Мысліць творча і арыгінальна

- 11:05Адукацыйная прастора

Цёплая сяброўская атмасфера панавала на мінулым тыдні ў Абласным аграрна-тэхнічным прафесійным ліцэі Дзяржынска, дзе праходзіў заключны этап Рэспубліканскай алімпіяды па рускай мове і літаратуры. Гаспадары і арганізатары спаборніцтваў паклапаціліся пра камфортныя ўмовы для работы і адпачынку ўдзельнікаў алімпіяды і членаў журы.

Усяго ў Дзяржынск з’ехаліся 114 юных знаўцаў рускай філалогіі (105 дзяўчат і 9 хлопцаў), сярод іх — 37 адзінаццацікласнікаў, 42 дзесяцікласнікі і 35 дзевяцікласнікаў. На жаль, на заключны этап спаборніцтва трапілі толькі два навучэнцы з сельскай мясцовасці. 87 навучэнцаў — прадстаўнікі навучальных устаноў новага тыпу: ліцэяў і гімназій (11 і 76 адпаведна).
Сёлетняя алімпіяда захавала тыя традыцыі, якія былі намечаны раней. Распрацоўшчыкі заданняў зрабілі ўсё магчымае, каб яны былі цікавымі вучням і разлічаны на тое, каб пераможцам стаў той, хто сапраўды мысліць нестандартна, арыгінальна і творча.
Алімпіядныя заданні ўключалі пісьмовы водгук на лірычны твор, комплексную работу па рускай мове і літаратуры і вуснае выказванне. Так, сёлета дзевяцікласнікам прапаноўвалася напісаць водгук на твор С.С.Нараўчатага “Пунсовыя ветразі”, дзесяцікласнікам — на твор С.Ю.Куняева “Зямныя сны”, адзінаццацікласнікам — на ўрывак з паэмы А.Т.Твардоўскага “За даллю даль” (“Нет, жизнь меня не обделила…”). Ад удзельнікаў алімпіяды патрабавалася правесці аналіз зместу вершаў: вызначыць тэму, ідэю, аўтарскую канцэпцыю, праблематыку, паказаць асаблівасці формы, сюжэт і кампазіцыю, ахарактарызаваць вобразна-выяўленчыя сродкі. Пры гэтым улічвалася пісьменнасць, творчы характар работы, арыгінальнасць формы, агульнакультурная эрудыцыя аўтара. Лінгвістычны конкурс уключаў заданні на праверку валодання вучнямі ўсімі ўзроўнямі мовы і 4 заданні па літаратуры. Прычым прапанаваныя заданні былі разлічаны не толькі на веданне мовы і літаратуры, але і на эрудыцыю, агульны кругагляд, праяўленне творчага падыходу. Напрыклад, алімпіяднікам было прапанавана да кітайскіх прыказак падабраць рускія з тым жа значэннем: “Вялікія птушкі не кормяцца зярняткамі”, “Калі ў гарах няма тыгра, то і малпа — князь” і інш., альбо навучэнцам неабходна было знайсці ў творы аўтарскія неалагізмы. Што тычыцца заданняў па літаратуры, то школьнікам, напрыклад, прапаноўвалася ўзнавіць інфармацыю, якой не хапае, пра творы, прысвечаныя Вялікай Айчыннай вайне, альбо даць гісторыка-культурны каментарый да ўрыўка з твора вядомага аўтара.
Апошняе выпрабаванне — вуснае выказванне. Удзельнікі алімпіяды цягнулі білет, у кожным з якіх на выбар прапаноўваліся тры тэмы. Першая тэма насіла лінгвістычны характар, другая была звязана з літаратурай, а трэцяя ўяўляла сабой разважанні на свабодныя тэмы. Так, напрыклад, у адным з білетаў школьнікам прапаноўваліся такія тэмы: 1. “Мова яшчэ ў большай ступені, чым адзенне, сведчыць пра густ чалавека, пра яго адносіны да навакольнага свету, да самога сябе” (Д.С.Ліхачоў). 2. “Гутарыць з пісьменнікамі іншых стагоддзяў амаль тое ж, што падарожнічаць”. Ці згодны вы з меркаваннем Рэнэ Дэкарта? 3. Героі беларускага спорту. Дарэчы, у вусным выказванні ацэньваліся яго змест, пабудова (лагічнасць, звязнасць, кампазіцыйная дакладнасць, завершанасць), моўнае афармленне (багацце і выразнасць маўлення, правільнасць, адпаведнасць зададзенаму стылю, жанру, тыпу маўлення), а таксама творчы характар выказвання.
