Згодна з пастановай урада нашай краіны, Міністэрства адукацыі праводзіць эксперымент па арганізацыі харчавання школьнікаў. Сёння ў ім задзейнічана 21 навучальная ўстанова. Пра тое, як ён праводзіцца ў сталічных установах адукацыі, гутарым з дырэктарам камбіната школьнага харчавання Мінска Надзеяй Лукашэвіч.
— Надзея Уладзіміраўна, у чым сутнасць пілотнага праекта? Як ён уплывае на арганізацыю школьнага харчавання?
— Пілотны праект — добрая і вельмі патрэбная ініцыятыва. Школьнікі большую частку часу праводзяць у школе, і іх развіццё напрамую залежыць ад таго, чым яны харчуюцца, у тым ліку на перапынку ў буфеце. Эксперымент дае магчымасць вывучыць смакавыя перавагі дзяцей, скарэкціраваць меню і графік прыёму ежы. Для яго правядзення была створана рабочая група, у склад якой увайшлі прадстаўнікі міністэрстваў адукацыі, аховы здароўя, Рэспубліканскага цэнтра гігіены, эпідэміялогіі і грамадскага здароўя, Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі. Мы падключылі педагагічную грамадскасць, бацькоўскі актыў, правялі анкетаванне сярод школьнікаў. Былі абноўлены падыходы ў арганізацыі гарачага харчавання, распрацаваны новыя тэхналагічныя карты для гатавання новых страў.
Так, у прыватнасці, новым у арганізацыі харчавання з’яўляецца першы прыём ежы ў навучальнай установе. Вучні яго атрымліваюць толькі праз 3,5 гадзіны пасля пачатку заняткаў. Пагадзіцеся, што гэта правільна. Нашы дзеці ў большасці сваёй прыходзяць у школу, добра паснедаўшы дома. І потым пасля першага ці другога ўрока зноў атрымліваюць снеданне. У выніку, яны не паспяваюць прагаладацца, не з’ядаюць сваю порцыю альбо ўвогуле ежа застаецца некранутай. Гэта, канечне, недапушчальна, і трэба імкнуцца, каб харчовых адходаў было як мага менш. Яшчэ адно новаўвядзенне закранае колькасць прыёмаў ежы навучэнцамі, што напрамую залежыць ад таго, колькі гадзін яны знаходзяцца ў навучальнай установе. Калі дзіця займаецца ў школе 3,5—6 гадзін, то яму прадастаўляецца аднаразовае харчаванне, 6—10 гадзін — двухразовае, а больш за 10 гадзін — трохразовае (яго атрымліваюць навучэнцы, якія знаходзяцца ў групах прадоўжанага дня).
— Вы фарміравалі новае меню?
— З пачаткам трэцяй чвэрці 3 установы адукацыі сталіцы сталі працаваць з новым меню. Сярод іх гімназія № 16, сярэднія школы №№ 52 і 121. Цалкам асартымент страў мы не мяняем. Мы маем выдатныя напрацоўкі ў харчаванні, і тыя класічныя стравы, якія гатавалі дагэтуль, карыстаюцца і сёння вялікім попытам у дзяцей і ўключаны ў новае меню. Гэта шашлычок “Школьны” з курынага філе, кебаб, перапёлчыны яйкі, тварожна-шакаладная запяканка. Заўважу, што і без эксперымента мы мяняем меню кожную чвэрць і заўсёды прадстаўляем яго на суд спецыялістам Мінскага гарадскога цэнтра гігіены і эпідэміялогіі. Яны робяць аналіз прапанаваных страў не ў цэлым, а па кожным дні, што накладвае асаблівую адказнасць. Таксама харчаванне дзіцяці павінна быць пад наглядам і з рэкамендацыямі педыятраў. І калі навучэнцу патрэбна індывідуальная дыета, педыятр гэта павінен вызначыць і прадставіць даныя ў навучальную ўстанову, дзе будуць выконваць яго рэкамендацыі.
— У чым асаблівасці эксперыментальнага харчавання? Якія новыя стравы з’явіліся?
— Пры складанні меню мы прытрымліваемся базавых прынцыпаў: яно павінна быць разнастайным, без частых паўтораў, складацца толькі з карысных страў, дзе шырока прадстаўлены агародніна, фрукты, розныя віды мяса, рыба, тварог. У склад новага меню ўваходзяць пельмені. Яны распрацаваны вядомым беларускім вытворцам спецыяльна для дзіцячага харчавання з улікам нашых строгіх крытэрыяў: зніжанае ўтрыманне солі, два віды мяса — свініна і ялавічына, адсутнасць пякучага перцу, вострых прыпраў. Па гэтай рэцэптуры пельмені вельмі смачныя, дзеці ядуць іх з вялікім задавальненнем. І мы, дарослыя, гэтыя пельмені дэгуставалі, яны нам вельмі спадабаліся. Сёння гэтая страва па праве займае першае месца па папулярнасці. На талерцы ніводнага пельменя не застаецца.
