Галоўная ўмова паспяховага навучання — здольнасць настаўніка ўдасканальваць сучасны ўрок, знаходзіць новыя падыходы і сродкі навучання, якія дазваляюць павышаць цікавасць школьнікаў да прадмета і якасць іх ведаў.
На вучэбных занятках па фізіцы рэалізацыя выхаваўчага патэнцыялу накіравана на фарміраванне ў вучняў пачуцця патрыятызму, грамадзянскасці, павагі да гістарычнага мінулага. Вырашэнне гэтай задачы напрамую звязана з дасягненнем вучнямі асобасных адукацыйных вынікаў, да якіх адносяцца:
- перакананасць у магчымасцях пазнання прыроды, у неабходнасці разумнага выкарыстання дасягненняў навукі і тэхналогій для далейшага развіцця грамадства;
- фарміраванне культуры ў галіне аховы навакольнага асяроддзя і прыродакарыстання;
- павага да дзеячаў навукі, бачанне навукі як элемента агульначалавечай культуры.
Пры вызначэнні выхаваўчых задач вучэбных заняткаў неабходна арыентавацца на названыя асобасныя адукацыйныя вынікі, якія садзейнічаюць усведамленню вучнямі гуманістычнай сутнасці і маральнай каштоўнасці навуковых ведаў, неабходнасці разумнага выкарыстання дасягненняў навукі і тэхналогій у інавацыйным развіцці грамадства.
Прапаноўваю некалькі прыкладаў задач, якія, на маю думку, садзейнічаюць фарміраванню выхаваўчага патэнцыялу вучняў.
I.“Гордасць за мой рэгіён”
Задача 1. “Ветрапарк” (8 клас, тэма “Работа і магутнасць электрычнага току”)
У 2016 годзе ў Навагрудскім раёне з’явіўся першы ў Беларусі ветрапарк магутнасцю 9 МВт. Сёння на Навагрудчыне паспяхова працуюць 20 ветраўстановак сумарнай магутнасцю 32 МВт. Давайце разлічым, колькі можна сэканоміць бюджэтных сродкаў за месяц работы ветраўстаноўкі магутнасцю 1,5 МВт, улічваючы, што каэфіцыент выкарыстання — 0,6 для Навагрудскага раёна і кошт 1 кВт∙г — 0,2092 рубля.
Задача 2. “Цеплавы калектар” (8 клас, тэма “Разлік колькасці цеплаты пры награванні і ахаладжэнні”)
У Навагрудку каля цэнтральнай раённай бальніцы ўстаноўлены 40 цеплавых калектараў магутнасцю 117,6 кВт і дзве цеплавыя помпы. У выніку радзільнае аддзяленне бальніцы атрымлівае круглагадовае забеспячэнне гарачай вадой. Давайце разам падлічым, колькі вады магчыма нагрэць гэтымі калектарамі за суткі, улічваючы, што для нагрэву 1 л вады на 1 °С спатрэбіцца прыблізна 1,16 Вт.
Задача 3. “Полымя свету” (7—9 класы, тэма “Ціск. Скорасць. Адзінкі скорасці. Шчыльнасць”)
Факелы вытворчасці ААТ “НЗГА” выдатна зарэкамендавалі сябе ў час правядзення II Еўрапейскіх гульняў, якія прымаў горад Мінск з 21 па 30 чэрвеня 2019 года. Заводам выраблена 200 факелаў для эстафеты “Полымя свету”. Факел з нержавеючай сталі вышынёй 81 см і масай больш за 1,7 кг можа выдаваць полымя гарэння вышынёй 40—50 см на працягу 15—20 мінут і вытрымліваць парывы ветру 15—20 м/с. У сярэдзіне вырабу — прапан-бутанавая сумесь пад ціскам 16 атмасфер. Выканайце наступныя заданні:
- Разлічыце аб’ём такога факела, калі шчыльнасць сталі 7800 кг/м³.
- У колькі разоў ціск сумесі перавышае нармальны атмасферны ціск?
