Гульня­-конкурс па творчасці Янкі Маўра для вучняў 10—11-х класаў

Гульня­-конкурс па творчасці Янкі Маўра для вучняў 10—11 класаў (да 140-­годдзя з дня нараджэння).

Мэта: спрыяць пашырэнню ведаў старшакласнікаў пра жыццё і творчасць беларускіх пісьменнікаў, у тым ліку пра жыццё і дзей­насць Янкі Маўра; садзейні­чаць развіццю цікавасці вучняў да вывучэння гісторыі роднага краю, яе знакамітых людзей; спрыяць выхаванню патрыятычных пачуццяў у вучняў, актыўнай грама­дзянскай пазіцыі.

Ход гульні

У гульні ўдзельнічаюць 2 каманды, работу ацэньвае журы.

Вельмі цікавы ён і настаўнік, і чалавек.
Свае прадметы — гісторыю і геаграфію —
ведае не горш за якога прафесара. Ён можа
быць вам карысны.

Анатоль Тычына

— Як вы разумееце словы мастака Анатоля Тычыны пра Янку Маўра? Каму мо­гуць быць адрасаваны гэтыя словы?

Слова настаўніка. Янка Маўр — агульнапрызнаны бацька беларускай дзіцячай літаратуры. Ён прыйшоў у яе ў другой палове 20-х гадоў, і прыход гэты азнаменаваў наспелае ўжо тады вылучэнне яе ў спецыфічную, суверэнную галіну творчасці, звернутую пераважна да чытача дзіцячага ўзросту.

Янка Маўр працягнуў і замацаваў той працэс “суверэнізацыі” нацыя­нальнай дзіцячай літаратуры, які намеціўся ў пачатку XX стагоддзя. Калі старэйшыя беларускія пісьменнікі Янка Купала, Якуб Колас, Змітрок Бядуля служылі як бы мастком паміж дарослай і дзіцячай літаратурамі, то з прыходам Янкі Маўра апошняя пачала выходзіць на самастойны шлях.

Янка Маўр стаў вядомы чытачу ў 1926 годзе, калі ў “Беларускім піянеры” пачала друкавацца першая яго аповесць “Чалавек ідзе” з інтрыгуючым, незвычайным для беларускай літаратуры, загадкавым псеўданімам: чарнаскуры Маўр, звязаны ў адно з адвечна беларускім іменем Янка. Сэнс гэтага псеўданіма раскрыецца крыху пазней, калі з’явяцца наступныя аповесці пісьменніка. А тады аўтару, настаўніку гісторыі і геаграфіі 25-й чыгуначнай мінскай школы Івану Міхайлавічу Фёдараву, ішоў 44-ы год, за плячыма яго быў значны і важкі жыццёвы вопыт.

У красавіку 2023 года будзе адзначацца 140-годдзе з дня нараджэння Янкі Маўра, таму сённяшняе мерапрыемства прысвячаецца менавіта яму.

1. Конкурс “Разгадай крыжаванку”.

1. Да якога жанру адносіцца твор пісьменніка “Максімка”? (Апавяданне.)

1. Сапраўднае імя пісьменніка. (Іван.)
2. З кім з беларускіх пісьменнікаў парадніўся? (Колас.)
3. Месца нараджэння пісьменніка. (Лібава.)
4. Імя па бацьку пісьменніка. (Міхайлавіч.)
5. Імя дачкі пісьменніка. (Наталля.)
6. Сапраўднае прозвішча пісьменніка. (Фёдараў.)
7. Мянушка кошкі з апавядання пісьменніка. (Багіра.).

2. Конкурс “Пазнай героя па апісанні”.

Неабходна пазнаць герояў з твораў Янкі Маўра па прапанаваным апісанні, назваць твор, з якога ўзята апісанне героя. Каманды адказваюць па чарзе.

