Хто такі патрыёт? Той, хто любіць Радзіму. А як выхаваць патрыёта? Вось тут коратка і з ходу не адкажаш, бо фарміраванне ў вучняў любові да Бацькаўшчыны — працэс працяглы і няпросты. Але ёсць адно правіла, дзякуючы якому абавязкова будзе поспех: выхоўваць трэба на аснове подзвігу вядомых герояў. Агучанае правіла, дарэчы, тычыцца і мужчынскага выхавання. Пра ўсё гэта пагутарым сёння, 23 лютага, у асаблівы для беларускіх мужчын дзень, з кіраўніком музея баявой славы сярэдняй школы № 131 Мінска Сяргеем Сяргеевічам ЯКШУКОМ.
Наш суразмоўнік адносіцца да маладога пакалення педагогаў-краязнаўцаў. Маладосць — гэта цудоўна. Аднак у краязнаўчым плане ў маладосці ёсць недахопы. Настаўнікі, якія пачыналі займацца краязнаўствам у 80-я або 90-я гады, знаходзяцца ў больш выйгрышным стане, чым іх маладыя калегі: яны яшчэ паспелі запісаць каштоўныя ўспаміны ўдзельнікаў Вялікай Айчыннай вайны, у іх была цудоўная магчымасць сустракацца з партызанамі, франтавікамі. Сёння краязнаўцы сустракаюцца пераважна з дзецьмі вайны, ды і тое нячаста. Людзі ўсё ж у паважаным узросце, а тут яшчэ і пандэмія. Куды часцей у 131-ю школу прыходзяць воіны-інтэрнацыяналісты. На гэтых сустрэчах у фармаце дыялогу абмяркоўваюцца тэмы мужнасці, воінскага доўгу, братэрства, сапраўднага сяброўства — паняцці, якія ва ўсе часы ўпрыгожвалі ўнутраны свет мужчыны.
“Наша экскурсія — гэта не проста аповед пра музейныя прадметы або зачытванне змешчанай на стэндах інфармацыі. Гэта своеасаблівы жыццяпіс герояў-танкістаў, членаў экіпажа Зіновія Калабанава, якія каля Вайсковіц Ленінградскай вобласці падбілі 22 танкі праціўніка. Гэта таксама аповед пра воінаў-інтэрнацыяналістаў, беларусаў, якія за подзвігі ў Афганістане былі ўдастоены звання Героя Савецкага Саюза, а таксама знаёмства з лёсам выпускніка нашай школы Ігара Чарняціна. Падчас экскурсіі засяроджваецца ўвага на характарах герояў, іх думках, паводзінах у тых ці іншых жыццёвых сітуацыях. І ў наведвальнікаў музея, і ў саміх юных экскурсаводаў падчас аповеду літаральна запальваюцца сэрцы. Калі мае 9-класнікі расказваюць пра Калабанава або Усава, яны літаральна пражываюць іх лёс, разгорнута адказваюць на пытанні наведвальнікаў. Падчас такіх экскурсій разумееш, што ў патрыятычным выхаванні важны прыклад гераізму”, — падзяліўся Сяргей Сяргеевіч.
Старшы лейтэнант камандзір роты цяжкіх танкаў Зіновій Рыгоравіч Калабанаў атрымаў 19 жніўня 1941 года загад перашкодзіць наступленню нямецкіх танкаў пад Ленінградам. Для свайго танка Калабанаў вызначыў пазіцыю такім чынам, каб у сектары агню быў самы доўгі, добра адкрыты ўчастак дарогі. Танкавы акоп быў уладкаваны з разлікам весці агонь “у лоб”. 20 жніўня па дарозе на Вайсковіцы прайшлі нямецкія разведчыкі-матацыклісты, экіпаж Калабанава іх прапусціў: вырашылі дачакацца падыходу асноўных сіл праціўніка. З’явілася калона з 22 танкаў. Калабанаў скамандаваў адкрыць агонь па галаўным танку. Вораг апынуўся ў пастцы. За час бою, які доўжыўся каля гадзіны, усе танкі калоны былі знішчаны. Уся рота Зіновія Рыгоравіча ў складзе 5 танкаў КВ-1 падчас таго бою паразіла 43 варожыя танкі. На танку Калабанава налічылі 150 пападанняў снарадаў і куль. Гераізм і прафесіяналізм савецкіх танкістаў, тактыка іх бою і цяпер вывучаюцца ў многіх ваенных акадэміях свету. У экспазіцыі музея 131-й школы можна ўбачыць танкавы шлемафон, копію асабістай справы Калабанава, фатаграфіі і бюст знакамітага камандзіра, копію яго параднага кіцеля. Дарэчы, па ініцыятыве старшыні Мінскай гарадской арганізацыі ветэранаў вайны ў Афганістане “Памяць” Уладзіміра Ільіча Шокава плануецца стварыць маштабную схему таго бою, якая зойме цэнтральнае месца ў экспазіцыі школьнага музея.
