У Цэнтры карэкцыйна-развіццёвага навучання і рэабілітацыі Смалявіцкага раёна настаўнік-дэфектолаг Алеся Дзірко працуе з першых дзён яго заснавання. Каля 20 гадоў яна аказвае раннюю комплексную дапамогу малышам з АПФР да трох гадоў. Падрабязнасці – у матэрыяле карэспандэнта “Настаўніцкай газеты”.
Увесь дзень — гульня
У свой кабінет, дзе ёсць басейн з шарыкамі, мноства гульняў, цацак і дыдактычных дапаможнікаў, Алеся Дзірко спяшаецца кожную раніцу да 9.00. Сёння ў яе на навучанні — дванаццаць падапечных. Па прызнанні педагога, яе дзень праходзіць з маленькімі выхаванцамі цэнтра і іх бацькамі на дыване, дзе яны ўвесь час гуляюць. Збоку здаецца, што працоўныя будні настаўніка-дэфектолага — суцэльная гульня. Зрэшты, так і ёсць. Толькі гэта не лёгкія забавы, а метадычная, карпатлівая праца. Гульня — лепшы метад карэкцыі для дзіцяці, у якога цэнтр псіхічнай работы заключаны ў эмацыянальнай сферы. Для дзіцяці гэта самы даступны спосаб перапрацоўкі атрыманых з навакольнага свету ўражанняў і ведаў і ідэальны сродак развіцця фантазіі і мыслення, устанаўлення правільных нейронавых ланцужкоў.
У ЦКРНіР дзеці трапляюць па-рознаму. Часцей за ўсё па накіраванні ўрача раённай бальніцы, з якой наладжана міжведамаснае ўзаемадзеянне. Бывае, ва ўстанову звяртаюцца ўстрывожаныя матулі, заўважыўшы нешта нядобрае з дзіцем, якое своечасова не пачало поўзаць, садзіцца ці размаўляць. Частку дзяцей спецыялісты выяўляюць самастойна падчас правядзення медыка-псіхолага-педагагічнай камісіі, штогод абследуючы ўсіх дзяцей дашкольнага і школьнага ўзросту ў раёне, якія хоць раз звярталіся па карэкцыйную дапамогу.
— Мае выхаванцы — гэта, як правіла, малышы ад шасці месяцаў да трох гадоў. У іх медыцынскіх картах пазначаны розныя дыягназы: ДЦП, сіндром Даўна, розныя парушэнні эмацыянальнай сферы. Адны адчуваюць праблемы са слыхам, іншыя — са зрокам, трэція — з маўленнем. Ёсць дзеці з захворваннямі нервовай і касцёва-мышачнай сістэм, у выніку якіх узнікаюць парушэнні функцый апорна-рухальнага апарату. Калі адхіленні ў развіцці не вельмі сур’ёзныя, яны нівеліруюцца за год-два рэгулярных заняткаў, — расказвае настаўнік-дэфектолаг. — Чым раней мы ставім правільны дыягназ, тым хутчэй пачынаем аказваць своечасовую дапамогу дзеткам, а значыць, значна павышаецца і выніковасць карэкцыйнай работы. Часта ўжо ў тры-чатыры гады такія малышы ідуць у звычайны дзіцячы сад, а дасягаючы нормы да школьнага ўзросту, адпраўляюцца вучыцца ў звычайную школу.
Яшчэ некалькі дзясяткаў гадоў назад адхіленні ад нормы ў дзяцей выяўляліся толькі да шасці-сямі гадоў. Час быў страчаны, і дзіця магло наведваць толькі спецыялізаваныя класы або ўстановы адукацыі. Не адзін год патрабаваўся для карэкцыі або лячэння. І далёка не заўсёды з-за страчанага часу лячэнне было выніковым.
Тандэм на дыване
Калі дзіця ўпершыню трапляе ў кабінет ранняй комплекснай дапамогі, яно адпраўляецца ў свабоднае плаванне. Тут дазволена ўсё: можна браць у рукі любыя цацкі, прадметы, даследуючы незнаёмую прастору. Часта ўласны нервовы стан дзіцяці з АПФР непадуладны, таму спецыяліст дазваляе малому паводзіць сябе так, як яму хочацца. Праўда, ужо праз некалькі сустрэч Алеся Аляксандраўна пачынае акрэсліваць рамкі і межы дазволенага, выкарыстоўваючы сістэму заахвочванняў.
Бацькі — актыўныя ўдзельнікі ўсіх заняткаў. Гэта важная і абавязковая ўмова. З першага дня на працягу ўсёй сустрэчы яны знаходзяцца разам з дзіцем на дыване і дапамагаюць яму.
