У канцы мінулага тыдня ў Акадэміі паслядыпломнай адукацыі прайшоў фестываль педагагічных ідэй “Стратэгіі актыўнай ацэнкі для эфектыўнага навучання: лепшыя адукацыйныя практыкі”, які сабраў сапраўдных адэптаў гэтай стратэгіі навучання.
За 10 гадоў прымянення АА у беларускіх школах тэхналогія была прызнана дзейсным сродкам павышэння акадэмічнай паспяховасці, унутранай матывацыі, ацэначнай самастойнасці і адказнасці вучняў за ўласнае навучанне. Як заўважыла начальнік цэнтра прафесійнага развіцця і інавацыйнай адукацыі АПА Алена Радзевіч, зварот да стратэгіі прадэманстраваў жаданне беларускіх педагогаў мяняцца. І змены сапраўды адбыліся.
АА ў сваю адукацыйную практыку ўвялі многія настаўнікі. Марына Яцкевіч з 69-й школы Мінска: “Мне здаецца, што ўвесь час я працавала ў школе, а побач знаходзіліся дзверы з шыльдай “Вучыць можна так!”. Часам яны былі зачынены, часам мне шчасціла прачыняць іх, зазіраць, здзіўляцца, але потым яны зачыняліся. Актыўная ацэнка дапамагла адчыніць іх поўнасцю. І мне здаецца, што я ўжо стаю на парозе. Яшчэ рыхтуюся, але ўжо гатова ўвайсці. За гэты год — столькі цікавых адкрыццяў! Зараз я стараюся праводзіць усе ўрокі з выкарыстаннем АА. На жаль, не ўсё яшчэ атрымліваецца, але разумею, што я на правільным шляху”.
АА прынялі вучні і бацькі. Настаўніца з Пінска: “Праз два месяцы работы з прымяненнем актыўнай ацэнкі мае вучні мне сказалі: “Нарэшце мы вас палюбілі”. Вучань настаўніцы біялогіі Кацярыны Скрыган з Мінскага ліцэя № 2: “Мне спадабалася ідэя з актыўнай ацэнкай, таму што з ёй у цябе ёсць магчымасць ацаніць сябе не толькі па балах, але і па ведах. Спадабалася, што актыўная ацэнка дазваляе ўбачыць, дзе табе трэба падвучыць ці, наадварот, дзе ў цябе ўсё атрымліваецца”.
Паказальным з’яўляецца той факт, што сярод удзельнікаў фестывалю і дыстанцыйнага курса па актыўнай ацэнцы, былі выкладчыкі педагагічных універсітэтаў. Значыць ёсць шанс, што ў школы будуць прыходзіць падкаваныя ў сучасных тэхналогіях навучання настаўнікі.
Прафесар кафедры педагогікі і менеджменту адукацыі, кандыдат педагагічных навук, дацэнт Мікалай Іванавіч Запрудскі прадэманстраваў колькасныя вынікі рэалізацыі тэхналогіі актыўнай ацэнкі ў навучальных установах краіны. Мікалай Іванавіч звярнуў увагу на вынікі апытання. Былі апытаны 194 настаўнікі. Палова з іх лічыць, што валодаюць АА больш, чым на 85%. Прымяняюць АА на ўсіх уроках 36%, асобныя сродкі — 71%. Дыягнастычную мэту — 64,9%, “На Што Бу ЗУ” — 81,4%, узаемную ацэнку — 77,1%.
Калі апрацоўваліся пытанні змен, аказалася, што ў лепшы бок змяніліся задаволенасць працай (40,7%), адказнасць вучняў (59,3%) і ўзровень ведаў (42,2%), у вучняў фарміруюцца ключавыя кампетэнцыі (62,1%).
На пытанне “Чым абумоўлены вашы поспехі ў прымяненні АА?” рэспандэнты адказалі: “было лёгка адмовіцца ад стэрэатыпаў” — 55,2%, “падтрымліваюць вучні” — 59,4%, “падтрымліваюць калегі (праз сайт)” — 54,3%, “падтрымліваюць калегі ў сваёй школе” —15,5%.
