У вясновую пару, калі ўсё навокал імкнецца сябе паказаць, буяе-квітнее, пагаворым пра сапраўдную прыгажосць: глыбінную, прыхаваную. І ці заўсёды варта выстаўляць яе напаказ?
Летась азначылася тэма. Рыхтуючы тэкст пра настаўніцкія кветкі, я гутарыў з некаторымі кветкаводамі-аматарамі з ліку педагогаў. Адна субяседніца была вельмі шчырай. Прыгадваючы вытокі садова-кветкавых захапленняў, загаварылі пра яе маці. Усплылі жывыя дэталі. Як не парадавацца: мы ж ствараем тэксты з канкрэтыкі, а тут выйшлі на ўзровень мастацкіх вобразаў.
А на другі дзень зранку тая настаўніца пазваніла: “Калі ласка, не пішыце пра мяне… Калі ласка, не трэба…” Без тлумачэнняў. Што адбылося? Урэшце мы сышліся на тым, што аповед яе можна будзе выкарыстаць, але ананімна. Пракручваючы сітуацыю ў галаве, я прыдумаў кветкавы псеўданім: Лілія з Палесся. Калі ж нехта ў аповедзе каго пазнае — давайце пакінем тое між намі. Як далікатную таямніцу. І, спадзяюся, нам разам усё ж удасца разгадаць саму кветкава-этычную загадку.
Пра настаўніцу мне сказалі яе калегі: “У Ліліі найлепшыя кветкі. І ўвогуле вакол дома ўсё ідэальна, нібы ў прыгожым кіно. Вось нумар тэлефона…”
Што ў кветніку расце? Лілія расказвала пра тое, азіраючы кветкавую гаспадарку: ружы, вяргіні, лілеі, півоні… А таксама рамонкі, гладыёлусы, аксаміткі. Плюс цюльпаны, нарцысы, крокусы, касачы… Усё так уладкавана, што ад снегу да снегу навокал кветкі. Прычым іх яна нікому не шкадуе: “Неяк ехалі дзяўчына і мужчына, зайшлі ў двор, папрасілі прадаць кветкі. Я, кажу, і без грошай дам”. Бо ёй, прызналася, больш прыемна даць людзям — не прадаць: “Тады нейкая цеплыня ў сэрцы… Не ведаю, як і словамі перадаць. А то, было, мужчына ехаў з рыбалкі, жонцы кветак папрасіў — я нарэзала: вязіце, радуйце. І мне ж радасць!” Аднавяскоўцы прыходзяць: юбілей, дзень нараджэння… І дзеці ў школу на лінейку букеты рыхтуюць — нікому настаўніца не адмаўляе.
Па словах Ліліі, пераняла яна кветкавую традыцыю як ад маці, так і ад старэйшай сястры, якая працуе аптэкаркай у горадзе. Была неяк у яе ў гасцях, захаплялася там кветкамі ды вырашыла ў сябе так зрабіць. Паступова, дзякуючы парадам сястры і калег, з інтэрнэт-падказкамі ўсё ўладкавала. Пры мностве кветак у гародчыку самыя любімыя ў яе і памятныя тыя, што дораць уласныя дзеці. Калі былі малыя, прыносілі палявыя кветкі. “А цяпер іх унучак прыносіць — яму 6 гадоў, юны гаспадарык. Такі рухавы, разумненькі! Сам усё ведае і яшчэ бабулі падкажа. Мы з ім толькі па-беларуску гутарым: каб ведаў родную мову”, — расказала жанчына.
Больш за 30 гадоў спадарыня Лілія працуе ў школе. Яна прыгадала вучняў, якія сталі педагогамі, сваячак-настаўніц. Тым часам, ведучы размову, яна зайшла ў хату: “З акна тут сажалка відаць, і лілеі белыя на вадзе. Я іх спецыяльна заказвала — прыжыліся, вельмі прыгожа цвітуць. І рыба жыве: сажалка не прамярзае”.