1. “…быў худы, цыбаты дзяцюк, з блакітнымі вачыма, доўгім птушыным носам і доўгімі светлымі валасамі”. (Мірон, “Палескія рабінзоны”.)
2. “…, наадварот, — прысадзісты, карчасты, чарнявы, з круглым пляскатым тварам.” (Віктар, “Палескія рабінзоны”.)
3. “У ім сядзеў чалавек сярэдняга росту, жоўты, з вузкімі касымі вачыма. ­Адзенне яго складалася толькі з портак і кашулі, але і ад іх засталася толькі наз­ва, бо гэта былі адны анучкі, звязаныя рознымі сцябельчыкамі і карэньчыкамі”. (Кітаец Чунг-Лі, “У краіне райскай птушкі”.)
4. “Яны былі кірпатыя, з тоўстымі губамі і вялікімі выступамі шчок. Але дзіўней за ўсё былі іх кудлатыя галовы. Кучаравыя валасы ўздымаліся на галаве, як стог сена, і надавалі ім вельмі люты выгляд”. (Папуасы, “У краіне райскай птушкі”.)
5. “Высокі мужчына, гадоў пад сорак. Чысты, голены твар яго выказваў гордасць і самаўпэўненасць. Ён заўсёды быў спакойны”. (Містэр Скот, “У краіне райскай птушкі”.)
6. “Нізкі, тоўсты, зласлівы. Ён меў сорак пяць год і за свой век змяніў шмат прафесій: і вайсковым быў, і на моры служыў, і пропаведзі ў царкве гаварыў, і ў тэатры працаваў, — і ні­дзе не меў удачы праз свой характар”. (Містэр Брук, “У краіне райскай птушкі”.)
7. “А …, нібы той сланечнік, паварочваў следам за мной свой круглы тварык. І з выразу вачэй яго таксама пырскала шчасце, і таксама здавалася, што ён вось-вось нешта скажа”. (Хлопчык, “Шчасце”.)
8. “Чатырнаццацігадовы хлопчык, аддадзены тры месяцы назад у рамеснае абутковае вучылішча, вярнуўшыся з работы, сеў у куток і пачаў пісаць”. (Васька Жукаў, “Васька Жукаў”.)
9. “Аднаго разу зайшоў сюды сам гаспадар, высокі, згорблены, паголены стары з падбародкам, высунутым наперад, бы дышаль”. (Сіньёр Скаролі, “Цётка Эмілія”.)
10. “Колер скуры брудна-жоўты, твар шырокі, вочы вузкія, а нос роўны, прамы, нават прыгожы. Валасы чорныя, доўгія, спускаюцца ўніз, як кара, і каб іх не вырывалі спераду, то чалавек і свету не бачыў”. (Маленькія дзеці, “Сын вады”.)

3. Конкурс “Успомні назвы”.

Неабходна ўспомніць наз­вы. Каманды адказваюць па чарзе.

1. Аўтабіяграфічная аповесць пісьменніка. (“Шлях з цемры”.)
2. Першы беларускі раман для дзяцей. (“Амок”.)
3. Твор, у якім Янка Маўр пераконваў чытача, што найцікавейшае — гэта не заўсёды далёкае, што часта мы не бачым па-сапраўднаму цікавага, таго, што знаходзіцца побач. Што гэта за аповесць? (“Палескія рабінзоны”.)
4. Краіна, дзе жыве райская птушка. (Новая Гвінея.)
5. Страшная хвароба яванцаў. (Амок.)
6. Дрэва, якое цвіце толькі раз за ўсё жыццё на 50-м годзе. (Яванская пальма.)
7. Аповесць, на старонках якой мы сустракаем апісанне стражытных жывёл — вялізных мастадонтаў, тапіраў і іншых. (“Чалавек ідзе”.)
8. Таварыства, створанае школьнікамі ў аповесці “ТВТ”. (Таварыства ваяў­нічых тэхнікаў.)
9. Аповесць, у якой мы сустракаем такое радыёпаведамленне: “Трэці дзень у нас пурга. Гідролаг Кузьменка пры смерці. Выратаваць можа толькі ўліванне крыві. Група першая. Яе ў нас няма…” (“Фантамабіль прафесара Цылякоўскага”.)
10. Апавяданне, у аснову якога лёг рэальны трагічны факт — гібель жонкі і сына пісьменніка Міхася Лынькова. (“Завошта?”)

4. Конкурс перакладчыкаў-капітанаў.

З дапамогай беларуска-рускага слоўніка перакласці на рускую мову невялічкія ўрыўкі з апавяданняў. Удзельнічаюць капітаны каманд.

Урывак з апавядання “Багіра”

“Вы, вядома, чулі гэтае імя. Пэўна, ведаеце чорную пантэру, прыяцельку Маўглі.

Але цяпер гутарка бу­дзе ісці хоць і пра дальнюю сваячку, але ўсё ж такі не пра пантэру, а пра кошку. Звычайную кошку, толькі, вядома, чорную. І, мусіць, не менш разумную, як тая Багіра.

