“У нашым краі сама зямля нібыта размаўляе з людзьмі — чароўнымі казкамі, легендамі, паданнямі, — гаворыць дырэктар Халопеніцкай сярэдняй школы імя М.Багдановіча Крупскага раёна Ірына Сабалеўская. — Не ўсе ведаюць, што халопеніцкая зямля ўзгадавала не толькі Максіма, але і Адама Багдановіча — бацьку знакамітага паэта — этнографа і беларусазнаўца. Спадчыну абодвух добра ведаюць і ўшаноўваюць нашы вучні”. Падрабязнасці – у матэрыяле карэспандэнта “Настаўніцкай газеты”.
Дынастыя песняроў
Пра Максіма Багдановіча халопеніцкім дзеткам расказваюць літаральна з маленства, яшчэ ў дзіцячым садзе. Малыя чытаюць вершы паэта, малююць сюжэты казак на паперы. Добра ведаюць дзеці і камень, які ляжыць на месцы былой сядзібы, дзе рос бацька паэта Адам. Менавіта ў Халопенічах ён увабраў у сябе мясцовы фальклор, любоў да якога потым перадаў свайму сыну. Адам Ягоравіч не толькі добра ведаў легенды і казкі свайго краю, але і запісваў іх. Дарэчы, бацьку Багдановіча ў школе ўшаноўваюць не менш, чым яго знакамітага сына: непадалёк школьнага будынка на плошчы ўстаноўлены бюст Адаму Багдановічу.
Свецкая школа ў Халопенічах — адна з першых на тэрыторыі Беларусі — была адкрыта яшчэ ў канцы XVIII стагоддзя ўладальнікам мястэчка графам Храптовічам. Потым тут былі створаны народнае вучылішча, пачатковая школа, якая працавала і пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі. А вось новы будынак школы з’явіўся ўжо ў 1968 годзе. І амаль адразу, у 1972-м, ёй прысвоілі імя беларускага паэта. Школьны аўтобус падвозіць сюды дзяцей з усяго мікрараёна — самыя далёкія вёскі знаходзяцца за 20 кіламетраў. Дарэчы, мікрараён школы размяшчаецца на самай мяжы з Віцебскай вобласцю. Халопенічы стаяць даволі адасоблена, да найбліжэйшага горада Крупкі — каля 30 кіламетраў.
— Іншага імя нашай школе, напэўна, нельга было і даць — тут усё дыхае Багдановічам, — заўважае намеснік дырэктара па выхаваўчай рабоце Ала Дзірко. — Дакладней, двума Багдановічамі — сынам і бацькам: такая склалася дынастыя беларускіх песняроў. Цікава, што на самога Адама вялікі ўплыў зрабіла яго бабуля Рузаля. У мястэчку яе ведалі не толькі як траўніцу-знахарку, але і як цудоўную знаўцу беларускага фальклору, які яна перадала сыну. Не было б яе — не было б, напэўна, і спадчыны Багдановічаў.
У холе школы вучняў сустракае бюст Максіма Багдановіча. Тут жа стаіць і яго партрэт, вядомы многім па школьных падручніках.
— Адкуль з’явіўся гэты партрэт — ужо невядома. Ён быў падораны нашаму школьнаму музею, які пачаў працаваць тут з 1986 года, — успамінае Ірына Сабалеўская. — Адкрываўся ён як музей гісторыі школы пад кіраўніцтвам Наталлі Іванаўны Буйвідовіч, настаўніцы рускай мовы і выпускніцы нашай школы. З часам музей набыў характар краязнаўчага, бо папаўняўся этнаграфічнымі матэрыяламі, якія прыносілі самі вучні. Максіму Багдановічу і яго бацьку прысвечана асобная экспазіцыя. Супрацоўнічаем мы і з Дзяржаўным музеем гісторыі беларускай літаратуры, што ў Мінску, і з Літаратурным музеем Максіма Багдановіча. Дэлегацыі адтуль наведваюць Халопенічы, падтрымліваюць нас — дзеляцца некаторымі экспанатамі, літаратурай. Але галоўнае — жывая цікавасць нашых вучняў да спадчыны Багдановіча. Вялікі дзякуй за плённую працу хачу сказаць і нашым настаўнікам беларускай мовы. Дарэчы, на старшай ступені адукацыі ў нас арганізаваны профільныя класы па вывучэнні беларускай мовы.
