей установы адукацыі комплекснага (краязнаўчага) профілю”.
Школьнікаў далучаюць да даследчай дзейнасці пад кіраўніцтвам настаўніц-філолагаў Вікторыі Луцко і Наталлі Зарэцкай. За работу, прысвечаную жыццю і дзейнасці камандзіра партызанскай брыгады імя К.Варашылава Д.В.Цябута, імя якога носіць школа, на НПК “80 гадоў прарыву варожай блакады Полацка-Лепельскай партызанскай зоны. Людзі. Падзеі. Факты” дзесяцікласніца Любоў Лушчык адзначана дыпломам ІІІ ступені. У самым сэрцы музея размешчаны экспазіцыя аб арганізацыі партызанскага руху і вялікі партрэт Дзмітрыя Цябута, які напісаў былы настаўнік школы ветэран вайны Мікалай Сільваненка.
— Дзмітрый Цябут вучыўся на Полаччыне, дзе і пачаў працаваць як сельскі настаўнік. Узначальваў аддзел адукацыі ў Ветрыне, а ў пачатку 1941 года быў прызначаны старшынёй Ветрынскага райвыканкама, — расказала юная даследчыца Любоў Лушчык. — У першы год вайны Цябут быў палітруком роты, а ў чэрвені 1942-га — накіраваны ў тыл ворага для арганізацыі партызанскага руху ў Ветрынскім раёне на чале спецыяльна падрыхтаванай групы. У далейшым ён узначаліў партызанскія атрады “Мсцівец” і “Смерць фашызму”, на базе якіх была ўтворана партызанская брыгада імя К.Варашылава (уваходзіла ў агульную сістэму абароны Полацка-Лепельскай зоны). Партызаны ўмацоўвалі абарончыя рубяжы і ажыццяўлялі шматлікія дыверсіі на чыгунцы і шашэйных дарогах: падрыў рэек, мастоў, знішчэнне тэлеграфна-тэлефоннай лініі сувязі.
…Вясной 1944 года для ліквідацыі фарміраванняў Полацка-Лепельскай зоны нацыстамі была распрацавана самая буйная за ўсю вайну карная аперацыя “Вясновае свята” супраць партызан і мірнага насельніцтва. 11 красавіка пачалося наступленне. Карнікі мелі 60-тысячную групоўку, якая ўключала франтавыя часці, ахоўныя, эсэсаўскія і паліцэйскія фарміраванні, танкі, самалёты, гарматы. Ім супрацьстаялі 16 партызанскіх брыгад колькасцю 17 тысяч чалавек пад агульным кіраўніцтвам Уладзіміра Лабанка. На ўзбраенні партызан былі вінтоўкі, супрацьтанкавыя стрэльбы, кулямёты, мінамёты і гарматы. 20 дзён доўжыліся кровапралітныя баі. 1 мая рэшткі партызанскіх брыгад сканцэнтраваліся ў Матырынскім лесе на захадзе ад Ушач. Прарыў павінны былі ажыццявіць стомленыя, галодныя, зраненыя, але непераможныя людзі. Дзякуючы таленту военачальніка і мужнасці Д.Цябута, у ноч з 4 на 5 мая каля вёсак Пліно і Паперына Ушацкага раёна партызаны здзейснілі гераічны прарыў блакады і вывелі з акружэння 15 тысяч мірных жыхароў. Гэты прарыў стаў легендарным. Партызанскія брыгады прадоўжылі баявыя дзеянні і адыгралі значную ролю ў поспеху аперацыі “Баграціён”. Заслугі Д.Цябута былі адзначаны ордэнам Кутузава І ступені.
Пасля вызвалення Полаччыны ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў (ліпень 1944 года) Дзмітрый Цябут праявіў выдатныя арганізатарскія здольнасці ў справе аднаўлення разбуранай народнай гаспадаркі. Працаваў у Полацкім, Віцебскім абкамах КПБ і на высокіх пасадах у сталіцы, быў старшынёй Мінскага аблвыканкама. Ездзіў па краіне, займаўся карпатлівай працай, пісаў кнігі (“На зямлі абпаленай”, “На зямлі вызваленай”, “Шлях да Перамогі”, “Скрозь агонь”). Нягледзячы на вялікую занятасць, Дзмітрый Васільевіч знаходзіў час пабыць з сям’ёй — жонкай Лідзіяй Пятроўнай, дочкамі Галінай, Марынай і Тамарай, унукамі.
Не стала Д.Цябута 3 студзеня 1987 года, і ў гэтым жа годзе Ветрынскай сярэдняй школе было прысвоена імя легендарнага камбрыга. Калектыў школы падтрымлівае добрыя адносіны з сям’ёй Дзмітрыя Васільевіча. Доўгія гады педагогі і вучні збіралі ўспаміны аб ім у жыхароў пасёлка. У музеі беражліва захоўваюцца асабістыя рэчы Д.В.Цябута, фатаграфіі, дакументы, газетныя матэрыялы, лісты і віншаванні, тэлеграмы сям’і Дзмітрыя Васільевіча і яго сябра Алеся Савіцкага, былога партызана брыгады імя К.Варашылава, беларускага пісьменніка, чые кнігі
і ўспаміны таксама знаходзяцца ў музеі.
