Алена Юр’еўна Прымшыц, настаўніца беларускай мовы і літаратуры гімназіі № 1 Віцебска імя Ж.І.Алфёрава, раскрывае сакрэты прафесійнага майстэрства. Падрабязнасці — у матэрыяле карэспандэнта “Настаўніцкай газеты”.
— Што адчувае настаўнік, калі вучань прысвячае яму верш?
— Такія кранальныя моманты жывяць душу. Уяўляеце стан чалавека, калі трапяткая вольная птушка даверліва прытуляецца да рукі?! Адчуваю адказнасць, бо падобны ўчынак вучня — сведчанне прызнання, вялікага даверу. Натхненне, у нечым блізкае да паэтычнага, але яно асаблівае, настаўніцкае. Гэта пра асабістыя пачуцці, а ў педагога-філолага яны яшчэ больш яркія, таму што ён бачыць плён сваёй працы. Калі вучнёўскі верш напісаны шчыра, калі ў ім адчуваецца покліч высокай паэзіі, па-мойму, гэта адзін з самых моцных вынікаў у нашай прафесіі, які прыносіць асалоду і настаўніку, і вучню. Размова не толькі пра метафарычнае мысленне, на развіццё якога нацэлены, напрыклад, сачыненні. Аснова асноў заўсёды выхаванне. Мне радасна, што дзеці не толькі на ўроках размаўляюць па-беларуску са мной і паміж сабой, што многія мае вучні пішуць вершы і прозу на беларускай мове. Мы іх потым друкуем у гімназічнай газеце “Праменьчык”. У маёй роднай школе таксама быў гурток, дзе мы спрабавалі складаць паэтычныя радкі. Ведаеце, чаму галоўнаму мяне навучыла мая настаўніца рускай мовы і літаратуры Людміла Дзмітрыеўна Карэбіна? Што кожнага з вучняў можна натхніць на творчасць, варта яго ў патрэбны момант падтрымаць і даць яму шанс. Яна ніколі не гаварыла: “Вось тут у цябе хібы, тут — дрэнны верш, а тут неабходна перарабіць”. Вельмі акуратна падыходзіла са сваімі заўвагамі да нашых проб пяра, каб не пакрыўдзіць.
— Гэты ўрок праяўляецца ў вашай педагагічнай практыцы?
— Калі настаўнік тактоўна, інтэлігентна ставіцца да вучня, то той будзе раскрывацца праз разуменне: у ім бачаць і паважаюць асобу. Дзеці могуць успрымаць свет зусім не так, як мы. Яны іншае пакаленне, у іх новыя погляды, і — накіроўваючы часам, але неўпрыкмет, асцярожна — неабходна даваць ім магчымасць уласныя ідэі ўвасабляць у жыццё. Безумоўна, ніхто з нас не бездакорны, мы робім памылкі, і трэба іх выпраўляць. Таму вучні будуць прасіць парады, нейкае слова шукаць разам з табой, выходзіць у размове з творчых на ўласныя праблемы, абмяркоўваць пытанні гімназічнага, сямейнага, грамадскага жыцця. Калі ты да кожнага з дзяцей знойдзеш гэты ключык, то працаваць будзе як дыхаць. Напэўна, такі мой прафесійны стыль.
— А з чаго ў вас пачалася любоў да літаратуры і настаўніцтва?
— Час майго дзяцінства — 80-я гады мінулага стагоддзя. Мы тады ездзілі на машыне без рамянёў, пілі ваду з-пад крана гуртам з адной шклянкі (і, уявіце сабе, ніхто не хварэў!), у вольны час ішлі на вуліцу і вярталіся дадому, калі запальваліся ліхтары. У нас не было камп’ютараў і тэлефонаў, затое мы мелі многа сяброў, з якімі спаборнічалі ў спорце і гулялі ў казакі-разбойнікі на стадыёне нашай сярэдняй школы № 39 Віцебска. Мы чыталі папяровыя кнігі і абменьваліся тымі, што спадабаліся, а паход у бібліятэку быў прыемнасцю. З гэтага, відаць, нарадзілася мая любоў да мастацкай літаратуры. У нас было актыўнае, падзейнае школьнае жыццё і любімыя настаўнікі, з якіх хацелася браць прыклад. Я ахвотна і дастаткова паспяхова ўдзельнічала ў алімпіядах па вучэбных прадметах, розных пазакласных мерапрыемствах, займалася цікавымі справамі са сваімі педагогамі і аднакласнікамі — крок за крокам ішла да прафесіі. Але найбольшы ўплыў на мой выбар аказала сям’я. Прадзед быў настаўнікам, ён загінуў у фінскую вайну. Маці выкладала ў школе матэматыку. Таму пастаянна дома былі стосы сшыткаў, часта да нас наведваліся дзеці — яе вучні. Школу я скончыла з залатым медалём і не бачыла сябе ні ў якой іншай прафесіі — толькі ў настаўніцкай.
