Падчас чарговай сустрэчы на “Экспертнай пляцоўцы” Выдавецкага дома “Педагагічная прэса” абмеркавалі летняе аздараўленне і працоўную занятасць дзяцей і моладзі. Падрабязнасці – у матэрыяле карэспандэнта “Настаўніцкай газеты”.
У пасяджэнні круглага стала прынялі ўдзел:
- Алена Уладзіміраўна Ануфровіч — дырэктар Рэспубліканскага цэнтра экалогіі і краязнаўства;
- Надзея Генадзьеўна Ануфрыева — дырэктар Нацыянальнага дзіцячага адукацыйна-аздараўленчага цэнтра “Зубраня”;
- Аксана Пятроўна Цуран — дырэктар сярэдняй школы № 52 Мінска;
- Аксана Міхайлаўна Мыцько — рэдактар аддзела сацыяльнай работы Выдавецкага дома “Педагагічная прэса”;
- Сяргей Міхайлавіч Клішэвіч — дэпутат Палаты прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь;
- Ірына Мікалаеўна Змачынская — начальнік упраўлення па адукацыі, спорце і турызме Чэрвеньскага райвыканкама;
- Настасся Аляксандраўна Яленская — афіцыйны прадстаўнік Цэнтральнага камітэта БРСМ, камісар Рэспубліканскага штаба студэнцкіх атрадаў.
Адпачыць з карысцю
— Для многіх пакаленняў беларусаў змена ў летнім лагеры — адзін з самых яркіх успамінаў дзяцінства. Што ні кажы, але сённяшнім хлопчыкам і дзяўчынкам дагадзіць у плане арганізацыі адпачынку больш складана. Як дабіцца таго, каб летам было і весела, і змястоўна з пункту гледжання выхавання?
Сяргей Клішэвіч:
— Асабіста я ў свой час праводзіў у летніх лагерах нават па дзве змены запар, і яркіх успамінаў сапраўды шмат. Зараз эстафету пераняла дачка. Выдатна, што ў нашай краіне захавалі тое лепшае, што было ў савецкай сістэме аздараўлення дзяцей, якая з’яўлялася вельмі эфектыўнай. Аздараўленчая кампанія ў нас заўсёды маштабная, шматгранная, праводзіцца з каласальнай падтрымкай дзяржавы.
Важна памятаць, што дзіцячыя лагеры — гэта не толькі аздараўленне і сацыялізацыя, але і выхаванне падрастаючага пакалення. Іх патэнцыял трэба ў поўнай меры выкарыстоўваць, каб выхаваць нашу моладзь сапраўднымі патрыётамі нашай краіны. На мой погляд, пакуль гэта на патрэбным узроўні робіцца не паўсюль. Выхаваўчую дзейнасць падчас летняй аздараўленчай кампаніі трэба ўзмацняць. Дарэчы, гэтаму найлепшым чынам спрыяе тэматыка Года міру і стварэння.
Надзея Ануфрыева:
— У перыяд летняй аздараўленчай кампаніі 2023 года па ініцыятыве Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь праводзіцца рэспубліканская акцыя “Правільнае лета”. У ёй закладзены важныя пасылы, якія дапамогуць належным чынам арганізаваць адпачынак дзяцей у летніх лагерах.
Так, адзін з іх — бяспечнае лета. Пагадзіцеся, правілам бяспечных паводзін трэба вучыць не толькі праз узаемадзеянне з МНС, ДАІ, Асводам. Неабходна таксама данесці да кожнага хлопчыка і дзяўчынкі, якія ў пэўным узросце дэкламуюць “Я хачу быць свабодным!”, што быць свабодным — значыць самому адказваць за сябе. Трэба вучыць дзяцей гэтай адказнасці. А гэта і пра няпростыя ўзаемаадносіны ў дзіцячых групах, і пра цікавасць да забароненых рэчываў, і пра спакусы ў інтэрнэце.
