Выхаваўчы патэнцыял матэматыкі: задачы з экалагічным і эканамічным зместам

Урок — асноўная форма выхаваўчага працэсу ў школе. Бясспрэчна, што пры рэальных зносінах настаўніка і вучня маральныя каштоўнасці перадаюцца ад сэрца да сэрца.

Сучасныя вучэбныя праграмы ма­юць вялікі выхаваўчы патэнцыял. Для яго рэалізацыі неабходна мэтанакіравана праводзіць адбор зместу вучэбнага матэрыялу, які павінен паказваць навучэнцам прыклады патрыя­тызму, духоўнасці, грамадзянскасці, гуманізму, праўдзівай маральнасці.

Пачаць урок матэматыкі можна з рашэння такіх заданняў, якія прывя­дуць да стварэння праблемнай сітуацыі. Так, вывучаючы тэму “Плошча трохвугольніка, прамавугольнага трохвугольніка, ромба”, навучэнцы робяць невялікія, але вельмі важныя адкрыцці новых формул. Такі прыём нясе ў сабе вялікі выхаваўчы патэнцыял: выхаванне інтэлектуальнасці, сілы волі, творчай самастойнас­ці. Рэалізацыя эстэтычнага выхавання адбываецца праз адкрыццё формул самімі навучэнцамі, дзе настаўнік звяртае ўвагу на іх прыгажосць.

Эфектыўнасць выхаваўчай работы ў працэсе навучання матэматыцы ў тым, што яна праводзіцца на розных этапах урока: пры вусным лічэнні, пастаноўцы мэт і задач, у працэсе авалодання тэорыяй прадмета, пры рашэнні задач, рэфлексіі, пры выкананні дамашняга задання.

У вучняў значную цікавасць выклікаюць задачы з практычным, эканамічным і экалагічным зместам, задачы аб розных прафесіях людзей, а таксама задачы, якія ўтрымліваюць матэрыял аб іх малой ра­дзіме, краіне.

Задачы з экалагічным зместам

Задача. Працягласць жыцця таполі ў горадзе не больш за 70 гадоў, а ў лясным масіве ў 2,5 разу больш. Якая працягласць жыцця таполі ў лесе? Ад чаго адбываецца зніжэнне працягласці жыцця дрэў у горадзе?

Задача. Белавежскі зубр, буры мядзведзь, барсук і рысь занесены ў Чырвоную кнігу Рэспублікі Беларусь. Даўжыня цела зубра дасягае 3 м 50 см. Яна роўная даўжыні цела мя­дзведзя і рысі. Даўжыня цела мядзведзя такая ж, як і даўжыня трох барсукоў. Вызначце даўжыню цела мядзведзя, барсука і рысі, калі цела барсука карацейшае, чым цела рысі, на 30 см. Якія жывёлы Беларусі яшчэ занесены ў Чыр­воную кнігу і чаму?

Задача. Два дубы за сезон (з мая па верасень) засвойваюць з паветра 240 г сярністага газу. Дуб жыве 400 гадоў. Колькі сярністага газу знішчае дуб за сваё жыццё? Якое экалагічнае значэнне мае дуб у прыродзе?

Задача. За 20 мінут пры пажары згарае да 18 дрэў у лесе. Якая колькасць дрэў загіне ад агню праз 1,5 га­дзіны? Назавіце магчымыя прычыны пажараў у лесе?

Другое пытанне ў гэтых задачах фармулюецца з выхаваўчай мэтай.

Задачы на ваенна-патрыятычную тэматыку маюць вялікі выхаваўчы аспект, яны дапамагаюць развіваць грамадзянска-патрыятычныя якасці і маральныя каштоўнас­ці сучаснай моладзі. Да іх складання далучаюцца самі вучні. Гэта спрыяе развіццю не толькі матэматычных здольнасцей, але і фарміраванню грамадзянскіх якасцей асобы, выхаванню любові да роднага горада.

Задачы на ваенна-патрыятычную тэматыку

Тэма “Кругавыя дыяграмы”

Спачатку вучням расказваецца пра гераізм партызанскіх атрадаў, якія дзейнічалі на тэрыторыі Беларусі, а затым прапануецца задача.

Задача. 3 красавіка 1944 года брыгада “Перамога” разграміла варожы гарнізон у вёсцы Вострава Зэльвенскага раёна, захапіўшы 2 гарматы, 2 мінамёты, 2 станковыя, 5 ручных кулямётаў і 21 вінтоўку. Пабудуйце кругавую дыяграму, якая адлюстроўвае захоп ваеннага арсенала ворага.

Тэма “Працэнты”

Задача. 375 000 беларускіх партызан змагаліся супраць нямецкіх захопнікаў на акупіраванай тэрыторыі Беларусі. З іх 48% былых партызан пасля вызвалення Беларусі працягнулі службу ў радах дзеючай арміі. Колькі партызан працягнулі служыць у войску?

Тэма “Модуль ліку”

Задача. Расшыфруйце назву кнігі, выдадзенай у кожным раёне вобласці нашай краіны, у якой прыведзены прозвішчы большасці салдат і афіцэраў — прадстаўнікоў многанацыянальнай Краіны Саветаў, якія загінулі смерцю храбрых у баях за выгнанне гітлераўцаў з нашай тэрыторыі, размясціўшы адказы прыкладаў у парадку змяншэння.