Рэдактар партала www. nastaunik.info мадэратар дыстанцыйнага курса “Актыўная ацэнка: курс-практыкум для настаўнікаў” Тамара Мацкевіч засяродзілася на метадычных і навуковых аспектах АА. У прыватнасці, яна з дапамогай даследаванняў Джона Хэці адказала на пытанне “Што ўплывае на дасягненні вучняў?”.
“Прафесар Джон Хэці з Універсітэта Окленда ў Новай Зеландыі і яго каманда на працягу 15 гадоў аналізавалі вынікі розных даследаванняў пра тое, што ўплывае на паспяховасць вучняў. Іх праца ўяўляе сабой сінтэз больш за 800 метааналізаў, у тым ліку вынікі 50 000 тэстаў, у якіх прынялі ўдзел каля 200 мільёнаў навучэнцаў ва ўзросце ад 4 да 20 гадоў. Каманда Джона Хэці параўнала эфекты розных уздзеянняў у галіне адукацыі і выклала іх у форме табліц і графікаў, каб прааналізаваць, што аказвае ключавы ўплыў на дасягненні вучняў.
Пад “уздзеяннем” маюцца на ўвазе стратэгіі, методыкі, іншыя меры ў галіне выкладання і навучання, якія прымяняліся для паляпшэння дасягненняў вучняў і вынікаў іх навучання. Дасягненні вучняў — рост ведаў і набыццё навыкаў, а не толькі атрыманыя адзнакі. Дасягненнем будзе лічыцца пераход вучня ў наступны клас. У даследаванні браліся пад увагу толькі колькасныя ацэнкі дасягненняў. Прафесар Хэці прыйшоў да высновы, што лепшыя вынікі ў адукацыйным працэсе дасягаюцца, калі настаўнік глядзіць на навучанне вачыма вучня, а вучань — вачыма настаўніка. Таму і кніга прафесара называецца “Узаемабачнае навучанне”, — адзначыла Тамара Мацкевіч.
У выніку фактарамі, якія працуюць на павышэнне вучнёўскіх дасягненняў сталі самаацэнка, актыўная (фарматыўная) ацэнка, адносіны “вучань — настаўнік”, праблемнае навучанне, пастаноўка якасных мэт, уплыў аднагодкаў, заангажаванне бацькоў, навучанне ў малых групах, матывацыя, задаванне пытанняў.
АА — гэта тэхналогія змен, новая філасофія адукацыі, сродак падрыхтоўкі кадраў. Актыўная ацэнка фарміруе ключавыя кампетэнцыі: камунікатыўную (праз узаемаацэнку, работу ў парах, групах), сацыяльную (праз супрацоўніцтва, давер, уменне не пакрыўдзіць, наладжваць стасункі), грамадзянскую (праз сумесны ўдзел у вызначэнні мэт, крытэрыяў ацэнкі, выхаванне адказнасці за сваё навучанне, вынікі сваёй працы).
Як гэтыя кампетэнцыі фарміруюцца на практыцы, можна было ўбачыць на прэзентацыі педагагічных ідэй выкарыстання АА ў адукацый практыцы. Шматлюдна было на майстар-класе “Актыўная ацэнка і праектаванне кампетэнтнаснага ўрока” адэптаў АА Алены Ананчыкавай (настаўніка-метадыста, намесніка дырэктара сярэдняй школы № 13 Жлобіна) і Элы Якубоўскай (настаўніка-метадыста, настаўніцы фізікі гімназіі № 1 Жодзіна).
Пры традыцыйным падыходзе мэта навучання — перадача (набыццё) тэарэтычных складнікаў зместу адукацыі (веды, уменні, навыкі); пры кампетэнтнасным — арыентацыя на практычны складнік зместу адукацыі, які забяспечвае паспяховую жыццядзейнасць (кампетэнцыі).
Асноўная формула выніку адукацыі пры традыцыйным падыходзе — “ведаю, што…”, пры кампэтэнтнасным — “ведаю, як…”. Характар адукацыйнага працэсу пры традыцыйным — рэпрадуктыўны, пры кампетэнтнасным — прадукцыйны. Дамінуючы кампанент працэсу пры традыцыйным падыходзе — катроль, пры кампетэнтнасным — практыка і самастойная работа.