Да эксперыменту мы падключылі педагагічную грамадскасць, бацькоўскі актыў, правялі анкетаванне сярод школьнікаў. Былі абноўлены падыходы ў арганізацыі гарачага харчавання, распрацаваны тэхналагічныя карты для гатавання новых страў.
У якасці гарніру выкарыстоўваем прыпушчаную агародніну: асарці з брокалі, квяцістай капусты, морквы розных колераў. Агародніну гатуем у параканвектамаце, што дазваляе захоўваць максімум карысных рэчываў. Гарнір прывабны візуальна за кошт колеру агародніны, і вельмі смачны. Яго мы прапаноўваем з запечанай курынай ножкай. Кашы падаём і вязкія, і рассыпістыя на густ усіх дзяцей. Гэтая навінка трэцяй чвэрці прыйшлася ім даспадобы. З’явіліся новыя салаты, напіткі, якія падабаюцца школьнікам. Уводзяцца такія новыя стравы, як мітболы “Сытныя”, курачка “Пікантная”, біфштэкс “Цудоўны”, кракеты “Асаблівыя”, запяканка “Здаравёнак” і каўбаскі “Абiбок”. Стравы ўпрыгожваем не толькі свежай зелянінай, але і папрыкай, што робіць іх больш прывабнымі. Правілам стаў самастойны выбар абеду самімі дзецьмі. Абедзеннае меню складаецца з 2 мясных гарачых страў і супу альбо без яго. Многія дзеці любяць супы, баршчы і выбіраюць іх сабе на абед. Тыя дзеці, хто не ўзяў суп на абед, могуць дапоўніць яго іншымі стравамі: салатам, парцыённай агароднінай, альбо проста ўзяць свежы ці салёны агурок, квашаную капусту. Падкрэсліваю, што зніжэнне адходаў — адзін з паказчыкаў эксперымента. Мы імкнёмся да чыстых талерак пасля харчавання нашых дзяцей.
— Ці ўсе стравы падабаюцца дзецям?
— На жаль, не папулярная сярод дзяцей агародніна — ні свежая, ні вараная. Харчовыя звычкі фарміруюцца ў сям’і згодна з яе традыцыямі, што ўплывае на смакавыя прыхільнасці дзяцей. Яны
ядуць тое, да чаго прывыклі, што для іх смачна, і не задумваюцца над карысцю стравы для арганізма. Таму мы імкнёмся сфарміраваць густ у дзяцей, скіраваць іх на здаровую ежу. Каб яны ў большай меры ўжывалі агародніну, расказваем пра яе карысныя якасці, імкнёмся смачна, прывабна згатаваць. Пытанні карыснага харчавання найбольш часта і больш уважліва разглядаем сярод школьнікаў 5—7 класаў, калі ў дзяцей фарміруюцца знешнія і ўнутраныя якасці асобы. Дзяўчынкі пачынаюць цікавіцца сваёй вагой, звяртацца да дыет, не маючы пры гэтым ні ведаў, ні вопыту. Затое насцярожана ставяцца да школьнага харчавання, не ведаючы, што яно, па сутнасці, з’яўляецца дыетычным і збалансаваным. Таму мы тлумачым школьнікам карысць школьнага харчавання, расказваем пра дыетычныя якасці прадуктаў, з якіх гатуюцца стравы, і ўмовы гатавання. У прыватнасці, выкарыстоўваем зберагальную тэрмічную апрацоўку, не выкарыстоўваем фрыцюр, шкодны тлушч, забароненыя прадукты. Напрыклад, абед, які складаецца з курынай ножкі і гарніру з тушанай агародніны — дыетычная страва і не ўплывае на вагу цела.
— А як арганізавана работа пілотных буфетаў? Вядома, што на асартымент буфетнай прадукцыі паўплывалі нашы навукоўцы.
