У знакамітай байцы Кандрата Крапівы галоўны герой такі быў дыпламаваным! А я раскажу вам школьную быль пра тое, як могуць паводзіць сябе ў наш час недыпламаваныя… падлеткі.
Ім, відаць, “не заходзяць” правілы этыкі, паводзін. Можа, ніхто не сказаў, што ёсць такія не толькі ў школе, дома, на вуліцы, у грамадскіх месцах, але і ў інтэрнэце? А калі ж і сказаў, то згадаем класіка: “галава слабая”… І этычныя веды яна пакуль адфутболіла.
Хутка сто гадоў, як ведаюць у Беларусі пра дурнога Барана: байка “Дыпламаваны Баран” апублікавана ў 1926 годзе. Хоць ён і “дурней дурнога”, ды ганарыцца “дыпломам”-метай, “любіць гучнае імя”… Дзяды-прадзеды “герояў” гэтай гісторыі пасмейваліся з Барана, мы ўсе пагалоўна ў падкорцы з ім раслі… Таму ДэБэ, кажучы мовай падлеткаў, можна лічыць адным з нашых культурных кодаў. Ён засцерагае нас ад паталагічнай цягі да незаслужанага прызнання, узнагарод ці “дыпломаў” розных пшык-акадэмій, якія, было, распладзіліся. Карацей, мараль байкі: амаральна браць незаслужанае і гэтым яшчэ і ганарыцца. Думаю, каб зручней было школьнікам байку засвойваць, то яе — і малюнак Барана з “дыпломам” — размясцілі на адным з афіцыйных школьных сайтаў. А далей пачалося такое…
Зраблю ўдакладненне: зусім я не супраць новых ІТ-тэхналогій! Аднак жа яны — як і вароты для Барана ў байцы, якіх ён упарта “не пазнае”, — ніяк не дапамагаюць “слабой галаве”. Больш за тое, нават правакуюць яе на глупства і дурасць. І паколькі сам па сабе інтэрнэт не павышае ўзровень агульнай культуры юных юзераў, то спрабуюць яны там самавыяўляцца — хто як можа, без тармазоў. Відаць, марачы пра свае “дыпломы”…
Дык вось, вісіць на сайце публікацыя, а вакол яе, нібыта пры варотах ці сцяне бараны, сабраліся дзясяткі… недыпламаваных, але ж лабастых падлеткаў. Пад рознымі нікамі пахаваліся — хто там разбярэ. Адны зайшлі на сайт, каб вывучыць твор, іншыя — выпрабаваць моц ілба, цалкам па класіку: “Дык ён разгоніцца ды ў сцену — бух!”. І пачалі ў каментарыях выказваць сваё стаўленне да класіка, яго твора, Барана, беларускай мовы ўвогуле, і не толькі да мовы… Заадно імкнуліся пазначыць усю шырыню, глыбіню і моц — нечага, толькі ж не інтэлекту. Гэта я “пераклаў” змест (нават не кажу пра сэнс…) пастоў на ўнармаваную мову, бо лексіка ў іх — з савецкіх грамадскіх туалетаў (а бач ты: ведаюць…), яе называюць “матною” і “подзаборною”. Інакш некаторыя пасты давядзецца замяняць шматкроп’ямі. Ёсць і такі самакрытык: “Это стих … или я даун”.
Каб меў часу адміністратар сайта да публікацыі гэтага тэкста слоўны бруд за гора-юзерамі прыбраць, я пазваніў дырэктару. Школу не называю, каб не рабіць яшчэ больш дзікай сітуацыю, пра якую расказваю.
…Вельмі шкада, што пра такія рэчы ўвогуле даводзіцца пісаць. Але на гэтым прыкладзе мы высвечваем праблему рэальную, актуальную, хоць нібыта і віртуальную. Лепш бы і мне “пра што добрае”, як кажуць, аднак жыццё не толькі кветкі-ружы… То скажам і “пра мараль” гэтай школьнай былі.
Фота з сайта pixabay.com носіць ілюстрацыйны характар
Вынесеныя ў другую частку загалоўка словы “якая ж мараль?” у інтэрнэт-арыгінале пададзены так: “А какая мараль у этой байки, я не могу понять помогите пж”. Ну, не зразумелі школьнікі сэнсу байкі — тае бяды. Але значна горш, калі не разумеюць, у якім свеце жывуць, дзе, што і як пішуць. То будзе правільна і “маральна” ім пра гэта сказаць. Бо хто ж, як не настаўнікі? Часам і бацькі па лексіцы, будзем шчырымі, ад іх адышлі недалёка, ці побач, а то і наперадзе…
Расказаў я пра недыпламаваных з лёгкім гумарам, бо з брыдкаслоўем змагацца ў штыкі — гэта як барану лбом у сцяну. Мудрыя класікі, асветнікі прыйшлі да высновы: некаторыя “недахопы” ў жыцці лепш ухіляць з дапамогай гумару.
Асцярожненька і з розумам, гавораць мудрыя вяскоўцы. Так рабіў, відаць, і Кандрат Кандратавіч, многіх больш катэгарычных і задзірыстых паплечнікаў якога ў 1937 годзе змёў з літаратурнай нівы, з жыцця ўвогуле шквал рэпрэсій. Потым перамалолі многіх творцаў і ваенныя гады. У 1926 годзе, здаецца, за літаратурную творчасць яшчэ не рэпрэсіравалі, прынамсі, не масава. Байкапісцу пашанцавала: у яго вобразах ніхто з прыўладных асоб самога сябе не разгледзеў! То прабачце, Кандрат Кандратавіч, сённяшніх недыпламаваных, якія па дурасці ў ваш адрас рознага нагаварылі. Тэма, вы ж бачыце, вечная: бараны былі, ёсць і будуць — тыя, хто “не пазнае варот” этыкі, прыстойнасці, культуры. Ну і пачуцця меры не мае. Мы ж у наш час, кіруючыся хрысціянскімі запаветамі, ананімак на іх не пішам і нават не асуджаем, бо маем надзею: калі-небудзь і з бруду прарастуць кветкі. А пакуль — не прыйшла пара…
На заканчэнне “падсцялю саломкі” тым, каму такі ўляціць. Уявіце сабе: знакамітую аповесць “Сабачае сэрца” Міхаіл Булгакаў напісаў таксама амаль 100 гадоў назад — у 1925-м. То крапівоўскі Баран і булгакаўскі Шарык (які пабыў Шарыкавым ды застаўся сабакам) недзе ў свеце вобразаў побач бегалі. Прыйшлі да нас кожны са сваёй місіяй, з культурным кодам. Напэўна, хамства і тупасць зашкальвалі ў грамадстве ў паслярэвалюцыйны час пераможнага шэсця тых, хто быў нічым, а стаў усім. А сёння ці ёсць такія недахопы?.. Скажам лексікай міліцэйскага пратакола, каб і “дзеткі” недыпламаваныя мазгі ўключылі, пачулі: “Имеют место быть”. А калі трэба будзе, то маскарадную баранову шкуру нікаў з усіх свавольнікаў здзяруць і прыйдзецца “за базар ответить”.
І, нарэшце, каб адкінуць і думкі пра скуралупню, згадаем рэцэпт доктара Праабражэнскага ў дачыненні да “жывых істот”, які падаём на мове арыгінала: “…Лаской-с. Единственным способом, который возможен в обращении с живым существом…”
То мы ж не будзем юных пісак паралізоўваць, лепш-такі выхоўваць: з гумарам і з ласкаю.
Ці, можа, я памыляюся?
Іван ЖДАНОВІЧ