Па словах старшыні журы Рэспубліканскай алімпіяды па рускай мове і літаратуры, дэкана філфака БДУ, доктара філалагічных навук, прафесара Івана Сямёнавіча Роўды, у алімпіядах усіх апошніх гадоў больш агульнага, чым адрознага. І агульнае ў тым, што ўсе дзеці вельмі добра падрыхтаваныя. У гэтым годзе ўзровень падрыхтоўкі школьнікаў нават вышэйшы за мінулагодні: у выніковым пратаколе няма вялікай разбежкі паміж баламі. Вынікі ўдзельнікаў вельмі шчыльныя і адрозніваюцца сотымі балаў. Алімпіяднікі прыемна здзівілі журы і ў ведах, і ў падачы гэтых ведаў, і ў іх афармленні. Было відаць, што вучні вельмі начытаныя, эрудзіраваныя. На вусным выказванні ў асноўным выбіралі свабодную альбо літаратурную тэму, дэманстравалі свае адносіны да літаратуры, да чытання ў цэлым. Удзельнікі алімпіяды парадавалі моцнымі, сур’ёзнымі, прадуманымі выступленнямі. Яны сыпалі цытатамі. Большасць з іх не чыталі з паперкі, а свабодна выказваліся. І трэба адзначыць, што ўзровень іх маўленчай падрыхтоўкі вельмі высокі.
Пры напісанні водгуку вучні прадэманстравалі дастаткова высокую пісьменнасць. У работах школьнікаў не праглядаецца ніякай сістэмы памылак. І гэта сведчанне таго, што ў цэлым яны добра валодаюць усімі ўзроўнямі мовы, маюць дакладнае ўяўленне аб моўнай сістэме.
Што тычыцца комплекснай работы, то вучню, які добра ведае школьны курс рускай мовы, мае шырокі кругагляд, пэўнае лінгвістычнае чуццё, багаты слоўнікавы запас, прапанаваныя заданні былі пад сілу. Гэта і пацвердзілі тыя ўдзельнікі алімпіяды, якія набралі дастатковую колькасць балаў і сталі ўладальнікамі дыпломаў. Высокія балы атрымалі тыя навучэнцы, якія прадэманстравалі творчыя здольнасці, здольнасць да самастойнага мыслення.
Крыху горш вучні справіліся з літаратурнымі заданнямі. І, на думку І.С.Роўды, гэта ў многім звязана з тым, што ў сённяшняга пакалення дзяцей ёсць шмат спакус, якія адцягваюць іх увагу. Камп’ютарызацыя, інфарматызацыя робяць сваю справу. Зараз своечасова вядзецца работа па пераглядзе вучэбных праграм. І тут важна захаваць баланс паміж літаратурай, якая мае выхаваўчае значэнне, і літаратурай, цікавай сённяшнім дзецям, паміж класікай і сучаснай літаратурай.
І.С.Роўда лічыць, што сёння змяніліся адносіны пераможцаў алімпіяд да выбару спецыяльнасцей. Асаблівасць алімпіяды па рускай мове і літаратуры ў тым, што іх пераможцы маюць права паступаць на любыя спецыяльнасці любых ВНУ краіны з ужо наяўнымі ў іх максімальнымі баламі па рускай ці беларускай мове. Такой магчымасці няма ў хімікаў, фізікаў, географаў, бо выбар спецыяльнасцей у ВНУ для пераможцаў гэтых алімпіяд абмежаваны толькі дадзенымі напрамкамі. “У такой сітуацыі ёсць неабходнасць у правядзенні алімпіяд універсітэтамі для тых выпускнікоў школ, якія свядома зробяць выбар на карысць філалогіі”, — лічыць Іван Сямёнавіч.
Дыпламантамі Рэспубліканскай алімпіяды па рускай мове і літаратуры стаў 51 навучэнец. Уладальнікамі дыпломаў І ступені сталі 10 чалавек, ІІ — 16 і ІІІ — 25. Так, дыпломамі І ступені ўзнагароджаны адзінаццацікласнікі: навучэнка гімназіі Асіповіч Аляўціна Балвановіч (настаўніца Таццяна Львоўна Амбрушкевіч), навучэнка гімназіі № 2 Віцебска Галіна Рулёва (настаўніца Алена Канстанцінаўна Майсеева), навучэнка гімназіі № 2 Баранавіч Юлія Емельяновіч (настаўніца Аліна Чаславаўна Галаўко); дзесяцікласнікі: навучэнка гімназіі № 2 Баранавіч Настасся Пузікава (настаўніца Святлана Анатольеўна Пузікава), навучэнка ліцэя № 1 імя А.С.Пушкіна Брэста Кацярына Крэйдзіч (настаўніца Ганна Мікалаеўна Сверба), навучэнка гімназіі № 14 Гомеля Юлія Баранава (настаўніца Жанна Фёдараўна Жадзейка), навучэнка гімназіі № 1 Ліды Валерыя Звяркова (настаўніца Таццяна Міхайлаўна Глыздова). Дыпломы І ступені атрымалі і дзевяцікласнікі: навучэнка гімназіі № 22 Мінска Вікторыя Піліпенка (настаўніца Ніна Міхайлаўна Нядзьведзь), навучэнка Рэчыцкай раённай гімназіі Вераніка Новікава (настаўніца Алена Уладзіміраўна Вернікоўская) і навучэнка Крупскай раённай гімназіі Дар’я Вараб’ёва (настаўніца Святлана Леанідаўна Хадатовіч).
Спецыяльны прыз міністра адукацыі атрымала адзінаццацікласніца Алекшыцкай сярэдняй школы Бераставіцкага раёна Гродзенскай вобласці Настасся Болбат (настаўніца Святлана Уладзіміраўна Курыла). У неафіцыйным камандным заліку лідзіруе Мінск (9 дыпломаў), па 8 дыпломаў у Гомельскай і Магілёўскай абласцей, па 7 дыпломаў у Брэсцкай і Гродзенскай абласцей.
Віншуем навучэнцаў з перамогай!