- Параўнайце скорасць ветру з максімальнай скорасцю самага вялікага ў свеце кар’ернага беларускага самазвала БелАЗ-75710, які можа развіць максімальную хуткасць 64 км/г.
Задача 4. “Полымя свету і гара Манблан” (7 клас, 9 клас, тэма “Ціск. Залежнасць ціску ад тэмпературы”)
6 мая 2019 года беларускія альпіністы на чале з Аляксандрам Гадлеўскім узняліся на самую высокую кропку Еўропы — гару Манблан (вышыня 4000 метраў). “Полымя свету” апынулася на гэтай вышыні, нягледзячы на снежны шторм, з якім давялося сутыкнуцца пакаральнікам вяршынь.
Выканайце наступныя заданні:
- Будзем лічыць, што ля падножжа гары ціск складае 760 мм рт.сл. Разлічыце ціск на вяршыні гары Манблан. Адказ запішыце ў Паскалях і атмасферах.
- Выкарыстоўваючы залежнасць тэмпературы кіпення вады ад ціску, вызначце прыблізную тэмпературу кіпення вады на вяршыні гары. Ці магчыма пры такой тэмпературы зварыць яйка (яйка можна зварыць пры тэмпературы 80—85 °C).
Задача 5. “Каралеўская рыба” (7—9 класы, тэма “Скорасць. Энергія. Закон захавання энергіі”)
У Чырвоную кнігу Рэспублікі Беларусь занесена 9 відаў рыб. Сярод іх і крынічная фарэль. Яна можа жыць толькі ў чыстай і халоднай вадзе. Такія ўмовы створаны прыродай для гэтай рыбы ў аг. Вялікія Вераб’евічы, дзе працякае рэчка Мураўёўка, якая жывіцца крынічнымі водамі. Тэмпература вады летам не перавышае 8 градусаў, а зімой не ніжэйшая за 4 градусы. Фарэль можа развіваць скорасць да 16—18 км/ч, у той час як іншыя рыбы, ратуючыся ад праследавання, не здольны плыць хутчэй за 7—8 км/ч.
- Разлічыце, на якую максімальную вышыню з вады можа выскачыць фарэль (сілы супраціўлення не прымаць пад увагу).
- Эксперыментальна вызначце скорасць цячэння вады ў рэчцы на розных участках. Разлічыце сярэдняе значэнне скорасці. Параўнайце гэтае значэнне з максімальнай скорасцю фарэлі.
- Пабудуйце графік залежнасці тэмпературы вады ад часу сутак. Вызначце па графіку сярэднюю тэмпературу вады.
ІІ. “Руплівы гаспадар”
Задача 1. “Лямпы ў доме” (8 клас, тэмы “Работа і магутнасць электрычнага току”, “Выкарыстанне і эканомія электраэнергіі”)
Уважліва азнаёмцеся з даведачнымі данымі. Пасля выканайце заданні, якія змешчаны пасля табліцы.
- Разлічыць, якая з лямпаў — напальвання, люмінісцэнтная ці святлодыёдная — найбольш эканамічная.
- Грузавік МАЗ-6432, які выпускаюць на Мінскім аўтамабільным заводзе, масай 10 тон разагнаўся са стану спакою да скорасці 100 км/г. Разлічыце кінетычную энергію грузавіка. Параўнайце гэтую энергію з энергіяй, якую бескарысна расходуе за суткі пакінутая ўключанай у пустым пакоі 40-ватная лямпачка. Зрабіце вывады.
