Міжнародны дзень музеяў адзначаецца 18 мая. Напярэдадні карэспандэнт “Настаўніцкай газеты” завітаў у Галоўчыцкую сярэднюю школу Нараўлянскага раёна і азнаёміўся з унікальнай экспазіцыяй. Экскурсаводам выступіў педагог-краязнавец Васіль Чайка.
Арыгінальная тэматыка
Гэты музей — адзіны сярод амаль паўтары тысячы ў сістэме адукацыі краіны, які прысвечаны гісторыі развіцця пошты, яе ролі ў жыцці сельскага насельніцтва, у першую чаргу ў савецкі перыяд.
Выбар арыгінальнай тэматыкі Васіль Васільевіч тлумачыць проста: “Захацелася стварыць нешта такое, чаго няма ў іншых”. І тут жа дадае: “Калі гаварыць больш шырока, то пошта, асабліва ў сельскай мясцовасці, заўсёды была важным сацыяльным аб’ектам, месцам сустрэчы аднавяскоўцаў, абмеркавання імі розных навін. І гэты аспект гісторыі Нараўляншчыны захацелася раскрыць з розных бакоў”.
Экспанаты не толькі выклікаюць у чалавека настальгію, але і прымушаюць перагледзець каштоўнасці свайго жыцця. А гэта адна з галоўных выхаваўчых задач любога музея нараўне з фарміраваннем павагі да мінулага.
Пры афармленні экспазіцыі ўлічваліся ўсе напрамкі дзейнасці пошты. Гэта дастаўка перыёдыкі, лістоў, пасылак, арганізацыя падпіскі, тэлеграфічная, радыё- і тэлефонная сувязь, выдача пенсій, работа ашчадкасы, продаж і праверка латарэйных білетаў, аблігацый.
Падштурхнуў да стварэння музея знойдзены педагогам факт, што менавіта на тэрыторыі Нараўляншчыны ў вёсках Смалегаў і Дзямідаў знаходзіліся адны з першых на беларускіх землях паштовыя станцыі, якія згадваюцца ў дакументах яшчэ XVI стагоддзя. Важную ролю адыграла і сустрэча ў Нароўлі з кіраўніцтвам Беларускага прафсаюза работнікаў сувязі.
На аснове ўспамінаў
Асаблівасць кожнага школьнага музея, створанага Васілём Васільевічам, — гэта не проста збор унікальных прадметаў, у асноўным з выселеных пасля аварыі на ЧАЭС вёсак. Гэта аповед пра лёс землякоў, прадстаўнікоў самых розных прафесій. Цікавыя ўспаміны педагог запісаў як ад саміх работнікаў пошты, так і ад іх родных. Прычым не толькі паштальёнаў, але і бухгалтараў, тэлеграфістаў, экспедытараў.
— На пошце працавалі легендарныя асобы, вядомыя ў нашым краі людзі. Хто ў Нароўлі не ведае Муню Чухмана, ветэрана-франтавіка? Ён быў мінамётчыкам, страціў на фронце нагу, але працаваў суправаджальнікам пошты, экспедытарам. На работу абавязкова прыходзіў з кабурой, у якой быў сапраўдны рэвальвер. Мы, дзеці, заўсёды прыглядаліся да кабуры, ці не расшпілена яна, ці не праглядае праз яе наган, — падзяліўся педагог.
Пра баявы шлях ветэрана, працоўныя будні Васілю Васільевічу паведаміла яго дачка. Цікавыя ўспаміны краязнавец запісаў і ад былога паштальёна вёскі Галоўчыцкая Буда Рыгора Сівака. Мужчына прыгадваў, што ў савецкі час на 142 вясковыя двары выпісвалася больш за 700 экзэмпляраў газет і часопісаў. Што гэта была за перыёдыка, можна ўбачыць на музейных стэндах. Тут і галоўная газета савецкай краіны “Праўда”, і “Труд”, і “Піянер Беларусі”, і “Зорька”, і, канечне, “Настаўніцкая газета”, у якой па традыцыі на першых палосах навіны з жыцця краіны, сістэмы адукацыі, а далей матэрыялы пра вопыт работы педагогаў.
