Сёння навучанне замежнай мове ў школе мае на мэце развіццё камунікатыўнай кампетэнцыі навучэнцаў — авалоданне замежнай мовай як сродкам зносін. А ці могуць інфармацыйна-камунікацыйныя тэхналогіі садзейнічаць гэтаму? Настаўніца англійскай мовы гімназіі № 7 Мінска Людміла Міхайлаўна Міхайлава ніколькі ў гэтым не сумняваецца і ў практыцы сваёй работы выкарыстоўвае сродкі дыстанцыйнага навучання як на ўроках, так і для арганізацыі самастойнай работы навучэнцаў у пазаўрочны час. У выніку ўзмацняецца актыўная роля навучэнцаў ва ўласнай адукацыі, павялічваецца эўрыстычны складнік вучэбнага працэсу, ствараюцца больш камфортныя ўмовы для творчага самавыяўлення дзяцей.
Людміла Міхайлаўна працуе ў навучальнай установе больш за 15 гадоў. Пасля заканчэння Мінскага дзяржаўнага педагагічнага інстытута замежных моў прыйшла сюды маладым спецыялістам (спачатку выкладала англійскую мову ў пачатковых класах, а потым і ў старшай школе) і затрымалася надоўга. Хаця, як прызнаецца настаўніца, паступала ў інстытут для таго, каб вывучыць замежную мову і падарожнічаць па свеце.
Па водзывах калег настаўніцы, у асобе Людмілы Міхайлаўны дзівосным чынам спалучаюцца мэтанакіраванасць, энтузіязм, імкненне да творчасці, высокі прафесіяналізм, любоў, павага і трапяткія адносіны да дзяцей. Настаўніца знаходзіцца ў пастаянным пошуку сучасных методык выкладання замежнай 
мовы, інавацыйных падыходаў да навучання і выхавання. Яна стварае неабходныя ўмовы для авалодання навучэнцамі навыкамі самастойнай работы, аўтаномнага вывучэння англійскай мовы. На майстар-класах па выкарыстанні інфармацыйна-камунікацыйных тэхналогій нават вопытным настаўнікам ёсць чаму павучыцца ў яе.
“Паколькі я працую ў гімназіі не першы год, магу параўнаць тыя падыходы, якія існуюць у навучанні замежнай мове, — гаворыць Людміла Міхайлаўна. — Калі я толькі прыйшла працаваць у школу, галоўнае для нас, настаўнікаў, было навучыць дзяцей граматыцы. І мы вучылі школьнікаў асновам пісьменнасці: пісалі шмат граматычных тэстаў, дыктовак, каб яны ведалі правілы, умелі іх правільна ўжываць. У выніку вучні былі добра падкаваны тэарэтычна, паспяхова выконвалі практыкаванні, але не ўсе ўмелі выказваць свае думкі на замежнай мове. Паступова мы прыйшлі да таго, што павінны навучыць дзяцей узаемадзейнічаць на замежнай мове. І цяпер асноўная задача настаўніка — вучыць дзяцей гаварэнню. Зараз з навучэнцамі мы шмат слухаем аўтэнтычных аўдыятэкстаў, шмат чытаем і абмяркоўваем пачутае і прачытанае. На ўроках ствараюцца камунікатыўныя сітуацыі, каб дзеці маглі выказаць свой пункт гледжання на тую ці іншую праблему. Мы вучым тое ці іншае правіла, каб умець прымяніць яго на практыцы. У выніку пасля заканчэння гімназіі нашы выпускнікі могуць свабодна выказацца на замежнай мове, абмеркаваць сітуацыі па тых камунікатыўных тэмах, якія вывучаюцца. Зразумела, хтосьці — горш, хтосьці — лепш. І ўсё-такі большая перавага ў тых дзяцей, у якіх ёсць магчымасць выязджаць за мяжу і навык, набыты ў школе, замацаваць на практыцы”.
Гімназія № 7 вядома ў сталіцы як гуманітарная навучальная ўстанова, у якой англійская мова вывучаецца на павышаным узроўні. Першапачаткова сюды паступаюць навучэнцы матываваныя на вывучэнне замежнай мовы, і гэтая вучэбная матывацыя падтрымліваецца на працягу ўсяго навучання ў гімназіі.
