Якім павінен быць сучасны ўрок? На думку настаўніцы матэматыкі сярэдняй школы № 1 Талачына Алены Сантук, урок павінен быць эфектыўным: працаваць на вынік, ступень засваення матэрыялу. Падрабязнасці – у матэрыяле карэспандэнта “Настаўніцкай газеты”.
Мара дзяцінства
— Быць настаўніцай — мая мара дзяцінства, — адзначае Алена Васільеўна. — У школе ўсе мае настаўнікі былі вялікімі прафесіяналамі, якія ўклалі ў нас, вучняў, часцінку сваёй душы, цеплыні, ведаў. Але сярод усіх я вылучала настаўніцу матэматыкі Галіну Васільеўну Яўпак. Для мяне яна была ідэалам настаўніка: добрая, справядлівая, спакойная і патрабавальная. Таму мая спецыяльнасць была выбрана без ваганняў. Мне вельмі хацелася быць падобнай на яе. Пазней Галіна Васільеўна вучыла і маіх дачок. Пасля заканчэння школы яны абедзве сталі студэнткамі матэматычнага факультэта. Старэйшая дачка Наталля працуе настаўніцай матэматыкі ў сярэдняй школе № 3 Талачына імя М.Б.Осіпавай, а малодшая Вікторыя вырашыла адкласці кар’еру настаўніка, і зараз яна вядомы ў горадзе кандытар.
У прафесіі Алена Васільеўна ўжо 29 гадоў. За гэты час ніколькі не пашкадавала аб сваім выбары. Ёй падабаецца працаваць з дзецьмі, бачыць іх поспехі, падтрымліваць і дапамагаць пры няўдачах. Неяк на прасторах інтэрнэту яна прачытала, што “настаўнік — гэта той, хто здольны спусціцца да няведання вучня і разам з ім здзейсніць узыходжанне”. Гэтая фраза стала педагагічным крэда настаўніцы.
У аснове дзейнасці А.В.Сантук ляжыць шэраг прынцыпаў. Педагог лічыць, што трэба паважліва ставіцца да навучэнцаў, індывідуальна падыходзіць да кожнага дзіцяці, у любых сітуацыях заставацца для яго сябрам, абапірацца на педагогіку супрацоўніцтва.
— Работа з дзецьмі складаная і адказная, але яна прыносіць асалоду і пачуццё задавальнення, калі бачыш вынікі сваёй працы. Напрыклад, навучэнцы на ўроку даюць разгорнутыя ўзорныя адказы, паспяхова спраўляюцца з самастойнымі і кантрольнымі работамі, пераважная большасць з іх рашае задачы на працэнты любой складанасці, — тлумачыць педагог.
Алена Сантук імкнецца сфарміраваць у школьнікаў станоўчую вучэбную матывацыю, цікавасць і жаданне да вывучэння матэматыкі, актыўнага ўдзелу ў конкурсах і алімпіядах. Для пазбягання манатоннасці яна ўключае ва ўрок цікавую інфармацыю па тэме, якая вывучаецца, з гісторыі матэматыкі, прыклады з жыцця, мультымедыйныя прэзентацыі, задачы-жарты, казачныя задачы, гульні, матэматычныя крыжаванкі, анлайн-тэсты (выкарыстоўваючы электронныя адукацыйныя рэсурсы eior.вy, LearningАpps і інш.). Вучэбны матэрыял урока настаўніца размяркоўвае так, каб вучні маглі набываць новыя веды не механічным завучваннем, а каб яны былі прадуктам самастойнай дзейнасці.
— У сваёй прафесійнай дзейнасці сутыкнулася з праблемай, калі традыцыйныя метады навучання не спрацоўвалі ў поўнай меры, — адзначае педагог. — Сухую тэорыю вучэбнага матэрыялу можна параўнаць з сырым прадуктам, які мы прымушаем навучэнцаў “праглынуць”, забываючы, што паміж сырым прадуктам і прыёмам ежы стаіць тэхналогія гатавання. Ад гэтай тэхналогіі залежыць якасць згатаванай “стравы”. А таму ў практыку маёй работы ўвайшлі актыўныя метады навучання, якія неабходна выкарыстоўваць “малымі дозамі”, каб эфект незвычайнасці прысутнічаў на кожным уроку, але не станавіўся будзённым.