— Для сучасных мам часцей за ўсё гэта становіцца нечаканасцю, — заўважае педагог. — Яны звычайна думаюць, што пакінуць дзіця са мной і будуць чакаць за дзвярыма. Аднак, правёўшы некалькі заняткаў з малым на дыване, жанчыны пачынаюць разумець, наколькі важна разам складаць пірамідку, качаць мячык ці проста трымаць бразготку ў руках. Бацькі разам з дзецьмі перажываюць станоўчыя эмоцыі, радуюцца маленькім поспехам. Да таго ж побач з блізкім дарослым дзіця адчувае сябе спакойна. А бацькі ў гэты час вучацца правільна ўзаемадзейнічаць са сваімі асаблівымі дзецьмі, запамінаюць, як трэба займацца з імі дома.
На занятках Алеся Дзірко выкарыстоўвае ў тым ліку метадычныя дапаможнікі ўласнай распрацоўкі. Сярод іх — бізіборд, які дапамог змайстраваць муж. Гэта дошка з рознымі прыстасаваннямі для развіцця дробнай маторыкі: зашчапкамі, замочкамі, разеткамі, выключальнікамі, кольцамі. Ёсць у арсенале асабістых дыдактычных дапаможнікаў набор вязанай кручком агародніны і садавіны, які з’явіўся дзякуючы дапамозе калегі. Гэты набор — аснова дапаможніка па фарміраванні ў дзяцей цэласнага ўспрымання прадметаў. Выбіраючы пластыкавы ці вязаны банан, розныя па тактыльных адчуваннях, а затым карцінку з гэтым жа фруктам, малыя вучацца суадносіць карцінку з прадметам, прадмет з прадметам. Так развіваюцца ўвага, памяць, вобразнае мысленне.
Сярод уласных распрацовак педагога — шматфункцыянальны развіццёвы дапаможнік-дыван “Свет вакол нас”. Палатно на падкладцы памерам 165 на 125 см выраблена з натуральнага шоўку, драпу, лёну, бавоўны, фетру і падзелена на зоны: неба, горы, пустыня, мора, поле. На кожнай з зон прымацаваны аплікацыі, выкананыя ў тэхніцы пэчварк: балотца, возера, рака, лес і г.д. Дапаўняюць самаробны дыван мяккія цацкі — разнастайныя насельнікі флоры і фаўны. Актыўна гуляючы на дыване, дзеці назапашваюць сенсорны вопыт, у іх павышаецца эмацыянальны тонус, развіваюцца органы пачуццяў, фарміруецца ўяўленне аб разнастайнасці навакольнага свету.
Маленькія перамогі
З пятнаццаці выхаванцаў маёй суразмоўніцы, якія наведвалі заняткі ў мінулым годзе, сем малых, дасягнуўшы трохгадовага ўзросту, адправіліся ў звычайныя дзіцячыя сады. Некалькі чалавек яшчэ працягнуць навучанне ў ЦКРНіР. На жаль, астатнім дзеткам з цяжкімі парушэннямі развіцця і надалей патрэбна будзе дапамога спецыялістаў. Сярод іх — дзеці з ДЦП, аўтызмам, цяжкасцямі ў навучанні, сіндромам кацінага крыку.
Спецыяліст упэўнена, што пры рабоце з цяжкімі малымі важна максімальна выкарыстоўваць рэсурсы абласных і сталічных рэабілітацыйных цэнтраў, дзе аказваецца комплексная, у тым ліку медыкаментозная, дапамога, дзе дзеткі могуць прайсці, напрыклад, іголкатэрапію, Тамаціс-тэрапію, заснаваную на метадзе нейрасенсорнай стымуляцыі, курс спецыялізаванага масажу. Работа спецыялістаў ЦКРНіР асабліва плённая тады, калі з кожным дзіцем па чарзе займаюцца розныя спецыялісты: настаўнік-дэфектолаг, педагог-псіхолаг, інструктар ЛФК, масажыст, музычны работнік.
— Многіх бацькоў даводзіцца яшчэ ўгаворваць на рэабілітацыю, часам яны адмаўляюцца, лічачы гэта бескарыснай задумай, — расказвае Алеся Аляксандраўна. — Пачынаеш шукаць да іх падыход. Бывае, і плачам разам. Важна, каб чалавек мяне пачуў, паверыў у поспех, таму прыводжу жыццёвыя прыклады, калі лячэнне аказваецца выніковым. Здараецца і наадварот: з бацькамі, якія чакаюць выніку за дзесяць заняткаў, што немагчыма, даводзіцца сячы з-за пляча, каб чалавек не жыў ілюзіяй, за якой наступае расчараванне. Пры гэтым важна падрыхтаваць сям’ю да шматгадовай карпатлівай працы.