“Зіновій Рыгоравіч Калабанаў — гэта вялікі танкіст. Ён быў добрым чалавекам, вельмі любіў сваіх сына і жонку. Пра яго я ўпершыню даведаўся з гульні World of tanks, бо там ёсць медаль Калабанава. Каб атрымаць гэты медаль, гульцу трэба аднаму застацца ў жывых падчас бою і падбіць як мінімум 5 танкаў праціўніка. Мяне зацікавіла, у гонар якога чалавека названы гэты медаль. Зіновій Калабанаў, безумоўна, можа быць прыкладам для нашых равеснікаў, у першую чаргу сваёй мужнасцю і прафесіяналізмам. Калі сваё жыццё прысвяціць адной справе, то ў цябе будуць дастаткова высокія вынікі і ты станеш прафесіяналам. Адданасць справе, працавітасць, мужнасць карысны любому мужчыну незалежна ад прафесіі”, — падзяліліся экскурсаводы, вучні 9 класа Максім Лепяшоў, Канстанцін Стэльмах, Раман Каваленя.
Праводзіць экскурсію — справа дастаткова адказная. Сяргей Сяргеевіч цудоўна памятае, наколькі сарамлівымі былі сённяшнія 9-класнікі, калі толькі пачыналі асвойваць майстэрства экскурсавода ў 7 класе. Цяпер яны адчуваюць сябе на публіцы ўпэўнена, праводзяць школьныя мерапрыемствы, удзельнічаюць у гісторыка-краязнаўчых канферэнцыях, конкурсах. У характары хлопцаў ёсць адна важная рыса: яны сур’ёзна адносяцца да пастаўленай задачы. Калі вырашылі даследаваць нейкі перыяд ваеннай гісторыі Беларусі, то абавязкова гэта зробяць. Дзякуючы рабоце ў музеі, яны цудоўна разбіраюцца ў гісторыі, ваеннай тэхніцы, нават напісалі даследчую работу, у якой параўналі характарыстыкі нямецкіх і савецкіх танкаў. Дарэчы, на зацікаўленасць вучняў ваеннай тэматыкай значны ўплыў аказвае іх захапленне “Светам танкаў”. Як бачым, камп’ютарныя гульні могуць аказваць значную дапамогу педагогам у патрыятычным выхаванні моладзі.
“Наша экскурсія — гэта не проста аповед пра музейныя прадметы або зачытванне змешчанай на стэндах інфармацыі. Гэта своеасаблівы жыццяпіс герояў-танкістаў, членаў экіпажа Зіновія Калабанава. Гэта таксама аповед пра воінаў-інтэрнацыяналістаў, беларусаў, якія за подзвігі ў Афганістане былі ўдастоены звання Героя Савецкага Саюза, а таксама знаёмства з лёсам выпускніка нашай школы Ігара Чарняціна”.
“Вучні літаральна жывуць музеем. Быць даследчыкам, экскурсаводам для іх — гэта не проста захапленне, гэта атрыманне зараду энергіі, уражанняў, эмоцый. Калі сустракаюцца з воінамі-афганцамі або сведкамі Вялікай Айчыннай вайны, то ў іх літаральна гараць вочы. Калі хлопцы прыходзяць на сустрэчы з матулямі загінуўшых афганцаў, то ведаюць, што паводзіць сябе трэба стрымана, а пры неабходнасці, калі жанчыны расчуляцца, можна па-сыноўняму абняць іх. Вучні адчуваюць боль матуль, якія страцілі сыноў у Афганістане, таму больш трапятліва ставяцца да вывучэння гісторыі гэтай вайны”, — падзяліўся настаўнік.