Важны аспект — разумнае лета. З аднаго боку, неабходна ствараць усе ўмовы для развіцця інтэлектуальных, творчых здольнасцей школьнікаў. З другога, педагогі павінны не проста забяспечыць набор мерапрыемстваў, а дакладна разумець, якія выхаваўчыя задачы яны вырашаюць і як гэта лепш зрабіць. У НДЦ “Зубраня” прымяняецца шмат эфектыўных методык, якія накіраваны на шматбаковае развіццё хлопчыкаў і дзяўчынак. У пачатку змены просім дзяцей паразважаць на тэму “Я прывёз з сабой багаж”, а ў канцы — “Я пакую чамадан”. І ім заўсёды ёсць што расказаць пра тое, якія новыя веды, навыкі яны атрымалі, чым могуць ганарыцца. Пастаянна прыдумляем, за што дзяцей узнагародзіць. Аднаму ўручаем стужку “Лідар дня”, другому — чырвоную шапачку, трэці мае гонар узняць сцяг і гэтак далей. Маленькія методыкі маюць вялікае значэнне.
Яшчэ адзін пасыл — здаровае лета. Свежае паветра, вада, рухальная актыўнасць даступныя ўсім, галоўнае — не ленавацца. Акрамя таго, калі дзіця шчаслівае, у парадку і яго псіхаэмацыянальнае здароўе. Напрыклад, у “Зубраняці” кожны дзень ладзіцца свята, і нават не адно. Летам у нас адпачывае каля 1,4 тысячы выхаванцаў, мы дзелім іх на 5 узроставых груп і для кожнай праводзім сваё мерапрыемства.
А яшчэ лета будзе спартыўным, творчым, крэатыўным і г.д. У лагерах нашай краіны плануецца аздаравіць каля 40 працэнтаў усіх навучэнцаў, для постсавецкай прасторы гэта вельмі добры паказчык. Правільна сказаў Сяргей Міхайлавіч: мы не адстаём, мы наперадзе.
Ірына Змачынская:
— У Чэрвеньскім раёне дзейнічае загарадны дзіцячы лагер “Верас”, 5 чэрвеня адкрылі першую змену. Падрыхтаваліся з усёй адказнасцю, каб дзецям было камфортна. Зрабілі вялікі рамонт, купілі новыя ложкі, шафы, сталы, абсталявалі выдатны пакой адпачынку. Кожны жылы пакой мае свой колер, арыгінальныя малюнкі на сценах. Дарэчы, пражывае там па 2—3 чалавекі.
Па традыцыі, кожная змена тэматычная, дзеці загадзя выбіраюць, якая ім больш падабаецца — фізкультурная, ваенна-спартыўная ці інтэлектуальная. Згодна з Надзеяй Генадзьеўнай, што педагогі павінны не проста насычаць вольны час дзяцей мерапрыемствамі, а заўсёды разумець, з якой мэтай праводзіцца кожнае з іх. Як і ў “Зубраняці”, практыкуем шмат дзейсных методык. Напрыклад, у так званы куфар добрых спраў просім кідаць паперкі з аповедамі пра свае станоўчыя ўчынкі. У канцы лета столькі шчырых аповедаў збіраецца, што разумееш: з дзецьмі працавалі недарма!
Ужо чацвёрты год у “Верасе” аздараўляюцца ў тым ліку дзеціінваліды з дома-інтэрната ў суправаджэнні цьютараў. Гэта карысны вопыт узаемаадносін па прынцыпе “розныя — роўныя”. Дарэчы, “Міс лагера” на адной са змен у мінулым годзе стала дзяўчынка з асаблівасцямі развіцця — гэта пра многае гаворыць.
У кожнай школе нашага раёна летам працуюць прышкольныя лагеры: 14 — з дзённым знаходжаннем, 7 — з кругласутачным. Частка з іх профільныя, у тым ліку фізіка-матэматычны, гісторыка-геаграфічны, біялагічны, а таксама лагер “Юны ратавальнік”. З 22 чэрвеня стартуе змена палатачнага лагера “Патрыёт”. Увогуле, грамадзянска-патрыятычная тэматыка будзе прысутнічаць ва ўсіх нашых летніках. Сяргей Міхайлавіч справядліва падкрэсліў, як гэта сёння важна.