Алена Васільеўна прымяняе інфармацыйна-камунікацыйныя тэхналогіі (трэніровачныя, тэставыя праграмы, праграмы для пабудовы графікаў і інш.), у 5—6 класах — гульнявыя тэхналогіі (гульні-спаборніцтвы, гульні-практыкаванні), групавыя метады навучання, якія дазваляюць арганізаваць актыўную самастойную дзейнасць на ўроку.
Рэальная матэматыка
Трэнд сучаснай адукацыі — развіццё функцыянальнай адукаванасці, куды ўваходзіць матэматычная адукаванасць. Настаўніца лічыць неабходным уключэнне ў адукацыйны працэс задач прыкладнога характару, бо яны, па-першае, выклікаюць асаблівую цікавасць у навучэнцаў: у іх прадстаўлены рэальныя жыццёвыя сітуацыі, а па-другое, па даных даследаванняў, у памяці чалавека застаецца 25% пачутага матэрыялу, 33% — убачанага, 50% — убачанага і пачутага, а 75% — калі вучань уцягнуты ў актыўныя дзеянні ў працэсе навучання.
Як адзначае Алена Васільеўна, у сучасных вучэбных дапаможніках прадстаўлена вялікая колькасць задач прыкладнога характару, якія з’яўляюцца практыка-арыентаванымі: задачы на працэнты, прапарцыянальнае дзяленне, вылічэнне плошчы будынка для ажыццяўлення рамонту і інш. У падручніках па геаметрыі пасля вывучэння кожнай тэмы ёсць рубрыкі “Мадэляванне” і “Рэальная геаметрыя”, куды ўключаны задачы з практычным зместам. Рашаючы такія задачы, школьнікі вучацца прымяняць законы геаметрыі на практыцы.
Вялікія магчымасці для развіцця творчай дзейнасці навучэнцаў даюць практычныя работы. У працэсе іх выканання школьнікі ўдасканальваюць свае веды, выпрацоўваюць уменні карыстацца імі, устанаўліваюць сувязь матэматыкі з жыццём. Напрыклад, у 6 класе школьнікам прапаноўваецца практычная работа па вывядзенні ліку пі. Падчас гэтай работы вучні адкрываюць для сябе лік пі і выводзяць формулу даўжыні акружнасці. Навучэнцам прапаноўваюцца кругі розных дыяметраў, а таксама круглыя ёмістасці розных дыяметраў (кубкі, шклянкі, талеркі). Шасцікласнікі вымяраюць даўжыні розных акружнасцей пры дапамозе ніткі, а таксама дыяметры гэтых акружнасцей — лінейкай. Яны прыходзяць да высновы: чым большы дыяметр акружнасці, тым большая яе даўжыня. Для кожнага выпадку настаўніца прапаноўвае знайсці адносіны даўжыні акружнасці да даўжыні яе дыяметра. Гэтыя адносіны адны і тыя ж для ўсіх кругоў. Далей педагог прапаноўвае абазначыць адносіны грэчаскай літарай p, даўжыню акружнасці — літарай С, а даўжыню дыяметра — літарай d. У выніку навучэнцы самастойна выводзяць формулу даўжыні акружнасці.