— Родныя выбар падтрымалі?
— Дома на сямейным савеце з гэтай нагоды мне сказалі: “Ты выбіраеш складаную спецыяльнасць, падумай. Трэба будзе ўсю сябе аддаваць вучням, пісаць планы ўрокаў і сцэнарыі, станавіцца другой маці для некаторых дзяцей, супакойваць бойкі і склейваць разбітыя сэрцы, па вечарах гадзінамі размаўляць з бацькамі, а па начах правяраць сшыткі. І пры гэтым не забывацца на сваю сям’ю, сваіх дзяцей. Але тым не менш ты выбіраеш самую пачэсную прафесію, таму што ад цябе залежыць наша будучыня, у тваіх руках будзе шчасце цэлых пакаленняў”. Я паступіла ўсё ж такі на педагагічную спецыянасць, з чырвоным дыпломам скончыла Віцебскі дзяржаўны ўніверсітэт імя П.М.Машэрава, дзе ўпэўнілася ў правільнасці выбару, выйшла замуж за настаўніка, нарадзіла дачку — і перада мной адчыніліся дзверы ў казачную краіну дзяцінства, юнацтва, сталення. Працаваць прыйшла ў гімназію № 5 Віцебска. Мне было ў каго пераймаць вопыт, многа дапамагалі старэйшыя калегі, вельмі ім удзячна за гэта. Бо, калі збіраешся на першае рабочае месца з важкім багажом універсітэцкіх ведаў, табе здаецца, што ты такі разумны, сучасны, дасведчаны. Але пачынаюцца ўрокі, і ўсведамляеш: вучыцца табе яшчэ і вучыцца. Ужо чвэрць стагоддзя я тут настаўнічаю, кожны дзень са мной роднае слова, блізкія людзі, цікавая работа.
— Вашы вучні неаднаразова перамагалі на абласным і заключным этапах рэспубліканскай алімпіяды па вучэбных прадметах, у рэспубліканскім конкурсе работ даследчага характару. На чым грунтуецца сістэма работы з таленавітымі і адоранымі навучэнцамі?
— У настаўніцкай дзейнасці непарыўна звязаны пазнанне, аналітыка і творчасць. Так склалася, што я ніводнага года не працавала без класнага кіраўніцтва. З’яўляюся кіраўніком гімназічнага метадычнага аб’яднання, заахвочваю калег і асабіста ўдзельнічаю ў розных конкурсных мерапрыемствах. Актыўна супрацоўнічаю з інстытутам развіцця адукацыі, чытала лекцыі па праектнай тэхналогіі, метадах візуалізацыі і падрыхтоўцы вучняў да ўдзелу ў даследчых канферэнцыях. Дзялюся вопытам, наша гімназія неаднаразова станавілася пляцоўкай для правядзення заняткаў з настаўнікамі вобласці. Сістэма работы ў мяне выбудавана на класічных метадах. На гэтай аснове пастаянна развіваецца новае: ты выбіраеш пэўны напрамак, ставіш эксперымент, пакідаеш у сваёй прафесійнай скарбонцы самае каштоўнае па яго выніках, рушыш далей. Здорава, што ў пошуку поруч са мной — мае калегі і кіраўніцтва гімназіі, у нас склалася выдатная каманда аднадумцаў, разам удаецца зрабіць намнога больш. У навучанні актыўна карыстаюся даследчымі метадамі і метадамі візуалізацыі матэрыялу, выкарыстоўваю праектную тэхналогію. Мы разгадваем мноства загадак, робім крыжаванкі, ладзім вечарыны, спектаклі, сустрэчы, літаратурныя гасцёўні. Дзецям падабаецца здабываць веды самім, я ім дапамагаю, і ў першую чаргу праз даследчыя заданні. Трэба на ўроку вывучыць правіла — намнога эфектыўней будзе, калі вучань сам выйдзе на яго фармулёўку, зразумее, як яно працуе. Для яго гэта набудзе каштоўнасць уласнага адкрыцця. Веды паглыбляюцца, сістэматызуюцца, замацоўваюцца даследчыя навыкі. Я лічу такі падыход перспектыўным, бо цікава працаваць на вынік не проста мне ці асобнаму вучню — цікава нам. Гэта важна.