Ірына Сабалеўская: “Наша Халопеніцкая школа даволі вялікая, разлічана амаль на 400 навучэнцаў. Акрамя літаратурных, нашы дзеці пад кіраўніцтвам педагогаў рэалізуюць шмат іншых праектаў: краязнаўчых, патрыятычных, гістарычных. Напрыклад, “Ім не хапіла месца пад сонцам” — пра расстраляных фашыстамі жыхароў нашага краю: дзеці аднавілі спісы забітых, нават адшукалі фота некаторых ахвяр. У гэтым годзе школа прыступіла да рэалізацыі абласнога педагагічнага праекта па фарміраванні грамадзянска-патрыятычных якасцей асобы, які звязаны з захаваннем гістарычнай памяці ахвяр генацыду Крупскага раёна. Зараз у школе 169 навучэнцаў, з імі працуюць 30 педагогаў. З іх больш за палову — родам з Халопеніч. Сама я з Брэсцкай вобласці, скончыла Мінскі педагагічны інстытут, шмат гадоў назад пераехала сюды за мужам — і ні дня не пашкадавала”.
Казкі бабулі Рузалі
Вывучаць жыццё і творчасць Адама і Максіма Багдановічаў дзецям дапамагае настаўніца беларускай мовы, літаратуры і гісторыі, а таксама кіраўнік школьнага музея Наталля Кулагіна. У школе яна працуе чацвёрты год. Сама настаўніца з Новалукомля Чашніцкага раёна і кожную раніцу прыязджае сюды на работу. Кажа, шчаслівая, што трапіла ў школу, якая носіць такое імя, бо заўсёды захаплялася творчасцю Багдановіча.
— Ды і як не захапіцца яго чароўнымі творамі — казкамі, вершамі, якія, дарэчы, хутка знаходзяць водгук і ў дзіцячых сэрцах, — гаворыць яна. — Нават у самых маленькіх. А са старэйшымі вучнямі мы пішам даследчыя краязнаўчыя работы, рэалізуем і цікавы праект па пошуку невядомых твораў Адама Ягоравіча Багдановіча. Аказваецца, ён запісваў казкі і легенды ад сваёй бабулі Рузалі, але яны доўгі час лічыліся згубленымі.
Цікава, што сам Адам Ягоравіч у сваіх мемуарах “Мае ўспаміны” смуткуе, што не захаваў гэтых запісаў. Але юныя даследчыкі Халопеніцкай школы (у прыватнасці, Дар’я Мыцько і Аляксандр Осіпаў), якія працавалі з этнаграфічнымі выданнямі канца ХІХ — пачатку ХХ стагоддзя, нечакана знайшлі іх запісанымі ў адной з кніг знакамітага этнографа і фалькларыста Паўла Шэйна. Гэта былі казкі, а таксама 40 легенд і паданняў, якія дзеці сабралі ў сваёй даследчай рабоце “Казкі Малога Палесся”.
— Таксама разам з дзецьмі мы знайшлі месца, дзе стаяў дом сям’і Багдановіч, — расказвае Наталля Мікалаеўна. — Нібыта сама прырода пазначыла яго: галіна старой ліпы каля дома нагадвае казачнага змея. Нашы школьнікі прымаюць удзел у конкурсах даследчых работ па беларускай мове і літаратуры, а таксама краязнаўстве, у раённых, абласных і рэспубліканскіх творчых конкурсах і алімпіядах. Вяртаюцца з дыпломамі. Так, на конкурсе даследчых работ, які праводзіў Дзяржаўны музей гісторыі беларускай літаратуры, мы прадстаўлялі складзены нашымі вучнямі слоўнічак з цікавымі беларускімі прыказкамі, прымаўкамі і фразеалагізмамі, а таксама знойдзеныя намі казкі. Па выніках конкурсу атрымалі два дыпломы ІІ ступені.
Яшчэ адна з цікавых даследчых работ халопеніцкіх вучняў — “У зачараваным царстве”: яна прысвечана не толькі спадчыне Багдановічаў, але і гісторыі і культуры Халопеніч, асаблівым выразам, характэрным для гэтай зямлі.
