Алімпіяда па працоўным навучанні ў новым фармаце

- 11:35Адукацыйная прастора

У гэтым годзе структура, змест і ўмовы алімпіяды па працоўным навучанні істотна адрозніваліся ад таго, што было ў мінулыя гады. Пра будучыя змены было вядома адразу пасля заканчэння леташняй алімпіяды. З мэтай забеспячэння неабходнай арыенціровачнай асновы дзеянняў для настаўнікаў, трэнераў абласных каманд і метадыстаў абласных ІРА ў нацыянальным інстытуце адукацыі быў праведзены рэспубліканскі семінар, дзе былі разгледжаны ўсе аспекты правядзення алімпіяды ў новых умовах.

Якія ж змены адбыліся?

Першая — гэта выключэнне з праграмы алімпіяды тура творчага праекта навучэнцаў як дамашняга задання. Тут трэба пагадзіцца з такім рашэннем Міністэрства адукацыі хаця б таму, што гэта дамашняе заданне з усімі акалічнасцямі, якія з гэтага вынікаюць.

Другая — уключэнне ў астатнія два туры (практычны і тэарэтычны) заданняў, накіраваных на праяўленне ўдзельнікамі алімпіяды творчых здольнасцей ва ўмовах вочнага спаборніцтва.

Так, у практычным туры, акрамя праяўлення рамесных уменняў па апрацоўцы драўніны і металу, у працэсе выканання прапануецца прыўнесці ў выраб уласныя аўтарскія змены (у форму вырабу і яго дэталей), для надання яму больш эстэтычнага знешняга выгляду, што забяспечвае магчымасць праяўлення ўдзельнікамі алімпіяды творчых здольнасцей. Пры гэтым з практычнага тура выключана заданне па распрацоўцы тэхналагічнай карты на нейкую дэталь вырабу, што павялічвала час на чыста практычныя дзеянні па вырабе рэчы і выкананне работ творчага складніка вырабу. Такое рашэнне трэба прызнаць правільным, таму што па сваёй сутнасці распрацоўка тэхналагічнай карты — гэта выкананне задання тэарэтычнай падрыхтоўкі, а ацэнка ўзроўню тэхналагічнай граматнасці ўдзельнікаў алімпіяды цалкам ажыццявімая і ў тэарэтычным туры.

Тэарэтычны тур, акрамя традыцыйных пытанняў-заданняў, уключаў у сябе заданні па рашэнні задач, якія патрабуюць ад удзельнікаў тэхнічнага, прасторавага і лагічнага мыслення, праяўлення творчых здольнасцей для вызначэння варыянтаў рашэння, канструктарскіх, графічных і тэхналагічных задач.

І трэцяя — як у першыя гады правядзення алімпіяды, удзельнікі карыстаюцца не прывезеным з сабой інструментам, а інструментам, які прадастаўляецца арганізатарамі алімпіяды.

Змены, якія адбыліся, патрабуюць іншага падыходу да падрыхтоўкі навучэнцаў да алімпіяды ў параўнанні з апошнімі гадамі. У практычнай падрыхтоўцы аднолькава з відамі апрацоўкі матэрыялаў і спосабамі злучэння дэталей, якія выкарыстоўваюцца традыцыйна, патрабавалася ўдзяліць увагу творчаму складніку. Вучыць дзяцей па ўласнай задуме самастойна відазмяняць форму дэталей, захоўваючы іх габарытныя памеры, выконваць на дэталях арыгінальныя элементы і ўзоры без прымянення спецыяльных інструментаў. Каб авалодаць такімі ўменнямі, неабходна на практыцы выконваць разнастайныя работы творчага складніка ў перыяды падрыхтоўкі навучэнцаў да ўсіх этапаў рэспубліканскай алімпіяды.

У тэарэтычнай падрыхтоўцы, акрамя напрамку, які ўстаяўся, патрабуецца самую пільную ўвагу ўдзяляць рашэнню графічных, тэхналагічных і канструктарскіх задач.