Задача 2. “Энергазберагальныя лямпы” (8 клас, тэма “Выкарыстанне і эканомія электраэнергіі”)
Энергазберагальная лямпа — электрычная лямпа, якая валодае істотна большай святлоаддачай (суадносінамі паміж светлавым патокам і спажываемай магутнасцю), напрыклад, у параўнанні з лямпамі напальвання. Дзякуючы гэтаму прымяненне энергазберагальных лямп спрыяе эканоміі электраэнергіі. Энергазберагальныя лямпы складаюцца з колбы, напоўненай парамі ртуці і аргону, і пускарэгулюючай прылады (стартара). На ўнутраную паверхню колбы нанесена спецыяльнае рэчыва — люмінафор. Пры ўздзеянні на яго ўльтрафіялетавым выпраменьваннем пачынае выпраменьвацца бачнае святло. Калі мы ўключаем энергазберагальную лямпачку, пад дзеяннем электрамагнітнага выпраменьвання пары ртуці, якія змяшчаюцца ў лямпе, пачынаюць ствараць ультрафіялетавае выпраменьванне, а ўльтрафіялетавае выпраменьванне, у сваю чаргу, праходзячы праз люмінафор, нанесены на паверхню лямпы, пераўтвараецца ў бачнае святло.
Значным недахопам энергазберагальных лямп у параўнанні з традыцыйнымі лямпамі напальвання з’яўляецца іх высокая цана. Кошт энергазберагальнай лямпачкі ў 10—20 разоў большы за кошт звычайнай лямпачкі напальвання. Але энергазберагальная лямпачка нездарма так называецца. Улічваючы эканомію электраэнергіі пры выкарыстанні гэтых лямп і іх тэрмін службы, прымяненне энергазберагальных лямп больш выгаднае для бюджэту.
- Энергазберагальная лямпа разбілася. Яе можна проста выкінуць у сметнік ці яна патрабуе спецыяльнай утылізацыі? Чаму? (Энергазберагальная лямпа напоўнена парамі ртуці. Ртуць лічыцца ядам. Таму вельмі небяспечна разбіваць такія лямпы ў кватэры і памяшканні. Варта быць асцярожнымі пры абыходжанні з імі. Па той жа прычыне энергазберагальныя лямпы можна аднесці да экалагічна шкодных, і таму яны патрабуюць спецыяльнай утылізацыі. Выкідваць такія лямпы забаронена.)
- Для асвятлення вашага пакоя выкарыстоўваюцца 3 лямпы напальвання па 60 Вт кожная. У лістападзе лямпы ўключаліся 6 гадзін у суткі. Разлічыце кошт выкарыстанай за месяц электраэнергіі пры тарыфе 0,2 рубля за 1 кВт·г. Якая будзе эканомія для бюджэту, калі гэтыя лямпы напальвання замяніць на энергазберагальныя магутнасцю 6,5 Вт?
Задача 3. “Парніковы эфект”
Заданне 1. Працуючы ў групах і выкарыстоўваючы інтэрнэт, знайдзіце адказы на пытанні і выканайце наступныя заданні (можна скарыстацца QR-кодам).
- Што такое парніковы эфект і як ён узнікае?
- Складзіце схему “Асноўныя парніковыя газы на Зямлі”.
- Што ўзмацняе парніковы эфект?
- На якой планеце Сонечнай сістэмы назіраецца магутны парніковы эфект?
Заданне 2.
- Змадэлюйце нашу будучыню пры ўмове, што чалавек не зменіць сваё стаўленне да прыроды. (Стварэнне выявы верагоднай будучыні.)
- Ці супадае ваша жаданая будучыня з вобразам верагоднай? (Стварэнне жаданага ўяўлення пра будучыню.)
Заданне 3. Якія шляхі вырашэння вы можаце прапанаваць? (Стварэнне дарожнай карты пераходу і дамоўленасцей.)
Як гэтая карта будзе рэалізоўвацца для дасягнення жаданай будучыні?
Такія заданні садзейнічаюць фарміраванню ў вучняў пачуцця гордасці за сваю малую радзіму, інфармацыйнай і экалагічнай культуры, эканамічнаму выхаванню. Дзеці ўсведамляюць ролю фізікі ў пазнанні свету і практычнай дзейнасці чалавека.
Надзея ДРАНІЦА,
настаўніца фізікі і матэматыкі
Вераб’евіцкай базавай школы
Навагрудскага раёна Гродзенскай вобласці
Фота з архіва рэдакцыі выкарыстоўваецца ў якасці ілюстрацыі