— Напрыклад, тут казалі: “Як жа цябе расперапечыла”, — расказвае настаўніца. — Гэта азначае, што жанчына распаўнела. А вось “як цябе абложная абложыла” кажуць пра чалавека, які вельмі раззлаваўся, “сон пускаць” — закалыхваць, “пайсці ў прочкі” — пачаць жыць асобна ад жонкі. У нас такая багатая моўная спадчына! Нягледзячы на тое, што Максім Багдановіч амаль усё жыццё пражыў у Расіі, менавіта тут, на Радзіме, склаўся яго моўны і паэтычны фундамент.
Займацца з дзецьмі даследчай дзейнасцю Наталлі Кулагінай дапамагае яе гістарычная адукацыя: у Віцебскім дзяржаўным універсітэце імя П.М.Машэрава яна атрымала прафесію настаўніцы беларускай мовы, літаратуры і гісторыі. Некаторы час выкладала ў школе ў аграгарадку Лукомль, была намеснікам дырэктара. Але асаблівае натхненне вывучаць беларускую спадчыну прыйшло да яе менавіта тут — на зямлі Багдановіча. Дарэчы, сама настаўніца піша вершы на беларускай мове. Адзначае — мова ў мясцовых жыхароў вельмі пявучая, мілагучная. І халопеніцкія дзеці ўпітваюць яе з самага маленства.
Дар’я Мыцько, вучаніца 9 класа: “Я нарадзілася і жыву ў Халопенічах, прымала ўдзел у даследчай рабоце па спадчыне Адама Багдановіча — бацькі нашага знакамітага паэта. А дакладней, па казках, якія ён запісаў. Шмат даведалася пра побыт, традыцыі нашага краю — гэта вельмі цікава! Я ганаруся гісторыяй сваёй малой радзімы”.
Малое Палессе
Так называюць мясцовы рэгіён. Для яго характэрны свае традыцыі, павер’і, абрады. Тутэйшыя жыхары, напрыклад, вельмі любілі сыр, — і сёння ў Халопенічах знаходзіцца філіял Слуцкага сыраробнага камбіната. Асаблівыя адносіны тут былі да хлеба — як да жывога: з ім размаўлялі, пры выпяканні заўсёды асянялі крыжам. Сюды ў 70-я гады прыязджала знакамітая этнамузыказнаўца Зінаіда Мажэйка, здымала сюжэты па этнаграфіі на кінастужку. Яна, дарэчы, была выпускніцай Халопеніцкай школы!
— У нас захоўваецца і праца мясцовага жыхара Канстанціна Аляксандравіча Бандарэнкі (яго дзед быў знаёмы з Адамам Багдановічам), які ўсё жыццё вывучаў гісторыю і культуру халопеніцкага краю і змясціў усё ў адной вялікай кнізе, уключыўшы туды фота важных падзей, людзей і дакументаў, якія тычацца яго краю.
Напэўна, вучні школы бяруць з Бандарэнкі прыклад, таму што таксама мараць сабраць усе свае даследаванні ў адным выданні. Але не спяшаюцца, бо столькі яшчэ засталося спазнаць! Этнаграфія — крыніца невычэрпная. Багаты на экспанаты і школьны музей.
— Тут ёсць нават сякеры каменнага веку, — заўважае Наталля Мікалаеўна. — Але адны з найбольш каштоўных экспанатаў для нас і нашых вучняў, напэўна, гэта франтавыя лісты, якія захоўваюцца ў музеі. Цікава тое, як яны напісаны, — без усялякага пафасу, проста: хлопцы і мужчыны цікавяцца, як здароўе іх бацькоў, жонак і дзяцей, падрабязна пытаюцца пра гаспадарку. Але ва ўсіх лістах адчуваюцца сум і тонкая, пяшчотная любоў да Радзімы. Такімі землякамі мы і ганарымся, а таксама сваёй школай, і Багдановічам, і ўсёй роднай зямлёй. Выхоўваем патрыётаў — дзякуй богу, гісторыя нашага краю гэтаму вельмі спрыяе.
Лізавета МІЦКЕВІЧ
Фота аўтара