І вось яна ўспомніла маму, якой адзін з вучняў школы нават верш прысвяціў. Няма ўжо ў свеце таго паэта, і мама сышла: “Звычайная сялянка была… Шасцёра дзяцей, найменшая ў сям’і. А якая працавітая! Даглядала, колькі яе памятаю, не столькі кветкі, колькі нас, дзетак сваіх. Агарод вялікі рабіла, каб усё там расло. Характар быў такі мяккі, мне вяскоўцы прыгадваюць: ой, вельмі ж харошая жанчына… І я прыгадваю, як па-людску яна з людзьмі жыла. Усіх шкадавала, усім дапамагала, прычым непрыметна… Кажуць: добрыя справы робяцца ціха — то гэта пра яе. Мы насупраць магазіна жылі, а ў яе кветнік перад хатай. То мама раніцай ці ўвечары, каб ніхто і не бачыў, кветкавы кусцік у сябе вырве — і цераз дарогу перасадзіць: каб і там была прыгажосць. А па суседстве ў нас хлопцы без мамы раслі, то яна пойдзе ды пасее ім агарод, капусту яны з ёй пасадзяць. Бывае, казала каму з сірот узімку: прыйдзі да мяне, вазьмі саначкі — я табе дам паесці…”
Лілія выйшла замуж у іншую вёску, хату маміну пакінула. Цяпер і яе дзеці выраслі, з’ехалі, хіба што на лета ўнучак пры ёй… Але ж прадоўжылі пра маму і кветкі: якія былі ў яе? Лілія расказала: “Касачы памятаю, жоўтыя вяргіні, настуркі, яшчэ лілеі такія, што нос пэцкаюць, калі нюхаеш: “пачканосы” некаторыя іх называюць. І куст бэзу пры хаце быў, вельмі прыгожа цвіў…”
Слухаю Лілію — і такая цеплыня ў сэрцы. Мая ж матуля падобныя кветкі любіла, цвілі пры хаце. Куст язьміну пад акном па гэты час цвіце ў пару яе нараджэння, і мацеек водар вечаровы памятаю…
І вастралістыя сінія касачы, пра якія Пімен Панчанка цудоўна так пісаў: “І заўсёды здалёк, праз прасторы вялікія, // Усміхаліся мне і дамоў мяне клікалі // Сінія касачы”…
Стаўшы маладой гаспадыняй у хаце мужа, Лілія ўзялася за кветнік, які пры хаце быў. Не адразу ўсё па-свойму рабіла — са свякроўю ў згодзе патрошкі нешта садзіла. А затым і свой участак, вялікі, пад 30 сотак у маладой сям’і з’явіўся, дом на ім паставілі. Тут яна ўжо разгарнулася: “Дапамагалі ўсе: і муж, і мая мама прыязджала. Разбілі ды засеялі газон травой. А трэба ж было кожны карэньчык рукамі выбраць, кожны сантыметр перамацаць. І на кветкі адвялі дастаткова месца. Цяпер кветнік даглядаю, штогод паднаўляю: нешта выкінеш — новае пасадзіш. І з маміных кветак да сябе многае ўзяла: яны мне пра яе нагадваюць”.
…Што ж змянілася ў свядомасці Ліліі з Палесся ў адну ноч? Адказ, мне здаецца, прыхаваны ў яе ж словах. Мацярынская мудрасць, перададзеная дачцы як духоўная спадчына — учынкамі, нават без слоў! — пусціла карэньчыкі ў яе душы, нібы ва ўрадлівай глебе. А калі светлую памяць пра матулю, яе лад жыцця ўзварушыла размова, то азарэнне з глыбінь свядомасці ўзышло прыгожай кветкай: не заўсёды варта пра свае добрыя справы расказваць.
Пра тое ж, дарэчы, кажуць мудрыя людзі, якія шукаюць ісціну. “Тщеславие, как моль, съедает все добрые дела, а потому лучше творить их тайно, чтобы не лишиться награды от Отца нашего Небесного” — знайшоў я ў інтэрнэце такія разважанні. А пра ўзнагароду — як цеплыню ў сэрцы, якую словамі не перадаць, — ведае Лілія. Многія ж робяць інакш. І таму, здзейсніўшы нешта добрае, часам кудахчуць, нібы курыца, якая знесла яечка, на ўвесь падворак. “Зрабіў раз — а тры разы пра тое далажы!” — і такую параду чуў я ад калегі, за плячыма ў якога быў іншы жыццёвы вопыт. Можа, пра такіх людзей пісаў калісьці Міхаіл Лермантаў: “…издалёка, // Подобный сотням беглецов, // На ловлю счастья и чинов // Заброшен к нам по воле рока”. Зрэшты, гэта іхняя жыццёвая праграма — значыць, ім трэба і праз такое прайсці. Вобразна кажучы, праз медныя трубы.
Два погляды на жыццё. Дзве праўды. Адна ісціна: “Старайтесь, однако, не выставлять вашу праведность людям напоказ, иначе не получите награды от Отца вашего Небесного”.
Дзякуй вам за мудрасць, спадарыня Лілія. Светлая памяць вашай маме, якая даглядала “не столькі кветкі, колькі нас, дзетак сваіх”. Відаць, не дарма старалася…
Іван ЖДАНОВІЧ
Фота аўтара