“Нягледзячы на высокую матывацыю і выкарыстанне розных метадаў і прыёмаў, якія накіраваны на фарміраванне камунікатыўнай і міжкультурнай кампетэнцыі, я заўважыла, што ўзровень валодання нормамі мовы не адпавядаў працэсу камунікацыі ў рэальным моўным асяроддзі, — адзначае Л.М.Міхайлава. — Адна з прычын такой сітуацыі ў тым, што фарміраванне моўнай кампетэнцыі займае вялікую колькасць часу і патрабуе ад навучэнцаў сістэматычнага выканання моўных практыкаванняў. Адпрацоўка моўнага матэрыялу патрабуе самастойнай работы, і кожны навучэнец павінен выканаць значны аб’ём практыкаванняў для замацавання навыкаў. У выніку значная частка ўрока выкарыстоўваецца або для фарміравання моўных і маўленчых навыкаў, або для навучання відам маўленчай дзейнасці без неабходнай для гэтага базы. Вырашыць гэтую праблему дапамагло выкарыстанне сродкаў дыстанцыйнага навучання”.
У практыцы работы Людміла Міхайлаўна прымяняе такія сродкі дыстанцыйнага навучання, як электронная пошта, сэрвісы Google, Тwitter, падкасты, вучэбныя інтэрнэт-рэсурсы, праграмнае забеспячэнне HotPotatoes, з дапамогай якога стварае граматычныя і лексічныя практыкаванні і тэсты розных фарматаў, аўтаматызаваныя формы тэставага кантролю, анлайн-платформы.
Актыўнае ўзаемадзеянне з навучэнцамі (у тым ліку і з тымі, якія адсутнічалі на ўроку) для фарміравання навыкаў вядзення перапіскі на англійскай мове Людміла Міхайлаўна арганізоўвае праз электронную пошту (e-mail). З яе дапамогай адбываецца рассылка індывідуальных заданняў, праверка работ гімназістаў. У кожнай паралелі ёсць агульная паштовая скрынка, доступ да якой маюць усе вучні. Туды настаўніца выкладвае дадатковыя матэрыялы да ўрока, раздрукоўкі вучэбнага матэрыялу, дамашнія заданні. Калі навучэнец адсутнічаў на ўроку, ён можа ўзяць увесь неабходны для падрыхтоўкі матэрыял. Для індывідуальных зносін з кожным вучнем лісты ад педагога накіроўваюцца на персанальныя электронныя скрынкі. Для фарміравання навыкаў вядзення перапіскі на англійскай мове ствараюцца вучэбныя сітуацыі, набліжаныя да рэальнага жыцця. Навучэнцы пішуць віншаванні, запрашэнні, асабістыя лісты, адпраўляюць іх на электронную скрынку, чытаюць і каменціруюць напісанае іншымі навучэнцамі. Пасля чаго на ўроку праводзіцца рэфлексія, аналізуюцца тыповыя памылкі, выбіраюцца лепшыя варыянты.
Для нефармальных зносін пасля ўрокаў, развіцця пісьмовай мовы і чытання пры вывучэнні розных тэм выкарыстоўваецца Тwitter. У кожнага вучня ёсць свой акаўнт у Тwitter, усе яны падпісаны на старонку настаўніка. Старшакласнікі пакідаюць паведамленні, выказваюць свае меркаванні, абмяркоўваюць розныя 
праблемы. Абавязковай умовай з’яўляецца выкарыстанне англійскай мовы. І калі вучні часам дапускаюць памылкі, то Людміла Міхайлаўна іх не выпраўляе, тым самым у дзяцей падтрымліваецца ахвота і жаданне ўзаемадзейнічаць на замежнай мове.
Сэрвісы Google прадстаўляюць персанальнае асяроддзе навучання. Л.М.Міхайлава выкарыстоўвае сэрвіс, які называецца “Форма”, для стварэння практыкаванняў для ўдасканалення граматычных і лексічных навыкаў навучэнцаў. Настаўніца прапануе старшакласнікам заданні, якія яны выконваюць дома, і ў рэжыме рэальнага часу атрымлівае інфармацыю аб тых навучэнцах, якія выканалі практыкаванне,аб часе выканання, выніках, тыповых памылках. Гэта дазваляе педагогу эфектыўна планаваць далейшую работу па карэкцыі памылак на наступных занятках, а таксама індывідуалізаваць навучанне.