Аксана Цуран:
— Наша школа адна з самых маладых у Мінску: была адкрыта ў жніўні 2020 года. А яшчэ яна адна з самых вялікіх у краіне: у ёй навучаецца каля 2,4 тысячы дзяцей. Маючы такую выдатную базу, якая ёсць у нашай школе, а гэта і вялікая актавая зала, і кінатэатр, і басейн, і некалькі спартыўных залаў і палёў, мы не ўступаем па ўмовах для адпачынку загарадным летнікам. І спаўна выкарыстоўваем гэты патэнцыял, выдатна разумеючы, што сучасных дзяцей трэба зацікаўліваць, здзіўляць, каб ім захацелася адарвацца ад інтэрнэту і акунуцца ў рэальнае жыццё школьнага лагера. Гэтым летам на базе школы створана 7 атрадаў, і ўсе яны профільныя, каб кожны мог знайсці для сябе тое, што яму па душы. Ёсць патрыятычны, экалагічны, танцавальны, мастацкі, тэатральны, спартыўны кірункі. А яшчэ дзейнічае валанцёрскі атрад, першая змена якога пачалася з наведвання сталічнага дзіцячага дома № 5. Мы распрацавалі дарожную карту экскурсій і, улічваючы кірунак кожнага атрада, запланавалі паходы ў розныя музеі, а таксама наведванне памятных месцаў. Такім чынам, канікулы для навучэнцаў пройдуць і цікава, і змястоўна.
Сур’ёзна ставімся да падрыхтоўкі кадраў, якія працуюць са школьнікамі на летніх зменах. Узаемадзейнічаем з цэнтрам “Зубраня”. Калі нашы настаўнікі вярнуліся адтуль са школы маладога педагога, яны былі вельмі натхнёныя: вось як трэба працаваць! І многае з таго, што яны пабачылі там, рэалізоўваем зараз падчас аздараўленчай кампаніі.
Алена Ануфровіч:
— Установы дадатковай адукацыі дзяцей і моладзі, у тым ліку наша, працягваюць актыўна працаваць і на канікулах. Праходзяць мерапрыемствы, праводзяцца заняткі ў аб’яднаннях па інтарэсах. І, вядома ж, арганізоўваюцца як дзённыя, так і выязныя, палатачныя лагеры. Толькі ў Магілёўскай вобласці гэтым летам запланаваны 43 аздараўленчыя палатачныя лагеры, у якіх адпачнуць каля 2 тысяч дзяцей. Так, у Асіповіцкім раёне і Бабруйску традыцыйнымі сталі летнікі для навучэнцаў-краязнаўцаў, якія вывучаюць археалогію, у Чавускім раёне — для прыхільнікаў спартыўнага арыентавання. Цікавы вопыт Віцебскага гарадскога цэнтра дадатковай адукацыі дзяцей і моладзі, адзін з лагераў якога функцыянуе на базе 103-й гвардзейскай паветрана-дэсантнай брыгады.
Наш цэнтр у чэрвені арганізоўвае рэспубліканскія профільныя лагеры “Юныя біёлагі” і “Юныя эколагі”, у ліпені — “Юныя даследчыкі”, у жніўні — “Юныя турысты”. У іх мы запрашаем лепшых дзяцей і падлеткаў з розных рэгіёнаў, якія займаюцца турызмам, краязнаўствам, даследчай работай, каб заахвоціць і натхніць іх на новыя дасягненні. Падчас змены яны будуць мець магчымасць наведаць Нацыянальную акадэмію навук Беларусі, вядучыя УВА, Цэнтральны батанічны сад і іншыя ўстановы. Памяць аб такім адпачынку, упэўнена, застанецца на ўсё жыццё.
Настасся Яленская:
— Згодна з меркаваннем, што ў арганізацыі летняга адпачынку вельмі важная роля педагога. Беларускія студэнцкія атрады таксама робяць свой уклад у актуальную справу фарміравання лепшых педагогаў для нашых дзяцей. Вопытныя члены педагагічных атрадаў удзельнічаюць у рабоце школ важацкага майстэрства. Яны расказваюць аб сваім вопыце студэнтам, якія толькі плануюць адправіцца на сваю першую змену. І гэтыя заняткі па прынцыпе “роўны вучыць роўнага” вельмі эфектыўныя.