Сёння складана разлічваць на вялікія дасягненні і поспехі ў алімпіядзе, абапіраючыся толькі на базавыя веды і ўменні навучэнцаў. Патрабуецца павышаны, паглыблены і нават прафесійны ўзровень. Неабходна рацыяналізацыя ў тэхналагічным працэсе, якая дазваляе істотна эканоміць час на выкананне асобных тэхналагічных аперацый і выраб дэталей. Мы арыентуем сваіх навучэнцаў на прафесійны ўзровень авалодання ведамі і ўменнямі.

Каб лепш зразумець сутнасць падрыхтоўкі навучэнцаў да ўдзелу ў алімпіядзе, неабходна параўноўваць гэты працэс з падрыхтоўкай спартсмена да ўдзелу ў спаборніцтвах. Мне як спартыўнаму трэнеру па першай адукацыі бачыцца, што ў руках нашых дзяцей гэбель, напільнік, нажоўка — гэта тое ж самае, што, напрыклад, мяч у руках баскетбаліста, клюшка ў руках хакеіста, вінтоўка ў руках біятланіста. І толькі той спартсмен дасягае перамогі, які ў спаборніцтвах, у экстрэмальных умовах хутка і без роздумаў будзе правільна выконваць тэхнічнае дзеянне і трапіць у цэль, што магчыма, калі ён трэніраваўся ва ўмовах, набліжаных да спаборніцтваў.

Неабходна дабівацца правільнасці і дакладнасці выканання тэхналагічных аперацый на ўзроўні мышачных адчуванняў, вакамера, што магчыма ў працэсе сістэматычных інтэнсіўных трэніровак з працягласцю адных заняткаў не менш за чатыры гадзіны (што адпавядае часу, які адводзіцца на практычны тур алімпіяды). Гэта таксама неабходна для паляпшэння фізічных кандыцый навучэнцаў, якія дазваляюць ім выконваць інтэнсіўную, напружаную, бесперапынную работу ў аб’ёме, што патрабуецца, без зніжэння яе якасці ў перыяд рэальных спаборніцтваў, якімі і з’яўляецца алімпіяда.

У перыяд падрыхтоўкі да заключнага этапу рэспубліканскай алімпіяды ў Гомельскай вобласці з навучэнцамі праводзяцца два вучэбна-трэніровачныя зборы агульнай працягласцю тры тыдні. На перыяд паміж зборамі для кожнага члена каманды фарміруюцца канкрэтныя вучэбна-трэніровачныя заданні, якія ён выконвае як самастойна, так і пад кіраўніцтвам школьнага настаўніка.

На зборах кожны дзень праводзяцца спаборніцтвы на званне “чэмпіён дня”, кожнае заданне ацэньваецца і падводзяцца вынікі. Так мадэлююцца ўмовы рэальнай алімпіяды, калі трэба паказаць свой лепшы вынік. Акрамя афіцыйнага трэнера, да работы з навучэнцамі на зборах далучаюцца і іншыя вопытныя настаўнікі вобласці з канкрэтнымі мэтамі і задачамі.

Паспяховай падрыхтоўцы навучэнцаў да алімпіяды спрыяюць таксама і ўмовы, якія ствараюцца ў навучальных установах па месцы вучобы членаў абласной каманды. Так, у нас навучэнцам у трэцяй чвэрці, у адпаведнасці з загадам абласнога ўпраўлення адукацыі, дадзена права наведвання вучэбных заняткаў па індывідуальным графіку. Навучэнцы наведваюць не ўсе ўрокі згодна з раскладам, у вольны ад урокаў час яны займаюцца ў вучэбных майстэрнях па выкананні індывідуальных заданняў трэнера абласной каманды. Атэстацыя гэтых навучэнцаў можа быць ажыццёўлена ў чацвёртай чвэрці, што дазваляе ім цалкам паглыбіцца ў працэс падрыхтоўкі да алімпіяды без адцягненняў на іншыя заняткі, хваляванняў і перажыванняў за выніковую паспяховасць у чвэрці па ўсіх прадметах.