Трапіла яна да нас самым незвычайным чынам. Раз у марозны веснавы вечар, досыць позна, вярталіся мы з дачкой дахаты. Жылі тады на ўскраіне горада. Людзей хадзіла мала. Свяціў месяц, хрумсталі падмерзлыя лужыны.

I вось тут прычапілася да нас чорная кошка, жаласна мяўкае, трэцца каля ног. А як толькі мы спынімся, яна, азіраючыся, ідзе назад. Пойдзем мы далей — яна зноў даганяе нас, крычыць, блытаецца між ног, забягае наперад, нібы не пускае ісці ў той бок. Справа ясная: яна хоча, каб мы пайшлі за ёю кудысьці назад. Нічога не зробіш: калі яна так выразна і настойліва патрабуе — трэба ісці.

Як толькі мы зрабілі пару крокаў назад, яна ўзрадавалася, шпарка паскакала ў той бок і знікла. Што яна: жартуе з намі? Мы сталі. Тады кошка зноў з’явілася і зноў пачала мяўкаць і церціся. Мы зноў пайшлі за ёю — і зноў яна пабегла наперад, мяўкаючы здалёк”.

5. Конкурс “Знайдзі памылку”.

Выправіць памылкі ў тэксце (асобныя звесткі аб жыцці і творчасці Янкі Маўра). У дужках дадзены правільны варыянт. 

Янка Маўр нарадзіўся ў сям’і выхадца з Беларусі. Яго бацька быў адстаўным салдатам, паходзіў з беззямельных сялян, працаваў сталяром. Маці (бацька) рана памерла, і сям’я пераехала на радзіму бацькі (маці) у вёску Лебянішкі. У 1895 го­дзе скончыў пачатковую школу, а ў 1899 го­дзе — Ковенскае рамеснае вучылішча. Пасля паступіў у Панявежскую настаўніцкую семінарыю, але ў канцы 1902 года яго выключылі. Тым не менш у 1903 го­дзе ён атрымаў пасведчанне настаўніка беларускай мовы (пачатковай школы), здаўшы экстэрнам экзамены за семінарскі курс.

Янка Маўр быў вядомым эсперантыстам. Сабраў вялікую хатнюю бібліятэку. Любіў язду на веласіпедзе і добра іграў на баяне (скрыпцы). Сябраваў з Янкам Купалам (Якубам Коласам), нават парадніўся з ім.

Янка Маўр быў узнагароджаны трыма ордэнамі, а таксама медалямі. Вуліцы ў Мінску і Віцебску (Пінску) носяць яго імя. У Мінску ёсць абласная дзіцячая бібліятэка імя Янкі Маўра. З 1995 (1993) года ў Беларусі прысуджаецца прэмія імя Янкі Маўра за лепшыя творы для дзяцей. Зняты фільм пра жыццё і творчасць пісьменніка “Янка Маўр. Капітан дзіцячых мар”.

6. Конкурс мастакоў.

Да ўрока каманды пад­рыхтавалі ілюстрацыі да ўрыўкаў з твораў Янкі Маўра, прапанаваных настаўнікам. Неабходна растлумачыць, што намалявана, і зачытаць той момант твора, які праілюстраваны.

1-я каманда — ілюстрацыя да ўрыўка з твора “Багіра” Янкі Маўра.

2-я каманда — ілюстрацыя да ўрыўка з твора “Шчасце” Янкі Маўра.

7. Конкурс “Рэкламны”.

Прарэкламаваць любы твор Янкі Маўра сваім сябрам так, каб ім захацелася яго прачытаць. За кожны правільны адказ — па 3 балы.

Журы падлічвае балы і абвяшчае каманду пераможцаў.

Слова настаўніка. Янка Маўр зрабіў значны ўклад у беларускую літаратуру. Ён як першаадкрывальнік і першапраходца вызначыў далейшы яе кірунак і развіццё, стаў стваральнікам новых для яе жанраў — прыгодніцкага і навукова-фантастычнага, з прычыны чаго яму ўдалося пашы­рыць часавыя і прасторавыя межы беларускай дзіцячай літаратуры.

Пісьменнік любіў кнігі і казаў: “Той, хто з кнігай па жыцці крочыць, той ніколі і нідзе не знікне”. Хачу, каб вы запомнілі словы Янкі Маўра і заўсёды ішлі наперад, ганарыліся сваёй краінай і яе славутымі землякамі.