Хацелася б таксама адзначыць рэспубліканскую інфармацыйна-асветніцкую акцыю “Крок да поспеху”. Першы раз яна прайшла мінулым летам, у гэтым годзе працягваецца: стартавала 8 чэрвеня. Вядомыя дзеячы навукі, культуры, спорту і іншых сфер, прадстаўнікі БРСМ, БРПА наведваюць лагеры і праводзяць сустрэчы з дзецьмі. Вельмі важна, каб нашы юныя грамадзяне бачылі прыклады паспяховых лідараў, якія працуюць на карысць роднай краіны.
Першы рубель
— Многія падлеткі і моладзь матываваны не толькі адпачыць на канікулах, але і папрацаваць. Што трэба ўлічваць у арганізацыі часовай працоўнай занятасці, каб першы вопыт зарабляння ўласных грошай быў пазітыўным для іх?
Сяргей Клішэвіч:
— Вельмі важна фарміраваць у дзяцей аўтарытэт працы. Асабліва гэта актуальна ў наш час, калі падрастаючаму пакаленню праз інтэрнэт імкнуцца навязаць ідэалізацыю “лёгкіх грошай”. Добра, што магчымасці сумленнага заробку прапаноўваюцца ўжо ў школе, бо менавіта там праходзіць асноўны працэс фарміравання асобы, ва ўніверсітэтах мы хутчэй змагаемся з наступствамі выхавання.
Сёлета адзначаецца 60-годдзе беларускіх студэнцкіх атрадаў. Мы можам ганарыцца тым, што іх дзейнасць не перапынялася нават у складаныя 90-я гады. І сёння наш студатрадаўскі рух служыць прыкладам для некаторых краін СНД, дзе гэтую традыцыю адраджаюць. Але неабходна памятаць, што студатрад — гэта не проста працоўная брыгада па вырашэнні нейкай гаспадарчай задачы. Вялікае значэнне мае псіхолага-педагагічнае суправаджэнне іх дзейнасці з боку тых, хто займаецца арганізацыяй такога руху. Важная работа камандзіра і камісара. Зразумела, што зараз работадаўцы не могуць плаціць моладзі такія грошы, як у савецкі час, калі, адпрацаваўшы семестр на Поўначы, хлопцы маглі купіць сабе аўтамабіль. Патрэбны іншыя стымулы. У студатрадаўскай моладзі павінна быць не толькі сумесная работа, але і сумесны цікавы адпачынак, які падорыць шмат станоўчых эмоцый.
Настасся Яленская:
— Сапраўды, у студатрадзе, акрамя працоўнага складніка, ёсць яшчэ шырокі комплекс мерапрыемстваў грамадзянска-патрыятычнай, сацыяльнай, творчай накіраванасці. Улічваючы, што гэты год у нас асаблівы, юбілейны, яркіх ініцыятыў шмат. Так, падчас працоўнага праекта “Зімовы маршрут” зборныя студатрады выехалі ў рэгіёны з насычанай праграмай сустрэч і актыўнасцей. Мы расказалі дзецям пра гісторыю студатрадаўскага руху, азнаёмілі з яго традыцыямі, правялі патрыятычныя мерапрыемствы. У маі прайшоў злёт студэнцкіх атрадаў “Іх імёнамі названы…”.
Па даных на 1 чэрвеня, заяўкі на работу ў рамках прома-праекта “Выбіраем студатрад” падалі ўжо больш за 31 тысячу чалавек. Моладзі і падлеткам з 14 гадоў прапануецца працаўладкаванне ў атрады сямі профіляў: педагагічныя, сэрвісныя, экалагічныя, вытворчыя, будаўнічыя, сельскагаспадарчыя, медыцынскія. У трэцім працоўным семестры плануецца рэалізаваць шэраг праектаў, у рамках якіх юнакі і дзяўчаты будуць працаваць на “Атланце”, МТЗ, МАЗе, у холдынгу “Гомсельмаш”, на аб’ектах Беларускай чыгункі, у медыцынскіх установах Наваполацка і Полацка.