Для развіцця ўмення слухаць і разумець аўтэнтычныя тэксты настаўніца выкарыстоўвае падкасты. Іх галоўнымі перавагамі з’яўляюцца даступнасць, магчымасць праслухваць тэксты неабмежаваную колькасць разоў, магчымасць афармлення падпіскі на новыя падкасты для іх аўтаматычнай загрузкі на выбраны носьбіт. Для стварэння практыкаванняў Людміла Міхайлаўна часта выкарыстоўвае падкасты ў спалучэнні з сэрвісамі Google.
Па электроннай пошце навучэнцы атрымліваюць спасылку на заданне ў форме Google і выконваюць яго. Напрыклад, па тэме “Падарожжы” ў 11 класе навучэнцам прапаноўвалася праслухаць падкаст па спасылцы http://www.breakingnewsenglish.com/1209/120928-child-free_zone.mp3 і выканаць заданне. У рэжыме рэальнага часу настаўніца атрымлівае звесткі аб выніках работы дзяцей і тыповых памылках.
Яшчэ адзін, па меркаванні Л.М.Міхайлавай, эфектыўны рэсурс для навучання аўдзіраванню і гаварэнню на англійскай мове — дырэкторыя падкастаў Audio boo. Гэты дадатак не толькі змяшчае вялікую колькасць аўтэнтычных аўдыятэкстаў, якія можна загрузіць на свой сайт ці блог, але і дае магчымасць запісваць вусныя паведамленні і абменьвацца імі. Гэты дадатак дазваляе навучэнцам, якія адсутнічалі на вучэбных занятках, таксама прымаць удзел у абмеркаванні тэм, якія разглядаліся на ўроках.
У практыку работы педагога трывала ўвайшлі і такія вучэбныя інтэрнэт-рэсурсы, як хотліст, сэмпла і трэжа хант, якія выкарыстоўваюцца для актывізацыі пазнавальнага інтарэсу дзяцей.
“З пункту гледжання выкарыстання ў вучэбным працэсе хотліст і мультымедыйны скрэпбук могуць быць аб’яднаны ў адзін фармат, бо ў сваёй аснове маюць згрупаваны спіс сайтаў з інфармацыяй рознага фармату, — тлумачыць Л.М.Міхайлава. — Хотліст — гэта спіс інтэрнэт-сайтаў па тэме, якая вывучаецца, а мультымедыя скрэпбук змяшчае спасылкі не толькі на тэставыя сайты, але і на фотаздымкі, аўдыяфайлы, відэакліпы і віртуальныя туры. Хотліст не патрабуе часу на пошук неабходнай інфармацыі, бо ўсё, што трэба, — увесці ключавое слова ў пошукавую сістэму інтэрнэту, і вы атрымаеце патрэбны хотліст. Асаблівасцю фармату з’яўляецца яго незакончаны характар. Навучэнцы могуць дапоўніць спіс рэсурсаў па тэме, якая вывучаецца, праводзячы самастойны пошук інфармацыі, адкрываючы для сябе новыя аспекты тэмы, вызначаючы дыскусійныя адказы. Я выбіраю такі фармат у выпадку, калі абмежаваны час на вывучэнне тэмы і неабходна колькасна і якасна дапоўніць вучэбны матэрыял, прадстаўлены ў падручніку.
Трэжа хант, акрамя спасылак на розныя сайты па тэме, змяшчае пытанні па змесце сайта. З дапамогай такіх пытанняў я накіроўваю пошукава-пазнавальную дзейнасць навучэнцаў. Напрыканцы трэжа ханта навучэнцам можа быць зададзена адно больш агульнае пытанне на разуменне тэмы. Звычайна такі фармат выкарыстоўваецца ў самым пачатку вывучэння новай тэмы. Так, для падрыхтоўкі да ўроку па тэме “Гісторыя моды” быў выкарыстаны такі фармат. Навучэнцы выконвалі заданні ў пары, знаходзячы адказы на пастаўленыя пытанні і размяшчаючы іх на сайце stixy.com.