Навучэнка 11 класа гімназіі № 2 Баранавіч Брэсцкай вобласці
Юлія ЕМЕЛЬЯНОВІЧ:
— Філалогіяй я захапілася ў 5 класе, калі настаўніца рускай мовы і літаратуры Вольга Міхайлаўна Гутоўская прапанавала мне пачытаць навукова-папулярныя кнігі па мовазнаўстве. Сярод іх была кніга М.Шанскага “У свеце слоў”. Мяне вельмі захапіла мовазнаўства, і ўжо ў 8 класе я ўпершыню паехала на рэспубліканскую алімпіяду: спаборнічала разам з дзевяцікласнікамі. Акрамя рэспубліканскай алімпіяды, я ўдзельнічала ў алімпіядзе школьнікаў Саюзнай дзяржавы “Расія і Беларусь: гістарычная і духоўная еднасць”, у Міжнароднай алімпіядзе школьнікаў краін СНД і Балтыі (была абсалютнай яе пераможцай і адзначана дыпломам ІІ ступені на конкурсе “Юны чытач”). Для мяне гэты этап алімпіяды ўжо 16-ы. З 7 класа маёй настаўніцай з’яўляецца Аліна Чаславаўна Галаўко, якая і рыхтавала мяне да спаборніцтваў і затраціла шмат энергіі і душэўных сіл, за што ёй вялікі дзякуй.
Менавіта комплексная работа — мой любімы алімпіядны тур. І хаця і былі некаторыя цяжкасці (па словаўтварэнні, сінтаксісе), але я лічу, што на алімпіядзе так і павінна быць. Я не вельмі люблю напісанне водгуку на лірычны твор. Мяне больш прыцягвае менавіта моўны бок верша, і часта мне гавораць, што водгук атрымліваецца сухім, вельмі мала эмоцый і ўражанняў. Мне падабаецца вуснае выказванне. Часта я бяру моўныя альбо сацыякультурныя тэмы. На гэты раз я таксама выбрала моўную тэму: “Як вы пракаменціруеце выказванне Вальтэра: “Ведаць шмат моў — значыць мець шмат ключоў да аднаго замка”. Я выступала апошняй, мне гэта было даспадобы: пасля мноства выказванняў гэта якраз зручны момант, каб зачапіць журы сваім маўленнем.
Хачу паступаць на факультэт прыкладной матэматыкі і інфарматыкі, стаць вучоным. Матэматыка мяне прыцягвае за яе адарванасць ад канкрэтных катэгорый. Гэта ідэальная сістэма. Руская мова таксама вельмі лагічная і амаль матэматычна заканамерная сістэма. Упэўнена, яе веданне ў многім мне дапаможа.