Якасная падрыхтоўка навучэнцаў да рэспубліканскай алімпіяды і паспяховае ў ёй выступленне магчыма толькі пры дакладна арганізаванай і правільна спланаванай рабоце не аднаго настаўніка-трэнера, а ўсіх зацікаўленых у гэтым поспеху, уключаючы навучэнцаў і іх бацькоў, настаўнікаў-прадметнікаў школ і яе адміністрацыі, кіраўніцтва раённага аддзела і абласнога ўпраўлення адукацыі, для чаго выконваецца неабходны комплекс арганізацыйных, метадычных і практычных мерапрыемстваў працягласцю адзін год.

Калі разглядаць выраб, які ўдзельнікі алімпіяды выконвалі, а гэта крэсла складанае, і ўяўленне пра якое, мяркую, з вялікай верагоднасцю складзена мной па расказах і эскізах па памяці вучняў нашай школы — удзельнікаў алімпіяды, то ў цэлым яно ўяўляецца нескладаным, але працаёмкім, што патрабавала ад удзельнікаў не проста ўменняў, напрыклад, габляваць, пілаваць, свідраваць, а сталых навыкаў хуткай і якаснай работы, чым і павінны валодаць удзельнікі заключнага этапу рэспубліканскай алімпіяды — лепшыя навучэнцы школ рэспублікі па працоўным навучанні, і што патрабавала ад іх дастатковай фізічнай падрыхтоўкі для напружанай інтэнсіўнай чатырохгадзіннай работы ў экстрэмальных умовах.

Складанасць заданняў практычнага тура па апрацоўцы драўніны — гэта базавы ўзровень ведаў і ўменняў па пілаванні, габляванні, зборцы на шрубах для навучэнцаў 5—6 класаў. Самыя простыя тэхналагічныя аперацыі.

Вопытнаму настаўніку-трэнеру нескладана было вызначыць віды апрацоўкі матэрыялу на аснове існуючых звестак пра віды і памеры загатовак і пераліку інструментаў і прыстасаванняў, пра што загадзя апавяшчаюцца ўсе абласныя ўпраўленні адукацыі.

Напрыклад, у гэтым годзе можна было лёгка вызначыць, што на адной з загатовак металу будзе выконвацца вонкавая разьба і на другой загатоўцы — унутраная. Мадэляванне магчымых дэталей з іх паказала даволі вялікі іх пералік, што і было ўлічана пры выкананні членамі каманды трэніровачных заданняў. Таўшчыня ліставой загатоўкі (3 мм) азначала тое, што яе апрацоўка патрабуе значна больш намаганняў і часу ў параўнанні з загатоўкай таўшчынёй 2 мм, якая традыцыйна выкарыстоўвалася раней.

Аналіз памераў загатовак з драўніны, памераў шруб і іх колькасць з улікам адсутнасці ў пераліку такіх крапежных дэталей і матэрыялаў, як цвікі і клей, дазваляў з вялікай доляй верагоднасці зрабіць выснову пра тое, што ў канструкцыі вырабу будуць адсутнічаць складаныя віды злучэння дэталей (шыпавыя, “напаўдрэва”), але колькасць дэталей будзе ў вырабе вялікай, што ўлічвалася ў працэсе мадэлявання і выканання розных вырабаў у працэсе трэніровачных работ, складанасць якіх вызначалася па максімальным узроўні.

Важна было забяспечыць скарачэнне часу на выкананне канкрэтных тэхналагічных аперацый пры захаванні высокай якасці работы для стварэння рэзерву часу для выканання творчага складніка. Напрыклад, калі першапачаткова на выраб васьмі розных дэталей з металу дзеці трацілі да 1,5—2 гадзін, то пасля шматразовага паўтарэння гэты час скараціўся ў два разы.

