Калі раней наведвальнікі музея маглі разглядаць экспанаты толькі за шклом і ўсюды бачылі засцерагальныя таблічкі з надпісам “Рукамі не чапаць!”, то цяпер усё часцей школьныя музеі мінімізуюць дыстанцыю паміж экспанатам і юным наведвальнікам. У народным гісторыка-краязнаўчым музеі “Ашмяны, падзеі, людзі” сярэдняй школы № 2 пайшлі далей і стварылі спецыяльныя экспазіцыі, якія не толькі можна, але і трэба чапаць рукамі, нюхаць і слухаць. Вялікую цікавасць такія экспанаты выклікаюць у дзяцей з асаблівасцямі псіхафізічнага развіцця (АПФР). Падрабязнасці – у матэрыяле карэспандэнта “Настаўніцкай газеты”.
— Экскурсіі для дзяцей з асаблівасцямі ў развіцці не рэдкасць, але, на жаль, для чалавека з інваліднасцю наведванне музея па-ранейшаму хутчэй разавая падзея, чым нешта звыклае. Мы задумаліся над тым, як зрабіць так, каб візіт у музей дзіцяці з асаблівымі патрэбамі суправаджаўся меншай колькасцю стрэсу. А таксама пра тое, што мы можам прапанаваць дзецям з рознымі сенсорнымі парушэннямі, — расказвае, як зараджалася экспазіцыя “Мультысенсорны музей”, намеснік дырэктара па вучэбнай рабоце Алена Апанель. — Так, у школьным музеі з’явіліся выставачныя работы, заснаваныя на зрокавых, гукавых, тактыльных, нюхальных адчуваннях. У прыватнасці, на працягу апошніх гадоў вялікай папулярнасцю карыстаюцца экспанаты выставы “З гісторыі жаночай сумачкі” — жаночыя рыдыкюлі, клатчы, сакваяжы, рукзакі, сумкі-кошыкі, авоські і нават чамаданы. У іх захоўваюцца жаночыя аксесуары: пудраніцы, упрыгажэнні, гадзіннікі, шыйныя хусткі, вееры, духі і г.д. — усяго больш за 200 экспанатаў. Таксама юныя краязнаўцы рэалізавалі праект “Музей гукаў”, паўдзельнічалі ў стварэнні калекцыі “Музейныя пахі”.
У музеі ёсць спецыяльна адведзенае месца, дзе хлопчыкі і дзяўчынкі могуць зручна размясціцца на падушках і пуфіках, узяць у рукі экспанаты і павольна разглядаць іх, слухаючы займальныя гісторыі. Дзеці з АПФР заўсёды зазіраюць у музей з настаўнікам-дэфектолагам. Ад яго экскурсаводы даведваюцца пра абмежаванні дзяцей і, у залежнасці ад дыягназу, прапануюць знаёмства з той ці іншай экспазіцыяй.
— Нашы асаблівыя госці часта з цяжкасцю і без цікавасці ўспрымаюць звычайную музейную экскурсію з багаццем гістарычных дат, падзей, імён і прозвішчаў. Іх гэта хутка стамляе. Затое ім цікава, разглядаючы, скажам, старадаўнюю мухалоўку, даведацца, як раней насякомых заваблівалі ў пастку пры дапамозе кіслага малака. Ім падабаецца, нюхаючы флаконы з-пад прабабуліных духоў, слухаць гукі старога горада, цокат капытоў па бруку і ўяўляць, як ажываюць ашмянскія вуліцы, — удакладняе Алена Іванаўна.
Праўда, маленькім наведвальнікам з расстройствам аўтыстычнага спектра не прапаноўваюць экспанаты, якія выдаюць гучныя гукі, такія як бразгуны, званочкі, гадзіннікі з боем. Таксама ў іх прысутнасці не выкарыстоўваюць экспанаты з рэзкімі пахамі. Экскурсіі для такіх хлопчыкаў і дзяўчынак складаюцца індывідуальна. І часта ўжо ў працэсе можна зразумець, што ў дзіцяці выклікала найбольшую цікавасць — тактыльныя адчуванні ці пахі.
— Дзецям даспадобы нашы сенсорныя экспазіцыі, бо кожны экспанат дазваляе спазнаць цэлы спектр адчуванняў. За кожным музейным прадметам хаваецца свая гісторыя, якую дапамагаюць запомніць пахі, гукі, тактыльныя адчуванні, — расказвае кіраўнік музея Інеса Барысевіч. — Напрыклад, у гэтых сценах увасабляецца дзіцячая мара многіх дзяўчынак розных пакаленняў — даведацца, якія таямніцы захоўвае маміна сумка. Калі дома часцей за ўсё паглыбленне ў гэты багаты ўнутраны свет пад забаронай, то ў музеі юныя наведвальніцы маюць поўную свабоду дзеянняў: сядзі і даставай усе штучкі з сумкі па чарзе, удосталь іх разглядай, прымярай. Некаторыя прадметы, як, скажам, запінкі, цяперашнім школьнікам не знаёмы. Даведваючыся, як гэты невялікі аксесуар гардэробу выкарыстоўваўся раней, яны ўяўляюць іншую гістарычную эпоху.
Для невідушчых і слабавідушчых дзяцей асаблівую цікавасць уяўляе экспазіцыя “Медыцынскі сакваяж”. На некалькі хвілін наведвальнік можа стаць доктарам: паслухаць дыханне пацыента праз старую драўляную трубку, пачуць праз фанендаскоп, як б’ецца сэрца чалавека, паглядзець, як раней ставілі банькі, адчуць пах гарчычнікаў.
Калекцыя музейных гукаў была створана школьнікамі-краязнаўцамі 5—8 класаў на дыктафоны ў мабільных тэлефонах. Сярод багацця гукаў — звон старадаўніх насценных гадзіннікаў, стук клавіш друкавальнай машынкі, царкоўны перазвон, гукі гарадской плошчы ў нядзельны дзень і г.д. Юныя наведвальнікі музея любяць адгадваць, што за гукі яны чуюць.
Калекцыя “Музейныя пахі” змяшчае дзясяткі флаконаў старых духоў, вырабы са скуры, экспанаты, якія звязаны з пчалярствам, зборы з розных траў, кветак, спецый і прыпраў.
Пабываць у школьным музеі зрокавых, гукавых, тактыльных, нюхальных адчуванняў не толькі пазнавальна, але і карысна з адукацыйнага пункту гледжання. А яшчэ для многіх дзяцей, упэўнены педагогі, гэта дадатковы рэлакс.
У 9 раздзелах музея 894 экспанаты асноўнага фонду (пераважна фатаграфіі, прадметы этнаграфіі, кнігі, дакументы і асабістыя рэчы жыхароў раёна) расказваюць пра шматвяковую гісторыю Ашмян, знаёмячы з грамадскім, духоўным, культурным, прамысловым, ваенна-патрыятычным бакамі жыцця горада і мясцовага насельніцтва.
Марына КУНЯЎСКАЯ
Фота аўтара і з архіва школы