“Сярод людзей з высокім пачуццём грамадзянскага абавязку, салдацкай мужнасці, вернасці вайсковай прысязе, пра якіх мы хочам расказаць, — радавы Ігар Мікалаевіч Чарняцін, выпускнік нашай школы. Ён нарадзіўся 16 верасня 1967 года ў Мінску. Скончыў 131-ю школу, затым — прафесійна-тэхнічнае вучылішча № 9, атрымаў спецыяльнасць слесара-рамонтніка. Працаваў на Мінскім аўтамабільным заводзе. У кастрычніку 1985 года прызваны ў Савецкую Армію. Неаднаразова прымаў удзел у баявых аперацыях на афганскай зямлі. 5 ліпеня 1987 года, прыкрываючы дзеянні карэкціроўшчыкаў артылерыйскага агню, атрымаў цяжкае раненне, ад якога памёр. За мужнасць і адвагу ўзнагароджаны медалём “За баявыя заслугі” і ордэнам Чырвонай Зоркі (пасмяротна). Пахаваны ва Уздзенскім раёне Мінскай вобласці. Маці Ігара, Леаніда Мікалаеўна, перадала ў наш музей рэчы свайго сына. Гэта фатаграфіі, школьныя сшыткі па пісьме і матэматыцы, узнагароды і пасведчанні да іх, пагоны і нарукаўная эмблема. А гэта фотаздымак Андрэя Міхайлавіча Копы, наводчыка-аператара БМП, радавога. Пасмяротна ўзнагароджаны ордэнам Чырвонай Зоркі. Нашай школе выпаў вялiкi гонар назваць піянерскую дружыну яго імем. Маці Андрэя, Ада Міхайлаўна, перадала музею фатаграфіі і лісты свайго сына, вымпел 334-га асобнага атрада спецыяльнага прызначэння”, — паведамілі экскурсаводы.
“Калі хлопцы прыходзяць на сустрэчы з матулямі загінуўшых афганцаў, то ведаюць, што паводзіць сябе трэба стрымана, а пры неабходнасці, калі жанчыны расчуляцца, можна па-сыноўняму абняць іх. Вучні адчуваюць боль матуль, якія страцілі сыноў у Афганістане, таму больш трапятліва ставяцца да вывучэння гісторыі гэтай вайны”.
Школьны музей, па словах Сяргея Сяргеевіча, для таго і створаны, каб экскурсію ў ім праводзілі дзеці, а не настаўнік. Тады работа музея ў патрыятычным выхаванні моладзі будзе эфектыўнай. “За мной як кіраўніком — дакументацыя і падрыхтоўка дзяцей, а ўсё астатняе робяць вучні. Нават на ўроках, якія праводзяцца ў музеі, я практыкую аповед юных экскурсаводаў. Калі, напрыклад, праходзім у 11 класе тэму вайны ў Афганістане, то 9-класнікі расказваюць яе
11-класнікам, — дзеліцца настаўнік. — Важная роля ў патрыятычным выхаванні належыць бацькам. Без іх дапамогі многае нельга было б зрабіць. Тая ж паездка ў Талачын на магілу Андрэя Міхайлавіча Усава, наведванне Талачынскага гісторыка-краязнаўчага музея, які перадаў нам копіі дакументаў па члене экіпажа Калабанава, была арганізавана і праведзена дзякуючы бацькам вучняў”.
Сёння, 23 лютага, беларускія мужчыны ў цэнтры ўвагі. Сярод шматлікіх віншавальных слоў з боку жанчын, якія прагучаць у наш адрас, актуальнымі будуць і такія самакрытычныя пытанні: “Хто ён, сапраўдны мужчына? Ці варты я такога пачэснага звання? З каго браць прыклад?” Каб знайсці патрэбны адказ, не абавязкова звяртацца да глянцавых часопісаў і інтэрнэт-форумаў. Дастаткова азнаёміцца з біяграфіямі людзей, чые імёны пазначаны на стэндах школьных музеяў баявой славы.
Ігар ГРЭЧКА.
Фота аўтара.