Сабджэкт сэмпла таксама ўтрымлівае спасылкі на тэкставыя ці мультымедыйныя матэрыялы сеткі інтэрнэт і пытанні па аспектах тэмы, якая вывучаецца. Але ў адрозненне ад трэжа ханта, сабджэкт сэмпла накіраваны на вывучэнне тэмы праз асабістае ўспрыманне. Я выбіраю гэты фармат, каб закрануць эмоцыі навучэнцаў, матываваць іх на далейшае вывучэнне тэмы. Гэтую форму работы прымяняю пры падрыхтоўцы вучняў 11 класа да абавязковага экзамену па англійскай мове”.
Паслядоўнасць выбару і спалучэнне розных вучэбных інтэрнэт-рэсурсаў залежыць ад канкрэтнай дыдактычнай задачы. Напрыклад, можна пачаць з фарміравання адносін да праблемы з дапамогай сабджэкт сэмпла, затым прадаставіць навучэнцам фактычную інфармацыю ў трэжа хант.
Людміла Міхайлаўна ў рабоце карыстаецца як гатовымі электроннымі сродкамі навучання, так і створанымі асабіста ёю. Звычайна яны адпавядаюць патрабаванням канкрэтнага ўрока ці цыкла ўрокаў і індывідуальным асаблівасцям навучэнцаў. Для ажыццяўлення самакантролю і кантролю сфарміраванасці граматычных і лексічных навыкаў навучэнцаў настаўніца прымяняе сучасныя аўтаматызаваныя формы тэставага кантролю (напрыклад,
www.testmoz.com), якія дазваляюць ствараць тэсты самастойна. Настаўніца іх часцей за ўсё выкарыстоўвае перад напісаннем праверачнай работы, каб навучэнцы паглядзелі, дзе ў іх ёсць слабыя бакі.
На думку Л.М.Міхайлавай, вялікім асветніцкім патэнцыялам валодае і асабісты сайт педагога. Распрацоўваць яго настаўніца пачала яшчэ ў мінулым годзе. “Сайт ствараўся па некалькіх прычынах, — адзначае Людміла Міхайлаўна. — Па-першае, ён садзейнічае абагульненню вопыту і сістэматызуе яго. Па-другое, сайт дазваляе аператыўна атрымліваць зваротную сувязь ад навучэнцаў праз сістэму каментарыяў на старонках рэсурсу. Навігацыя па сайце ажыццяўляецца па некалькіх напрамках, прадстаўленых у выглядзе старонак, сярод якіх “Карысныя парады”, “Навіны”, “Дамашнія заданні”. Старонка “Дамашнія заданні” разлічана ў асноўным на вучняў, якія прапусцілі вучэбныя заняткі. Тут змяшчаюцца табліцы, дадатковыя практыкаванні, спасылкі на рэсурсы, якімі навучэнец можа карыстацца пры самастойнай падрыхтоўцы”.
Вопыт Л.М.Міхайлавай паказвае, што ўкараненне ў адукацыйны працэс сродкаў дыстанцыйнага навучання дазваляе разнастаіць віды вучэбнай дзейнасці, каб яны не страцілі свежасці эмацыянальнага ўздзеяння, матывуе навучэнцаў. Яе выхаванцы актыўна ўдзельнічаюць і перамагаюць на алімпіядах і навукова-практычных канферэнцыях, атрымліваюць высокія балы на цэнтралізаваным тэсціраванні.
І калі спачатку работа па выкарыстанні сродкаў дыстанцыйнага навучання забірала ў педагога шмат часу і сіл, то з назапашваннем пэўнай базы вучэбных матэрыялаў рыхтавацца да ўрокаў стала лягчэй. Але, як заўважае Людміла Міхайлаўна, ісці па пратаптанай дарожцы ніколі не атрымліваецца. З кожнай новай групай навучэнцаў настаўніка чакае новы шлях і новы маршрут. І, як мне падалося, гэта педагогу толькі ў радасць!
Наталля КАЛЯДЗІЧ.