Практыкуецца і замежнае працаўладкаванне. Першыя атрады ўжо выехалі ў Расію — ва Усерасійскі дзіцячы цэнтр “Арляня” і дзіцячы санаторна-аздараўленчы лагер “Марская хваля”. Плануецца, што гэтым летам наша моладзь праявіць сябе і на будоўлі касмадрома “Усходні” ў Амурскай вобласці, на будпляцоўках Варонежа, на медыцынскіх аб’ектах Новакузнецка і Ленінагорска.
Надзея Ануфрыева:
— У нашым цэнтры ў складзе студатрадаў будзе працаваць больш за 300 чалавек. З уласнага вопыту магу сказаць, што да іх прыёму трэба рыхтавацца. Каб для моладзі было арганізавана настаўніцтва, каб старэйшыя калегі прыходзілі на іх заняткі як да маладых педагогаў. На педсаветы запрашаць. Часам у лагерах лічаць: а нам якая справа, у іх свае кіраўнікі ёсць… Так разважаць нельга. Вельмі важна, каб моладзь на першым працоўным месцы не атрымала адмоўнага вопыту. А такія прыклады, на жаль, ёсць.
Аксана Цуран:
— Прыемна чуць лічбы па колькасці жадаючых працаваць у складзе студатрадаў, якія прывяла Настасся Аляксандраўна. Хачу адзначыць, што ёсць цікавасць і да працы ў лагеры працы і адпачынку на базе школы. У нас жадаючых запісацца ў яго было нават больш, чым мы планавалі.
Імкнёмся, каб дзеці адразу адчулі, што яны цяпер — працаўнікі, а гэта сур’ёзны статус. З першых крокаў выхоўваем пачуццё адказнасці за даручаную справу. Заводзім першыя працоўныя кніжкі, расказваем пра правы і абавязкі. Праводзіцца інструктаж па тэхніцы бяспекі. Мы ствараем усе неабходныя ўмовы для спалучэння працы і адпачынку. Даведаўшыся пра распарадак дня лагера, усе бацькі гавораць, што таксама хочуць так працаўладкавацца! Вучні дзве гадзіны працуюць на карысць школы, потым адпачываюць, снедаюць, зноў працуюць, адпачываюць, абедаюць… Абавязкова прапаноўваем ім на працягу дня розныя цікавыя адпачынкавыя заняткі.
Арганізавана таксама другасная занятасць, навучэнцы ўдзельнічаюць у падрыхтоўцы ўстановы адукацыі да новага навучальнага года. У нас існуе такі прынцып: кожны куток школы належыць вучням. І калі дзіця сваімі рукамі нешта стварае, рамантуе, яно да гэтага ставіцца больш беражліва, чым калі прыходзіць на ўсё гатовае. Такі выхаваўчы эфект цяжка пераацаніць. І, вядома ж, не менш важная магчымасць заробку, асабліва з улікам таго, што ў нас вучыцца шмат хлопчыкаў і дзяўчынак з мнагадзетных сем’яў.
Ірына Змачынская:
— У школах нашага раёна таксама практыкуюцца тыя фарматы, пра якія расказала Аксана Пятроўна. У рамках другаснай занятасці дзеці рамантуюць школьную мэблю, фарбуюць сцены, шыюць пасцельную бялізну. Вучні з дзённых лагераў працы і адпачынку, якія створаны на базе дзвюх школ Чэрвеня, заняты на азеляненні горада. А ўдзельнікі кругласутачнага лагера гэтага тыпу ў Грабёнскай школе будуць працаваць на ўборачнай, дапамагаць земляробам. Існуюць на базе ўстаноў адукацыі і школьныя бізнес-кампаніі. Так, у адной з іх дзеці вырошчваюць агародніну, у другой вяжуць венікі.