Дзмітрый Цябут узнагароджаны сямю ордэнамі, у тым ліку трыма ордэнамі Леніна. Адна з вуліц Полацка носіць яго імя. Магчыма, і ў Мінску праз пэўны час разам з вядомымі вуліцамі Лабанка і Прытыцкага з’явіцца вуліца Дзмітрыя Цябута.
На Міншчыне многія людзі ўспамінаюць перыяд з сярэдзіны 1960-х гадоў, калі адчуваліся змяненні да лепшага. У гэты час Дзмітрый Васільевіч быў старшынёй Мінскага аблвыканкама. Пад яго кіраўніцтвам вобласць двойчы ўзнагароджвалася ордэнам Леніна.
— Мне здаецца, што прыклады гераічнай працы беларускага народа па пасляваенным аднаўленні і развіцці краіны трэба больш актыўна выкарыстоўваць у патрыятычным выхаванні моладзі, — падкрэсліла падчас сустрэчы дачка легендарнага камбрыга Тамара Цябут, кардыёлаг, доктар медыцынскіх навук, прафесар. — Людзі яшчэ памятаюць, як летам 1963 года выстройваліся доўгія чэргі па хлеб. Гэта адбылося з-за маштабнага неўраджаю папярэдняга года. Таму ў краіне былі зроблены вялікія намаганні па захаванні харчовай бяспекі. Спецыялісты і кіраўнікі Мінскай вобласці працавалі як адзіная каманда, дапамагаючы адно аднаму, знаходзячы неабходныя рашэнні. Калі праблемы мелі сістэмны характар, іх вырашала вышэйшае кіраўніцтва рэспублікі. У кароткія тэрміны ў сельскай гаспадарцы ўдалося ўкараніць і ўдасканаліць шмат эфектыўных метадаў і тэхналогій, навуковых распрацовак. Было шырока наладжана павышэнне кваліфікацыі кіраўнікоў і спецыялістаў сельскай гаспадаркі. Склаўся комплекс, які цяпер называецца сістэмай экалагічна збалансаванага земляробства. Ён забяспечвае і сённяшнюю харчовую бяспеку.
Мы з сястрой у той час былі падлеткамі, імкнуліся часцей бачыць тату. На работу ён ішоў а 7-й гадзіне раніцы, а вяртаўся пасля 9 вечара. Практычна ўсе выхадныя працаваў, таму мы прасіліся да яго ў машыну і разам ехалі па гаспадарках вобласці. Бацька шмат размаўляў з людзьмі, кіраўнікамі раёнаў, спецыялістамі і звычайнымі работнікамі сельскай гаспадаркі.
У Ветрынскай школе склалася традыцыя ўсім выпускнікам дарыць кнігу мясцовага краязнаўца настаўніка гісторыі Віктара Карасёва “У памяці людской назаўжды”. У выданне ўвайшлі архіўныя матэрыялы, газетныя публікацыі, фотаздымкі, успаміны людзей, якія працавалі з Дзмітрыем Цябутам. Ёсць яшчэ адна традыцыя — 24 кастрычніка адзначаць дзень нараджэння легендарнага камбрыга. Вучні і педагогі наведваюць в.Пуканаўку — радзіму Дзмітрыя Васільевіча — і мемарыяльныя комплексы партызанскай славы “Гомель” і “Прарыў”, праводзяць вечары памяці, літаратурныя чытанні, рыхтуюць даследаванні.
Цікавы факт: у год святкавання 40-годдзя вызвалення Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў Д.В.Цябут падрыхтаваў артыкул “На няскоранай зямлі”, які быў надрукаваны ў “Настаўніцкай газеце” 27 чэрвеня 1984 года.
Дырэктар школы Т.Пецюль добра памятае гэты год. Будучы вучаніцай 9 класа, яна стала ўдзельніцай мітынгу ў вёсцы Гомель каля мемарыяльнага комплексу, на якім прысутнічаў Дзмітрый Цябут. Пра кульмінацыю мерапрыемства можна даведацца з надпісу ля падножжа помніка: “Тут 7 ліпеня 1984 года закладзена капсула з запаветам нашчадкам. Адкрыць у 2045 годзе”. У тэксце запавету ёсць словы: “За 40 мірных гадоў, за 40 гадоў стваральнай працы наша краіна імкліва ўзнялася на высокія рубяжы эканамічнага, сацыяльнага і духоўнага прагрэсу. Вам працягваць нашу справу, мацаваць магутнасць Радзімы і прымнажаць яе багацце, любіць Айчыну так, як любілі яе мы”.
Надзея ЦЕРАХАВА
Фота аўтара