Характар кантрольных працэсаў на традыцыйным уроку — статыстычныя метады ацэнкі вучэбных дасягненняў (адзнака), на кампетэнтнасным — комплексная ацэнка вучэбных дасягненняў (партфоліа з прадуктамі творчага навучання).
Пры праектаванні ўрока з выкарыстаннем АА самым складаным з’яўляецца фармулёўка ключавога пытання, таму ў сваю прэзентацыю настаўніцы іх уключаюць заўсёды. У прыватнасці, на згаданым майстар-класе прагучала такая тэма і пытанне: “У Італіі ёсць вядомая пячора, якую называюць “Сабачая пячора”. Чалавек у ёй можа знаходзіцца працяглы час, а сабака адразу задыхаецца і гіне. Растлумачце, чаму гэта адбываецца? (“Паветра як сумесь газаў. Метады збірання газаў”.)
Алена Ананчыкава з Элай Якубоўскай перакананы, што сучасная дыдактычная структура заснавана на логіцы пазнання: актуалізацыя, матывацыя, змест, засваенне прадметнага зместу, рэфлексія.
Майстар клас настаўніцы беларускай мовы і літаратуры Радунскай сярэдняй школы Святланы Кампанеец быў прысвечаны стратэгіям АА пры вывучэнні лірычных твораў на ўроках беларускай літаратуры.
“Лірыка адлюстроўвае суб’ектыўныя пачуцці і перажыванні, унутраны свет асобы, яе духоўнае жыццё, думкі і ідэі. Важная прыкмета лірыкі — гэта яе экспрэсіўнасць і эмацыянальнасць. Урокі пры вывучэнні лірычных твораў часцей сумныя; вучні малаактыўныя, адказваюць на пытанні накшталт “знайдзі”, “успомні”, з цяжкасцю разумеюць ідэйны змест твора, не могуць ацаніць ролю сродкаў мастацкай выразнасці. Каб такія заняткі напоўніць значным для кожнага вучня зместам і эмоцыямі, я выкарыстоўваю стратэгіі АА”, — звярнулася да калег Святлана Юльянаўна.
Пры звароце да “НаШТоБуЗу” можна дыягнастычна сфармуляваць мэту, вызначыць “НаШтоБуЗу”, арганізаваць зваротную сувязь, вызначыць праблемнае пытанне пры аналізе лірычнага твора. “Мэта традыцыйнага навучання — прааналізаваць твор, сфарміраваць уменне заўважаць мастацкія дэталі, развіваць уменне разумець сэнс лірычных твораў. Актыўная ацэнка — стратэгія навучання, у межах якой вучні маю ць магчымасць пастаянна бачыць і разумець свае поспехі, валодаць працэдурамі ацэнкі, кіраваць уласным навучаннем.
У гэтай сувязі вучэбная мэта — гэта заява пра тое, чаго мы з вучнем спадзяёмся дасягнуць за 45 мінут.
Што жадаем атрымаць у выніку?
Што будзе карысным для дзяцей?
Як дзеці змогуць выкарыстаць гэта ў будучыні?
Што будуць ведаць і ўмець пасля ўрока?
Што будуць памятаць некалькі гадоў?” — працягвала настаўніца.
Каб дапамагчы сваім вучням успрыняць лірычны твор і стварыць патрэбную атмасферу, Святлана Юльянаўна прапануе ім работу з адмысловымі схемамі (табліцамі) аналізу, у якія, акрамя элементаў кампазіцыі, мастацкіх сродкаў (эпітэты, параўнанні), цытат, уключае, напрыклад, меркаванні і разважанні бацькоў. Педагог лічыць, што прыцягненне ў навучанне татаў, мам, бабуль, дзядуляў носіць узаемаабагачальны характар, з’яўляецца дадатковай матывацыяй для дзяцей.
“Табліца ці схема трымае ў полі зроку “НаШтоБуЗу”, дапамагае бачыць цяжкасці для кожнага вучня, дае магчымасць выпраўляць недахопы — рабіць ацэнку і самаацэнку”, — прыйшла да высновы настаўніца.
Вольга ДУБОЎСКАЯ.
Фота аўтара.