З асаблівым захапленнем паштальён расказваў Васілю Васільевічу пра бясконцы паток віншавальных паштовак, якія прыходзілі вяскоўцам і адпраўляліся імі ў розныя куточкі Савецкага Саюза на майскія святы, Дзень Кастрычніцкай рэвалюцыі, 23 лютага, 8 Сакавіка і, безумоўна, на Новы год. Праца паштальёна заўсёды паважалася, пра яе нават складалі прыпеўкі, песні. Таму вобразу савецкага паштальёна ў экспазіцыі адведзена важнае месца. Можна ўбачыць, напрыклад, форму паштальёна, нязменным атрыбутам якой была фуражка, а таксама сумка на плячо, напакаваная перыёдыкай, паштоўкамі, паведамленнямі. І які ж паштальён без веласіпеда?! У музеі Галоўчыцкай школы ёсць і такі экспанат. Праўда, знайсці яго было няпроста, паколькі ўсе дэталі павінны адпавядаць савецкаму часу: і рама, і сядло, і руль, і багажнік, і крылы.
Бяры — даследуй
Усяго ў асноўным фондзе гісторыка-краязнаўчага музея “Пошта” налічваюцца 224 экспанаты. Гэта не толькі газеты, часопісы, паштоўкі, але і плакаты, старыя вагі для ўзважвання пасылак, стол касіра і нават сапраўдны драўляны слуп.
— Цяпер знайсці такія вельмі складана, паколькі драўляныя слупы актыўна замяняюцца на бетонныя. Гэты слуп мы даставілі ў музей з галоўчыцкага парку. Асабліва цікавыя на слупе фарфоравыя ізалятары. Дарэчы, ці ведаеце вы, як партызаны выводзілі са строю нямецкую сувязь? Правільна, трапным стрэлам па такім ізалятары, — паведаміў Васіль Васільевіч.
Аповед экскурсавода абавязкова павінен быць жывым, з імправізацыяй, інтэрактывам. Толькі тады наведвальнікі будуць уважліва слухаць і ім захочацца вярнуцца ў музей.
А самым першым экспанатам стала сіняя шыльда з надпісам “Міністэрства сувязі БССР. Аддзяленне сувязі”, якую суразмоўнік знайшоў у адной з пацярпелых ад аварыі на ЧАЭС вёсак Нараўляншчыны. Ёсць у музеі і шыльды з надпісам “вул.Нараўлянская” і паштовым індэксам райцэнтра — 247802. Цікава, колькі на гэты індэкс прыйшло лістоў, пасылак, паштовак, з якіх мясцін і краін? Усё гэта, на думку Васіля Васільевіча, добрая тэма для краязнаўчых даследаванняў. Цікавымі для вывучэння могуць быць і савецкія плакаты, якімі ўпрыгожаны сцены музейнай залы.
— Яшчэ ў 90-я гады яны літаральна рулонамі ляжалі ў сельскіх клубах, бяры — не хачу. Сёння ж знайсці такія экспанаты вельмі складана. Даводзіцца выдаткоўваць свае грошы. А што зробіш — краязнаўчыя ідэі трэба ж рэалізоўваць. Збіраю цяпер калекцыю плакатаў, прысвечаных савецкаму кіно. Наогул, пра кожную тэматычную групу экспанатаў можна напісаць грунтоўную работу. Тыя ж латарэі. Вядомы факт: адзін з жыхароў нашага раёна выйграў “Волгу”, а іншы — “жыгулі”. Цудоўная зачэпка! Альбо пасылкі. Што было ў фанерных скрынях, колькі ішла перасылка, ці даходзіла, а бывала, што не даходзіла, і тады пачыналася сапраўдная дэтэктыўная гісторыя па яе пошуку. А савецкія паштоўкі, намаляваныя ад рукі… Гэта ж сапраўдныя шэдэўры мастацтва. Такія ўжо становяцца калекцыйнай рэдкасцю, — падзяліўся Васіль Васільевіч.
За час экскурсіі педагог абазначыў як мінімум дзесяць новых тэм для будучых краязнаўчых даследаванняў. Наогул, слухаць Васіля Васільевіча — адно задавальненне. Яго захапляльныя, напоўненыя гістарычнымі фактамі і прыкладамі з жыцця жыхароў роднай Нараўляншчыны аповеды не пакідаюць абыякавымі ніводнага слухача. Упэўнены, што ўдзельнікі рэспубліканскіх краязнаўчых чытанняў, канферэнцый, форумаў пацвердзяць мае словы.
Кожны год створаныя Васілём Чайкам школьныя музеі наведваюць некалькі тысяч гасцей з розных куточкаў Беларусі. У сярэдняй школе № 2 Нароўлі гэта музей “Гісторыя Нараўляншчыны” і музей дзяцінства. У сярэдняй школе № 3 — этнаграфічны і “Сельмаг”. У Галоўчыцкай сярэдняй школе экскурсанты знаёмяцца з гісторыяй развіцця пошты. У планах педагога адкрыццё яшчэ як мінімум двух-трох музеяў.
Ігар ГРЭЧКА
Фота аўтара