Па словах педагога, прычына падобных рэакцый бацькоў — негатоўнасць прыняць сваё асаблівае дзіця. Многія не да канца ўсведамляюць сітуацыю ці не хочуць гэтага рабіць. Яны думаюць, што АПФР, нібы ангіна, пры пэўным лячэнні вось-вось пройдзе або дзіця перарасце. На жаль, не праходзіць. Пры гэтым мамы і таты пакутуюць ад пачуцця віны і сораму, адчаю і страху, агрэсіі і болю, крыўды і жалю да сябе. Знаходзячыся ў стадыі адмаўлення, яны ў думках паўтараюць: “З маім малым такога не павінна было здарыцца. Гэтага не можа быць”. Яшчэ адна прычына непрыняцця — страх расказаць чужым людзям, нават знаёмым, што з дзіцем нешта не так.
— Важна, каб у такі момант на дапамогу бацькам прыйшоў псіхолаг, — гаворыць Алеся Дзірко. — У нас такі спецыяліст працуе з мамамі і татамі ў абавязковым парадку. Часам я сама ў нейкай ступені станаўлюся псіхолагам. Важна навучыць бацькоў задаваць сабе іншыя пытанні: “Для чаго мне гэта?”, “Чаму гэта неабходна?”. І тады прыходзяць разважанні пра самапазнанне і самаразвіццё, пра дапамогу іншым. Да таго ж работа з псіхолагам дапамагае мамам, якія жывуць у стрэсе, маральнай і фізічнай стомленасці, разгрузіцца.
З-за псіхалагічнай негатоўнасці прыняць асаблівага малога бацькі адмаўляюцца ад інваліднасці, тым самым пазбаўляючы сына ці дачку ўсёй спадарожнай медыцынскай і сацыяльнай падтрымкі, якая яму жыццёва неабходная. Шкада, калі патрабуюцца доўгія месяцы для прыняцця свайго асаблівага дзіцяці, прызнання яго дыягназу. І калі такі момант надыходзіць даволі хутка, Алеся Дзірко называе яго галоўным сваім дасягненнем. Бо толькі з гэтага моманту магчыма прадукцыйна працаваць і дасягаць прагрэсу ў саюзе “бацькі — настаўнік-дэфектолаг — дзіця”.
Без аптымізму — нікуды
Трохгадовы Саша К. сёння ходзіць у звычайны дзіцячы сад і абыходзіцца без дапамогі дэфектолага. Некалькі гадоў назад ён выпадкова апынуўся ў руках Алесі Дзірко. Спачатку да яе звярнулася яго мама са старэйшым братам-дашкольнікам, у якога былі невялікія маўленчыя адхіленні. Даведаўшыся аб другім сыне, які нарадзіўся на 26-м тыдні цяжарнасці, спецыяліст запрасіла маму прыйсці з ім на прыём. Заўважыўшы ў паўгадовага карапуза рухальную растарможанасць, няўменне факусіраваць позірк, трымаць у руцэ цацку, педагог пачала займацца з ім. Некалькі гадоў рэгулярных заняткаў двойчы на тыдзень дапамаглі выправіць сітуацыю.
* * *
Двухгадовы Аляксандр Н. трапіў на прыём у ЦКРНіР Смалявіцкага раёна год назад з дыягназам ДЦП 4-й ступені. Праз паўгода заняткаў малы папоўз, пачаў вісець на руках, затым стаў на ножкі. Пры гэтым хлопчык прайшоў некалькі рэабілітацый і сёння дэманструе відавочнае імкненне ўстаць, пайсці ўслед за іншымі дзецьмі. Спецыялісты
ЦКРНіР калегіяльна вырашылі, што лепш за ўсё накіраваць хлопчыка ў звычайную дашкольную ўстанову. Гледзячы на іншых дзяцей, ён хутчэй за ўсё пойдзе сам. Маці рэкамендавалі заказаць сыну артапедычны абутак, які будзе фіксаваць ступні і павысіць устойлівасць хлопчыка. Пры далейшай станоўчай дынаміцы ёсць шансы, што пасля дзіця з захаваным інтэлектам зможа вучыцца ў звычайнай школе.
* * *
Дзіма Т. апынуўся ў ЦКРНіР Смалявіцкага раёна, калі яму было каля паўтара года. Спачатку малыш з сімптомамі РАС паводзіў сябе адхілена, не ішоў на кантакт, не глядзеў у вочы. У яго паводзінах адсутнічала ўпарадкаванасць. Навыкі самарэгуляцыі сталі выяўляцца пасля першага года навучання па сістэме PECS — сістэме альтэрнатыўнай камунікацыі, якая заснавана на абмене карткамі з абазначэннем прадметаў, дзеянняў, працэсаў, з’яў, эмоцый і г.д. Атрымліваючы медыкаментозную дапамогу для стымуляцыі мазгавой дзейнасці, дзіця прайшло дзве рэабілітацыі. Мама змагла прыняць дыягназ аўтызм толькі праз паўтара года. Зараз Дзіма наведвае групу інтэграванага навучання і выхавання звычайнага дзіцячага сада.
Марына КУНЯЎСКАЯ