Навучэнка 11 класа сярэдняй школы № 73 Мінска Паліна РОДЗІК:
— Гэтая рэспубліканская алімпіяда для мяне не першая. Летась я ўжо прымала ўдзел у гэтых спаборніцтвах. З 7 класа пачала ўдзельнічаць у інтэрнэт-алімпіядах. Была прызёрам алімпіяды школьнікаў Саюзнай дзяржавы “Расія і Беларусь: гістарычная і духоўная еднасць”. На заключным этапе рэспубліканскай алімпіяды мне вельмі спадабалася: панавала добразычлівая сяброўская атмасфера, былі вельмі цікавыя заданні ў комплекснай рабоце (па лексіцы, фразеалогіі).
Любоў да рускай мовы і літаратуры мне прывіла мая настаўніца і мама Ірына Яўгенаўна Родзік. У цэлым гэта яе заслуга, што я знаходжуся на заключным этапе алімпіяды. Мы займаемся круглы год, і я не магу сказаць, што яна адносіцца да мяне больш лаяльна, чым да іншых вучняў. У школе я найперш вучаніца, а дома — дачка. Вельмі ўзбагацілі і зборы, якія праходзілі на базе гімназіі № 24 і сярэдняй школы № 144 у Соснах, дзе з намі займаліся розныя педагогі, у тым ліку і кіраўнік нашай каманды Л.Г.Казачонак. Заслуга збораў у тым, што збліжаюцца ўдзельнікі каманды, мы шмат чаго адно пра аднаго даведваемся. Думаю, пры падрыхтоўцы трэба браць не колькасцю, а якасцю, і рабіць акцэнты на тым, што атрымліваецца горш і выклікае цяжкасці. Вельмі важна таксама атрымліваць задавальненне ад таго, што ты робіш.
Я захапляюся яшчэ нямецкай мовай, гісторыяй Беларусі, вельмі люблю выпякаць. Магчыма, я звяжу сваё жыццё з філалогіяй, бо настаўніцтва мне падабаецца, а калі не, то ўпэўнена, што веданне мовы спатрэбіцца ў любой справе, мастацтве.

Навучэнка 10 класа Ліцэя БДУ Мілана ПАСАНЕН:
— Мой старэйшы брат — алімпіяднік, кожны год ездзіў на спаборніцтвы па біялогіі, і я таксама хацела для сябе выбраць які-небудзь прадмет для паглыбленага вывучэння і ўдзельнічаць у алімпіядным руху. Летась я прымала ўдзел у гарадской алімпіядзе, аднак на рэспубліку не прайшла. У мінулым годзе паступіла ў Ліцэй БДУ, і канкурэнцыі на ліцэйскай алімпіядзе мне асабліва ніхто не склаў. У ліцэі са мной працавалі педагогі Н.Ц.Антропава, Т.У.Ігнатовіч. Са мной шмат займалася мама, біёлаг па адукацыі, падбірала дадатковую літаратуру, прапрацоўвала заданні.
Надзеі мае апраўдаліся, ніякіх нечаканасцей на алімпіядзе не было. Комплексная работа падалася мне найбольш складанай. Вялікія цяжкасці выклікалі літаратурныя заданні. Хацелася, каб яны былі больш канкрэтна сфармуляванымі. Пад азначэнне, прадстаўленае ў заданні, падыходзяць шматлікія пісьменнікі. Для вуснага выказвання я выбрала тэму “Веды — гэта сродак, а не мэта” (Л.М.Талстой). Мне пашанцавала з нумарам, я выступала другой і была падрыхтавана да выказвання, яно атрымалася правільным і лагічна выбудаваным.
Пасля заканчэння ліцэя планую паступаць на факультэт журналістыкі БДУ і атрымаць прафесію, якая звязана з філалогіяй і адкрывае дзверы на тэлебачанне, дзе мяне прыцягвае работа, якая ажыццяўляецца за кадрам.