— Сёння пілотныя буфеты маюць сталічныя школы №№ 1, 24, 28, 93, 209, 223. Буфет адкрываецца праз 3 гадзіны пасля пачатку работы ўстановы адукацыі. Мы зрабілі гэта спецыяльна, каб дзеці з самай раніцы не перабівалі сабе апетыт прысмакамі з буфета. Але буфет — гэта не магазін, да яго работы вельмі строгія падыходы. У асартыменце прэвалюе прадукцыя масавай вытворчасці, але са строгім адборам.Там няма чыпсаў, газіраваных напіткаў, прадукцыі з кансервантамі, фарбавальнікамі, а толькі здаровая прадукцыя і толькі беларускіх вытворцаў. Нашы дзеці купляюць звычайную ваду, любяць тваражкі, ёгурты, кефір. Па-ранейшаму любімыя для дзяцей шакалад, мармелад, зефір, якія ўтрымліваюць карысны пекцін.
Каб пашырыць асартымент тавараў у буфеце, мы звярнуліся да нашых вытворцаў, у тым ліку сталічных, каб яны распрацавалі спецыяльную лінейку прадуктаў харчавання для дзяцей. Гэта павінна быць асаблівая прадукцыя па складзе, вазе, упакоўцы. Навукова-практычны цэнтр Нацыянальнай акадэміі навук сумесна з вытворцамі распрацоўваюць рэцэптуры розных вырабаў, дзе прадугледжана зніжэнне цукру, павелічэнне клятчаткі, выкарыстанне дадатковых вітамінаў. На ўпакоўку такой прадукцыі наносіцца маркіроўка, якая сведчыць пра прыналежнасць да дзіцячага (школьнага) харчавання. Цяпер у асартыменце буфетаў — малочная, кісламалочная прадукцыя, спецыяльнае малачко, біфідапрадукты, тваражкі, ёгурты розных відаў з разнастайнымі напаўняльнікамі. У меню буфетнай прадукцыі ўключаны новы ягадны пірог з пясочнага цеста з працёртай ягадай, пры выпечцы якога выкарыстоўваецца толькі сметанковае масла і няма бялковага крэму. Такі карысны пірог, як іншая прадукцыя, гатуецца ў кандытарскіх цэхах камбіната. Уся хуткапсавальная прадукцыя выстаўляецца ў вітрыне з паніжанай тэмпературай згодна з адпаведнымі нормамі.
— Як папулярызуеце эксперымент? Хто ў гэтым удзельнічае?
— У школах, дзе праводзіцца эксперымент, праходзяць разнастайныя мерапрыемствы па ахове здароўя з удзелам дзяцей і іх бацькоў, вытворцаў, дыетолагаў, вучоных, прадстаўнікоў міністэрстваў і ведамстваў, якія ўдзельнічаюць у эксперыменце і з’яўляюцца нашымі партнёрамі. Мерапрыемствы праводзяцца ў школьных сталовых, утульных і прыгожа аформленых, а таму добра падыходзячых для тэматычнага дыялогу, дэгустацыі новых страў, дэманстрацыі відэафільмаў па тэме аховы здароўя. Акрамя таго, мы запрашаем гасцей на харчаблок, каб паказаць, як там ідзе работа па гатаванні страў, якія прадукты выкарыстоўваюцца, асаблівасці рэцэптуры. Такія падыходы дапамагаюць пацвердзіць, што ў школьным харчаванні вядзецца асаблівы кантроль за якасцю. Так мы ўмацоўваем давер у бацькоўскім асяроддзі і грамадскасці ўвогуле.
Тэматыка харчавання і эксперымента прадстаўлена ў рэпартажах для ўсеагульнага агляду ў Telegram-канале і Instagram. Сваімі ўражаннямі ў чатах дзеляцца і самі школьнікі, дзе расказваюць, якія стравы ім найбольш спадабаліся. Мяркуючы па выказаных эмоцыях, дзеці імкнуцца не захварэць, каб не прапусціць смачныя стравы ў школе. Некаторыя школы, якія ўдзельнічаюць у эксперыменце, нават канстатуюць зніжэнне захваральнасці сярод школьнікаў. Мы плануем яшчэ больш цесна працаваць з бацькамі, выкарыстоўваць іх парады, абменьвацца рэцэптурай страў, гатовы ўключыць у меню фірменную страву ад бацькоў. Пра ход эксперымента мы расказваем сваім калегам з іншых рэгіёнаў краіны, выкладваем на свой сайт нашы меню і дзелімся напрацоўкамі па арганізацыі харчавання.
Як бачыце, эксперымент адкрыты і празрысты. Потым будуць падведзены вынікі і распрацаваны новыя кірункі ў меню і арганізацыі харчавання.
Ала КЛЮЙКО
Фото БелТА и Олега ИГНАТОВИЧА