Нясумны ўрок
— Неяк Ж.Ж.Русо сказаў, што сумныя ўрокі годныя толькі на тое, каб унушыць нянавісць і да тых, хто іх выкладае, і да ўсяго таго, што выкладаецца. На маю думку, складнікамі нясумнага, паспяховага ўрока павінны стаць стварэнне камфортнага і падтрымліваючага асяроддзя (важна ўлічваць індывідуальныя асаблівасці кожнага вучня, узровень падрыхтоўкі), зваротная сувязь (рэгулярная ацэнка вынікаў работы выяўляе моцныя і слабыя бакі ведаў вучня, можна выкарыстоўваць самаацэнку і ўзаемную ацэнку), выкарыстанне актыўных метадаў навучання, — лічыць Алена Сантук.
Планаванне ўрока настаўніца пачынае з дакладнага вызначэння таго, чаго яна хоча дасягнуць (акрэсліваюцца мэты і задачы), падбору сродкаў і спосабаў дзеяння, якія спатрэбяцца ў дасягненні чаканых вынікаў.
З самага пачатку ўрока Алена Васільеўна настройвае вучняў на рабочы лад, стварае спрыяльную, камфортную атмасферу. Дынамічна дапамагаюць пачаць урок такія метады, як “Усміхнёмся адно аднаму”, “Павітайся локцямі”. Дзеці, выконваючы заданне, павінны дакрануцца адно да аднаго, усміхнуцца, назваць імёны як мага большай колькасці аднакласнікаў. Сярод актыўных метадаў навучання — пастаноўка і вырашэнне праблемных пытанняў, стварэнне праблемных сітуацый, элементы-іскрынкі (павучальны анекдот, прытча, інтэлектуальная размінка, эпіграмы, шаржы). Для навучэнцаў 5—6 класаў, улічваючы іх узрост, настаўніца часта выкарыстоўвае ўрокі-казкі, урокі-даследаванні і інш., а ў старшых класах — тэхналогіі праблемнага і развіццёвага навучання (модульныя, інтэграваныя ўрокі).
Палюбілася вучням 5—6 класаў гульня “Матэматычнае даміно”, якая складаецца з набору картак, кожная з якіх раздзелена рыскай на дзве часткі: на адной напісана заданне, на другой — адказ да іншага задання. Задача вучня — знайсці картку з правільным адказам на сваё заданне. Гэтая гульня выкарыстоўваецца, напрыклад, пры замацаванні ўменняў выконваць дзеянні са звычайнымі і дзесятковымі дробамі. Прыцягвае ўвагу дзяцей і “Матэматычны біятлон”. Звычайна біятлон арганізоўваецца ў фармаце эстафеты. Калі ў сапраўдным біятлоне трэба хутка бегчы і дакладна страляць — за прамашкі дадаюцца альбо лішнія кругі, альбо штрафныя мінуты. У матэматычным біятлоне трэба хутка вылічваць, але не памыляцца, бо за прамашку дадаюцца штрафныя мінуты і прыйдзецца “бегчы” дадатковыя кругі з выкананнем пэўных практыкаванняў.
Пры замацаванні тэмы “Каардынатная плоскасць” педагог выкарыстоўвае гульню “Спаборніцтвы юных мастакоў”. На дошцы запісваюцца каардынаты пунктаў, якія неабходна паслядоўна злучыць адзін з адным, у выніку чаго атрымліваецца малюнак.
Верабей
(-6; 1), (-5; -2), (-9; -7), (-9, -8), (-5; -8),
(-1; -5), (3; -4), (5; -1), (8; 1), (9; 3), (2; 2),
(4, 6), (3; 11), (2; 11), (-2; 6), (-2; 2), (-4; 4),
(-5; 4), (-6; 3), (-6; 2), (-7; 2), (-6; 1).
Зменшыць стомленасць школьнікаў дазваляюць займальныя задачы з нечаканым альбо нестандартным рашэннем. На старонках падручнікаў матэматыкі ў рубрыках “Гэта цікава”, “Аматарам матэматыкі”, “Гістарычны факт” ёсць заданні, якія паўстаюць перад вучнямі новымі гранямі, прыцягваюць гумарам, даступным для разумення, цікавымі матэматычнымі фактамі.
Наталля КАЛЯДЗІЧ
Фота аўтара