Навучэнец 9 класа гімназіі № 8 Віцебска Якаў ЛАЗАРЭНКА:
— Вопыт удзелу ў рэспубліканскай алімпіядзе ў мяне ўжо ёсць. Летась я ўпершыню паспрабаваў свае сілы. Зацікавіла мяне рускай мовай і літаратурай настаўніца Ірына Віктараўна Красноўская. У 5 класе яна заўважыла мае схільнасці да мовы. З трэцяй чвэрці ў мяне было свабоднае наведванне ўрокаў і я рашаў заданні мінулагодніх алімпіяд. Займаўся прыкладна па 6—8 гадзін на дзень.
Сваім выступленнем на сёлетніх спаборніцтвах я не вельмі задаволены. Чатырох гадзін на водгук на лірычны твор мне аказалася недастаткова, шмат чаго давялося скарачаць. У комплекснай рабоце цяжкасці выклікала літаратурнае заданне, у прыватнасці, запаўненне табліцы на веданне твораў аб Вялікай Айчыннай вайне. А вось самым простым стала расстаноўка ў словах націскаў. На вусным выказванні я выбраў для выступлення тэму, якая мне бліжэй і да якой я быў падрыхтаваны, — выказванне Ф.Бэкана “Кніга робіць чалавека разумным, гутарка — знаходлівым, а прывычка запісваць — дакладным”.
Філолагам стаць пакуль не збіраюся. Руская мова для мяне — хутчэй, занятак для душы. Мне вельмі падабаюцца фізіка, біялогія і хімія. І ў будучыні хачу звязаць з імі сваё жыццё і стаць вучоным.

Навучэнец 11 класа сярэдняй школы № 11 Салігорска Марк КРЫВАБЛОЦКІ:
— Я не сказаў бы, што на заключным этапе алімпіяды было штосьці зусім нечаканае. Хаця заданні комплекснай работы сёлета патрабавалі логікі, эрудыцыі. Гэта мне даспадобы, аднак я не ўпэўнены, што справіўся добра з гэтымі заданнямі. Як правіла, заданні прапануюцца такога плана, што ты іх альбо ведаеш, альбо не. І звычайна за гадзіну ты іх робіш, а потым яшчэ штосьці дадумваеш. Таму лічу, што тры гадзіны на комплексную работу — гэта зашмат. Тэма майго вуснага выказвання — “Веды — сродак, а не мэта”. Я паспрабаваў даказаць, што, сцвярджаючы гэта, Л.М.Талстой узяў на сябе вельмі многа. А ў цэлым я на гэтых спаборніцтвах зрабіў тое, што павінен быў зрабіць.
У алімпіядны рух я ўключыўся яшчэ ў 3 класе. У 5 класе мяне мэтанакіравана пачала рыхтаваць настаўніца рускай мовы і літаратуры Святлана Анатольеўна Шыла — выдатны педагог, які добра ведае прадмет і ўмее яго цікава данесці да дзяцей. З 9 класа я наведваў факультатыўныя заняткі, многа працаваў індывідуальна. Шмат карыснага далі і падрыхтоўчыя зборы ў МАІРА, дзе заняткі праводзілі А.Волчак, В.Царова, Т.Ігнатовіч і інш.
Пасля школы планую паступаць у БДУ на факультэт міжнароднага права. Акрамя таго, я захапляюся музыкай, пішу песні, выступаю з канцэртамі і хачу стаць музыкантам. Думаю, адно другому не перашкодзіць. А руская мова і літаратура толькі дапаможа мне ў ажыццяўленні мар.

Наталля КАЛЯДЗІЧ.
Фота аўтара.