— У праектнай дзейнасці са школьнікамі якія дасягненні лічыце самымі значнымі?
— Нязначных не бывае, у нашай справе няма выпадковых дробязей. Часам у лёсе чалавека вырашальным становіцца нават адно слова — што тады гаварыць пра значэнне калектыўных спраў, каманднай работы! З самых вядомых нашых праектаў можна вылучыць кабінет беларускай мовы і літаратуры ў гімназіі. Мы задумалі яго як кабінет-кнігу, якая дазваляе спалучыць у адной прасторы мову і літаратуру, гісторыю, культуру, краязнаўства, — міжпрадметных сувязей насамрэч больш. Кожная навучэнская група працавала над сваім заданнем, потым мы абмеркавалі і зацвердзілі планы. Рэалізоўвалі ідэі разам з дзецьмі: мастак наносіў на столь контуры літар са шрыфтоў Францыска Скарыны ХVІ стагоддзя, а мы іх расфарбоўвалі. У кабінеце задзейнічаны літаральна ўсе паверхні. Напрыклад, сцяна з’яўляецца адначасова стэндам для замацавання правіл беларускай арфаграфіі. Ці возьмем вуглавы стэнд, прысвечаны літаратурнай Віцебшчыне: тут можна пазнаёміцца з людзьмі, якімі ганарыцца наш край. Да 21 лютага ў гімназіі традыцыйна прымеркаваны тыдзень беларускай культуры. Таксама да яго штораз рыхтуем адметныя праекты: то незвычайную “Алею прамоўцаў”, то творчую прэзентацыю па выніках даследавання пра асоб, якімі ганарыцца наша краіна, “Людзі зямлі беларускай”… Сёлета правялі фестываль “Ад аўтэнтыкі да сучаснасці”, дзе паказвалі нацыянальныя асаблівасці беларусаў. Зразумела, не абмінулі ўвагай літару Ў, што ўсё часцей можна пабачыць не толькі ў тэкстах, а ўсюды, уключаючы вопратку, галантарэйныя вырабы. Расказалі пра нацыянальнае адзенне, яго развіццё ад старажытнасці да нашых дзён, як і дзе на сучаснай вытворчасці вырабляюць ільняное адзенне. Вывучылі нацыянальныя стравы, нават падрыхтавалі і выдалі буклеты з самымі смачнымі рэцэптамі. Калі коратка, стараемся, каб нашы вучні не толькі вучылі правілы, рыхтаваліся да экзаменаў па мове, чыталі праграмныя літаратурныя творы, але праз гэта ў тым ліку ўсведамлялі сябе сапраўднымі беларусамі, ведалі нашу культуру, былі зацікаўлены ў набыцці новых ведаў пра свет і палюбілі ўсё роднае.
— Вы падтрымліваеце кантакт са сваімі выпускнікамі?
— Увогуле, упэўнена, што прызнанне да настаўніка прыходзіць якраз у той час, калі да яго вяртаюцца выпускнікі, дзеляцца сваімі поспехамі і з удзячнасцю кажуць, што базу для іх атрымалі менавіта ў школьныя гады. Калі бачыш, што яны задаволены сваім жыццём, адбыліся як асобы і ў прафесіі, стварылі моцныя сем’і. Дарослыя вучні да мяне часта завітваюць, яшчэ часцей тэлефануюць, трымаюць сувязь праз інтэрнэт. Больш за тое, з іх бацькамі сувязь з апошнім званком таксама не перапыняецца, і яны заглядваюць у гімназію! Сярод маіх выпускнікоў ёсць прадстаўнікі розных галін: настаўнікі, вучоныя, урачы, інжынеры, праграмісты… Самае галоўнае — усе выраслі добрымі, сумленнымі, адказнымі і паспяховымі людзьмі.
Таццяна БОНДАРАВА
Фота аўтара
***
Маёй настаўніцы
Яна ведае шмат цікавых падзей
І гісторый неверагодных.
Яна вучыць малых цікаўных людзей
І ахоўвае іх, як родных.
Яна можа заўсёды знайсці адказ
На складаныя іх пытанні.
Вырашае праблемы і кожны раз
Прыкладае ўсе намаганні.
І хай цяжкасцей шмат давядзецца прайсці,
Ёй жыццё яе даспадобы.
Яе дар у тым, каб талент знайсці,
Дзе ўсе бачаць няўмелыя спробы.
Вольга Дзямешка, вучаніца А.Ю.Прымшыц