Для рэалізацыі выхаваўчага патэнцыялу вядучую ролю адыгрываюць урокі, на якіх вучні рашаюць задачы, цікавыя па змесце, з некалькімі спосабамі рашэння. Галоўным зместам работы на такіх уроках з’яўляецца не толькі засваенне тэарэтычнага матэрыялу, але і выпрацоўка і рэалізацыя сумеснай ацэнкі спосабаў рашэння матэматычных задач. Першы крок да эканамічнага, экалагічнага, маральнага і іншага ўспрымання матэматыкі адбываецца праз рашэнне задач рознымі спосабамі.

Прыгажосць матэматыкі і ўзаемасувязь усіх яе частак школьнікі пачынаюць бачыць, калі вучацца самастойна знаходзіць больш простыя, а значыць, і больш прыгожыя рашэнні задач. Самы моцны выхаваўчы момант урока адбываецца тады, калі настаўнік разважае ўголас, вядзе думку вучняў і пошук дакладнага кроку рашэння задачы, нешта не прымае, замяняе па ходзе, каменціруючы прычыну. Гэта натхняе дзяцей на сумесны пошук вырашэння таго ці іншага пытання, у ходзе якога яны займаюць актыўную пазіцыю, для рэалізацыі настрою калектыўнага пошуку. Выхаванне асобы вучня адбываецца, калі вынікі іх работы цалкам супадаюць са зместам параграфа, яны ўсведамляюць адказнасць за сказанае і зробленае на ўроку, з’яўляецца ўпэўненасць у сваіх здольнасцях.

Выхаванне і развіццё пачуцця павагі і адказнасці за людзей вакол, за выбар прафесіі адбываецца праз задачы аб дзейнасці людзей розных прафесій, у ходзе рашэння якіх вучні ўсведамляюць, што ўсе матэрыяльныя набыткі жыцця атрыманы працай.

Задачы пра працу

Задача. У магазін завезлі 250 кг мяса, прадалі за 1 дзень 65%. Колькі мяса засталося?

Задача. Пасадзілі 300 000 насення, узышло 240 000 насення. Які працэнт усходжасці?

Задача. Вызначыць, колькі пакетаў мукі спатрэбіцца для гатавання 75 боханаў чорнага хлеба, калі на
адзі­н такі бохан спатрэбіцца 300 грамаў мукі. У 1 пакеце — 1 кілаграм мукі.

Задача. Урач назначае пацыенту лекі, прымаць іх трэба па 0,25 г тры разы на дзень на працягу двух тыдняў. Якую найменшую колькасць упаковак неабходна набыць, калі ў адной упакоўцы змяшчаецца 10 таблетак па 0,25

У падручніках матэматыкі закладзены матэрыял, які дае падрастаючаму пакаленню вялікія магчымасці для эканамічнага выхавання. Навучыцца самастойна або з дапамогай бацькоў падлічыць на месяц бюджэт сям’і, эканомію электраэнергіі, з няспраўнага крана ўцечку вады дзеці мо­гуць, рашаючы задачы з эканамічным змес­там.

Задачы з эканамічным зместам

Задача. Адзін гектар асінавага лесу дае штогод каля 10 м³ прыросту драўніны. Колькі дроў можна нарыхтаваць з 7 га асінавага лесу, не прычыніўшы яму значнай шкоды, калі пры нарыхтоўцы страчваецца пятая частка драўніны?

Задача. З 200 кг макулатуры вырабляюць 150 кг паперы. Колькі сшыткаў будзе выраблена з 288 кг макулатуры, сабранай вучнямі 8 класа, калі 10 сшыткаў важаць 270 г? Колькі кг драўніны сэканомілі вучні нашага класа?

Задача. Пры фізіялагічнай патрэбе 2—3 л у суткі ў сярэднім кожны чалавек ужывае 1,7 л вады за суткі. Знайдзіце, якую колькасць вады ў сярэднім ужываюць усе вучні класа за суткі, за год?

Задача. Колькі спатрэбіцца меднага купарвасу і свежагашанай вапны, каб прыгатаваць раствор для апырсквання яблыневага саду плошчай 2 га (плошча харчавання аднаго дрэва 10 × 10 м)? Норма расходу на адно дрэва складае 14 л, а для падрыхтоўкі раствору на 10 л вады бяруць 20 г меднага купарвасу і 40 г вапны.

Выпускнік школы павінен увайсці ў дарослае жыццё не толькі з ведамі па вучэбных прадметах, але і з мінімумам прававых, этычных ведаў і ўменняў, каб не згубіцца ў ім, набыць навыкі камунікацыі, арганізацыйныя здольнасці, знайсці сваё месца ва ўмовах рынку, новай эканомікі, азнаёміцца з азбукай бізнесу, умець арганізаваць сваю сям’ю.

Таццяна БАРЭЛЬ,
настаўніца матэматыкі
сярэдняй школы № 41 Гродна