Памеры загатовак з драўніны, іх колькасць разам з вялікай колькасцю крапежных дэталей (шруб) арыентавала на тое, што работа з драўнінай і зборачныя работы яе дэталей будуць працаёмкімі і запатрабуюць шмат часу. Пробныя работы па габляванні загатовак з драўніны са зняццем двухміліметровага слоя па таўшчыні і шырыні (як гэта было практычна на ўсіх алімпіядах) паказалі, што на апрацоўку пяці загатовак вядомых памераў некаторыя навучэнцы трацяць значна больш за адну гадзіну! Каб скараціць гэты час да 30—40 хвілін, патрабавалася шматразовае паўтарэнне гэтай работы ў тым ліку і з выкарыстаннем гэбляў рознай канструкцыі, што з’яўляецца важным з улікам невядомасці таго, гэблі якой канструкцыі будуць прадстаўлены для выканання габлявання на алімпіядзе.

Важным з’яўляецца ўменне навучэнцаў правільна вызначыць чарговасць і паслядоўнасць выканання тэхналагічных аперацый па выбаре канкрэтных дэталей з улікам іх складанасці, працаёмкасці і энергазатрат. Памылкова пачынаць работы па вырабе адносна простых і менш энергазатратных дэталей і завяршаць больш складанымі і моцназатратнымі, таму што на фоне агульнага стамлення, якое назапашваецца, іх выраб можа выклікаць сур’ёзныя праблемы, якія ўплываюць як на агульны час выканання вырабу, так і на яго якасць. У алімпіядным заданні відавочным было тое, што найбольш энергазатратным і складаным будзе стварэнне вырабаў, звязаных з апрацоўкай металу. Такі падыход у вучэбна-трэніровачным працэсе абласной каманды да выканання практычнага задання, у аснове якога ляжала хуткае выкананне тэхналагічных аперацый, забяспечыў паспяховае выступленне ўсіх членаў каманды.

Тэарэтычная падрыхтоўка ў яе творчым складніку найбольш эфектыўная тады, калі навучэнцы самастойна складаюць розныя графічныя, тэхналагічныя і канструктарскія задачы, выкарыстоўваючы для гэтага ўсе існуючыя дапаможнікі і крыніцы, і калі рашэнне гэтых задач ажыццяўляецца ўсімі членамі каманды ў рэжыме спаборніцкага конкурсу, вынікі якога ўлічваюцца ў падвядзенні вынікаў для збораў.

У гэтым артыкуле я не магу ў поўным аб’ёме раскрыць усе асаблівасці работы з навучэнцамі па дасягненні імі ўстойлівых якасных ведаў і ўменняў, якія дазваляюць дабівацца поспехаў на этапах рэспубліканскай алімпіяды. Але раблю гэта для настаўнікаў, якія прыязджаюць у нашу школу на мае штогадовыя тыднёвыя аўтарскія курсы і летнія майстар-класы-практыкумы, якія я праводжу разам з маімі вучнямі — пераможцамі рэспубліканскай алімпіяды. Каб стаць удзельнікам маіх аўтарскіх курсаў або майстар-класаў, дастаткова звярнуцца ў Гомельскі абласны інстытут развіцця адукацыі з адпаведнай заявай. Просьба будзе задаволена па меры наяўнасці месцаў у групах, якія фарміруюцца са слухачоў і ўдзельнікаў майстар-класаў-практыкумаў.

Віталь ГУЗАЎ,
настаўнік працоўнага навучання, настаўнік-метадыст
сярэдняй школы № 13 Жлобіна, трэнер каманды
Гомельскай вобласці, член клуба “Крыштальны журавель”,
заслужаны настаўнік Рэспублікі Беларусь.