Не магу пагадзіцца з тымі, хто гаворыць, што моладзь не хоча працаваць. Калі даць ёй такую магчымасць — хоча і працуе. А нам трэба стварыць для гэтага ўмовы і не шкадаваць для юных гаспадароў добрых слоў.
Надзея Ануфрыева:
— У “Зубраняці” таксама створана школьная бізнес-кампанія, дзе дзеці вырабляюць розныя сувеніры, шыюць пасцельную бялізну. Прадаём гэта ў нашым дзіцячым кафэ, потым выплачваем юным працаўнікам грошы.
Вядома ж, першы рубель — гэта вельмі важна. Але не менш важна прывучаць дзяцей да працы дзеля агульнай карысці. У лагеры ёсць дзяжурныя атрады, якія па графіку прыбіраюць тэрыторыю, дапамагаюць на мерапрыемствах і г.д. Даглядаем пахаванні часоў Першай сусветнай вайны. Дзеці завіхаюцца на “Беларускім агародзе”, клапоцяцца аб жывёлах на экалагічнай пляцоўцы “Бабровая хатка”. Малодшыя школьнікі задзейнічаны на зборы шышак. Шчыра кажучы, магчымасцей заняць дзяцей працай сёння не так многа, шмат чаго ім рабіць забаронена. Але там, дзе магчыма, працоўнае выхаванне павінна быць.
Бацькі і дзеці
— Канікулы — час сямейнага адпачынку. На ваш погляд, якія славутасці, памятныя мясціны, мерапрыемствы варта наведаць гэтым летам сем’ям з дзецьмі?
Алена Ануфровіч:
— На сайце нашага цэнтра размешчаны пералік экскурсійных маршрутаў, рэкамендаваных для наведвання навучэнцамі. Бацькі могуць скарыстацца гэтай падказкай, каб спланаваць вандроўку.
Карысным будзе ўключыць у свае маршруты школьныя музеі, там можна пабачыць шмат цікавага. Летам яны не зачынены. Разам з Нацыянальным гістарычным музеем мы распачалі новы праект: у сталічнай “Гасцёўні Уладзіслава Галубка” да канца года будуць ладзіцца выставы экспазіцый школьных музеяў. Ужо прэзентавалі музеі гістарычных кірункаў, з 19 чэрвеня прадставім ваенна-патрыятычныя. Запрашаем бацькоў з дзецьмі!
Надзея Ануфрыева:
— Лета — самы час для сямейнага адпачынку на прыродзе. На цудоўным возеры Нарач, дзе размешчаны і наш “Зубраня”, на іншых шматлікіх азёрах, рэчках, у лясах.
Настасся Яленская:
— Абавязкова трэба наведаць знакавы для кожнага беларуса мемарыяльны комплекс “Хатынь”, пабачыць да глыбіні душы кранальную экспазіцыю новага музея.
Ірына Змачынская:
— Запрашаю прыехаць у госці ў Чэрвеньскі раён. Наведаць цудоўныя музеі Хаіма Суціна, Станіслава Манюшкі, дварцова-паркавы ансамбль Ваньковічаў, Лядзенскі манастыр і многія іншыя мясціны. У нас ёсць адпачынак на любы густ.
Аксана Цуран:
— Сумесныя вандроўкі — гэта цудоўна. Але нават калі вы засталіся з дзецьмі ў горадзе, таксама ёсць шмат варыянтаў цікава і з карысцю правесці час — распрацаваць маршруты, якія дазваляюць адкрыць новыя мясціны ці па-іншаму паглядзець на ўжо знаёмыя, спазнаць невядомыя старонкі гісторыі роднага горада.
Сяргей Клішэвіч:
— Маршрутаў па Беларусі вялікае мноства, галоўнае, каб сумесныя паездкі дапамаглі бацькам і дзецям стать бліжэй, лепш зразумець адно аднаго. Нельга дапускаць, каб дзяцей выхоўваў інтэрнэт. Сям’я была і застаецца галоўным выхавальнікам сапраўднага чалавека.
Аксана МЫЦЬКО
Фота Алега ІГНАТОВІЧА
